Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1986, Blaðsíða 5

W'

.w
”E^0pr
^vrr-
ast fyrir tugi milljarða bandaríkjadala á ári
hveiju. Síðustu fimm árin hefur 3 milljörðum
verið varið í nýjar fjárfestingar á þessu
sviði efnahagslífsins.
Bemskuskeið líftækniiðnaðarins hefur
ekki verið án vaxtarverkja fremur en tölvu-
iðnaðurinn á sínum tíma. Fjármagnseigend-
ur sem hrifust af líftækni á áttunda áratugn-
um og fyrstu árin á hinum níunda komust
brátt að því að sem skammtímafjárfesting
var líftækni ekki vænlegur kostur með tilliti
til arðsins af því að enn mundu líða nokkur
ár þar til allar helztu tegundir framleiðsl-
unnar kæmust á markað.
„Þannig litu fjármagnseigendur á líf-
tæknina sem efnilegt hugarfóstur," segir
Jennifer Byme framkvæmdastjóri hjá sjóði
einum í Blue Bell, Pennsylvaníu, sem hefur
það hlutverk að fjármagna tæknilegar nýj-
ungar á sviði læknisfræði. „Á spákaup-
mennskumarkaðnum 1982—’83 var enginn
sem hafði áhuga á krabbameinslækningum
en þá fór að birta til á líftæknimarkaði."
Stór Fé Lagt Undir
Það gefur til kynna hve miklar fram-
farimar hafa orðið í líftækniiðnaði, hvort
sem mælikvarðinn er vísindalegur eða við-
skiptalegs eðlis, að nýlega festi Bristol-
Myers Company, sem er umsvifamikið lyfja-
fyrirtæki, kaup á Genetic Systems Corporat-
ion, líftæknifyrirtæki einu í Seattle. Kaup-
verðið var andvirði 294 milljóna dala í hluta-
bréfum í Bristol-Myers.
„í líftækniiðnaði" segir Parag Saxena
framkvæmdastjori heilsuvemdarsjóða hjá
Citibank í New York „verða næstu tvö árin
afar spennandi." Um leið og liftækniiðnað-
urinn kemst á þetta nýja stig komast nokkur
sjálfstæð fyrirtæki í forystu, að sögn Saxena
og fleiri sérfræðinga, og þar á meðal em
Cetus, Genetech (í San Francisco), Biogen
(í Cambridge, Massachusettes) og Centocor
(í Malvem, Pannsylvaníu).
Hvemig Ron Cape og Cetus hefur tekizt
að koma ár sinni fyrir borð svo vel sem
raun ber vitni er svo önnur saga og hún
er um nýja kynslóð fmmkvöðla í bandarísku
efnahagslífi — líffræðinga sem verða kaup-
sýslumenn.
. Stundum stendur Ron Cape við gluggann
til að fylgjast með því hvenær sólin sígur á
bak við hlíðar Marin County. Hann er 53ja
ára og lítur út fyrir að vera í mjög góðri
líkamlegri þjálfun og það er hann svo sann-
arlega. Hann er mikil! skíðamaður og hefur
litlu bætt við þyngd sína síðan hann útskrif-
aðist frá Princeton 1953, en hann er 170
sm á hæð. Hann útskrifaðist með „summa
cum laude“ og hlaut gráðu í efnafræði og
var efstur í sínum bekk. í Princeton átti
hann meira að segja tal við sjálfan Einstein.
Á ári hveiju ferðast Ron Cape meir en
400 þús. km vegalengd til að taka þátt í
fundum, bera vitni fyrir Bandaríkjaþingi og
halda fyrirlestra fyrir vísindamenn og kaup-
sýslumenn. Á þessum tíðu ferðalögum gætir
hann þess að vera einungis með handfarang-
ur til þess að spara tíma. Hann gengur
hröðum öruggum skrefum, örlítið lotinn, og
þar sem hann gengur um flugstöðina —
með ferðatösku og skjalatösku í höndunum
og fatapoka og ferðatölvu hangandi yfír
öxlina — minnir baksvipurinn á Groucho
Marx legghlífalausan.
ÁSTRÍÐA HANS ER LÍFTÆKNI
Hvað svo sem hann gerir að umræðuefni
um þessar mundir þá tekst honum jafnan
að víkja talinu að Japönum á enn einu sviði
hátækni: „Við keppum við Japani um forystu
á sviði líftækninnar, á sama hátt og við
kepptum við Rússa um að komast út í geim-
inn. Japanir sigruðu okkur í stáliðnaði, þeir
sigruðu okkur í bflaiðnaði, þeir sigruðu
okkur í vefnaði, þeir sigruðu okkur í raf-
eindaiðnaði, og næst munu þeir sigra okkur
í líftækninni. Nú er ég þeirrar skoðunar að
á þessu sviði muni sagan endurtaka sig. við
erum í þann veginn að afhenda enn eina
ameríska uppgötvun í hendur annarra." Það
er bjargföst skoðun hans að Bandaríkja-
stjóm eigi að grípa til gagnráðstafana og
auka en ekki minnka framlög til frumrann-
sókna.
Ástríða Rons Cape varðandi líftæknina
er auðskilin.Þrátt fyrir allt er hann einn
fyrsti líffræði-kaupsýslumaðurinn.
„Þegar við byijuðum með Cetus,“ segir
hann, „voru tvö ár í það að aðferðin til að
endurraða DNA uppgötvaðist. En við fylgd-
umst með þessum mikla sköpunarmætti á
sviði líffræði og því að úthlutað var öllum
þessum Nóbels-verðlaunum. Þess vegna
vissum við að þama hlaut að vera á ferðinni
arðvænlegur atvinnuvegur."
Það var af fundvísi sem honum hug-
kvæmdist að fara inn á þessa braut og þá
var hann í viðskiptaferð á vegum snyrtivöru-
Cetus fékk fyrsta einkaleyfið sem veitt var til framleiðslu & eggjahvítuefnisem
gefur fyrirheit um aðmeðþvimegilækna krabbamein. Þanniglíta
tilraunaskammtar af IL-2 út.
fyrirtækis föður síns. Victor Cape var sonur
rúmenskra gyðinga sem fluttust til Kanada.
Hann átti sex lyfja- og snyrtivörubúðir og
lifði þægilegu lífí í Montreal ásamt konu
sinni og tveimur sonum. Hann bjóst við
því að eldri sonurinn tæki við af sér en
Ronald Cape hafði önnur áform. Þegar hann
fór í Harvard-háskóla að loknu prófí í Prin-
ceton var hann að vissu leyti að fresta því
að taka við fjölskyldufyrirtækinu. Og þegar
hann gat ekki lengur slegið því á frest varði
hann meir en áratug til þess að starfa í
snyrtivörufyrirtækinu og sjá um rekstur
þess.
Það var á Heimssýningunni í Seattle árið
1962 sem Ronald Cape fann sína eigin
framtíð. í einum sýningarbásnum var líkan
af Meselson-Stahl tilrauninni sem varð til
þess að varpa ljósi á DNA. Það var eins
og opinberun fyrir hann og hann minnist
þess að hafa þá sagt við sjálfan sig: „Þetta
er virkileg hreyfíng — og ég er að framleiða
og selja snyrtivömr!“
Árið 1971 stofnaði hann og §órir félagar
hans, Donald A. Glaser sem fékk Nóbels-
verðlaun í efnafræði 1960 og er jafnframt
sameindalíffræingur, Peter J. Farley efna-
fræðingur með MBA-gráðu; Calvin Ward
vísindamaður og Moshe Alafí sérfræðingur
í áhættufjármögnun, Cetus-vísindarann-
sóknastofumar sem nú heita einfaldlega
Cetus Corporation. Ron Cape varð stjómar-
formaður og framkvæmdastjóri.
30 MILLJÓNDALA
Fjármörgnun
Stofnendumir leituðu eftir íjármagni hjá
peningamönnum á Flóasvæðinu. Tímasetn-
ingin var rétt. „Þeir sem leggja fyrir sig
áhættufjármögnun eru þannig gerðir að
þeir vilja leggja undir fjármuni svo þeir
hafí eitthvað til að láta sig dreyma um. Við
sögðum þeim að næsta bylting yrði á sviði
líffræði og það var það sem þeir vildu
heyra." „Ronald Cape sagði þeim líka að
Cetus væri eina fyrirtækið sem vit væri í á
þessum slóðum og það var það vissulega
um árabil. Þannig fékk Cetus 2 milljónir
dala árið 1972 og 3 milljónir 1973. Árið
1980 hafði Cetus fengið alls 30 milljónir
dala frá umsvifamiklum fjármögnunarfyrir-
tækjum.
Ronald Cape hafði oft á orði við slíka
fjármagnseigendur fyrstu árin að Cetus
„mundi fínna svör við_ spumingum sem
enginn þekkir enn.“ „Ég hafði lifað og
hrærzt í iíffræðinni í tíu ár og ég skildi
eðli þeirrar þekkingar sem unnt væri að
beizla þótt ég sæi kannski ekki fyrir mér í
hvaða mynd framleiðslan sjálf yrði.“ Hann
skírskotar til Kólumbusar. „Hann var fram-
sýnn. Kannski vissi hann ekki nákvæmlega
hvert hann var að fara en hann vissi að
hann var í stórkostlegum landkönnunarleið-
angri og að hans biðu stórkostlegir hlutir.
Eins er það með okkur. En þar til maður
hefur komizt að kjama máisins er ekki ráð-
legt að fara of geyst. Það gæti þá orðið úr
of háum söðli að detta."
Fram til 1980 starfaði Cetus að ýmsum
verkefnum, m.a. á sviði lyfjaiðnaðar og
áfengisframleiðslu, en þetta haust var
stundin mnnin upp. 14. október seldust
hlutabréf í öðm lfftæknifyrirtæki, Gen-
entech, á gífurlega háu verði. Byltingin í
líftækniiðnaði var hafin.
Fimm mánuðum síðar stóðu jöfrar á sviði
fjármögnunar, s.s. Lehman-bræður, Roth-
schild, Unterberg og Towbin, fyrir sölu á
hlutabréfum í Cetus með þeim afleiðingum
að fyrirtækið fékk til umráða 108 milljón
dali, en það var hærri upphæð en áður hafði
þekkzt í slíkum viðskiptum.
Helzti samkeppnisaðili Cetus hefur verið
Genentech, en Ron Cape og Robert A.
Swanson helzti forvígismaður Genentech
hafa þekkzt í 11 ár og reyndar ræddu þeir
um það fyrir 10 ámm að Swanson sem er
sérfræðingur í áhættufjármögnun kæmi til
starfa hjá Cetus.
Nánasti samstarfsmaður Ron Capes er
Bob Fildes, 47 ára gamall brezkur doktor
í lífefnaerfðatækni, sem áður starfaði hjá
fyrirtækinu Biogen í Cambridge, Massac-
husetts. Frammistaða hans hjá Cetus hefur
vakið óskipta athygli á fjármagnsmarkaðn-
um en í sameiningu hafa þeir stóreflt fyrir-
tækið.
Fyrstu Krabbameinslyfin
Á MARKAÐ 1988
Lengi framan af gætti Ronald Cape þess
vandlega að vera sem minnst í sviðsljósinu.
Nú viðurkennir hann að þeir hjá Cetus hafí
lært mikið af Genentech varðandi almanna-
tengsl. „Það bar alltof lítið á okkur. Það
fór svo lítið fyrir okkar að þegar Wall Street
Transcript efndi til hringborðsumræðna um
líftækni sat ég þar ásamt sérfræðingum sem
ég hafði hvorki hitt fyrr né átt tal við.“
Síðan fór hann að leggja á það áherzlu að
kynna sjálfan sig og Cetus í fjarmálaheimin-
um, með þeim afleiðingum m.a. að vegur
fyrirtækisins hefur farið sívaxandi á hluta-
bréfamarkaði. Það hefur nú um 600 manns
í þjónustu sinni og þar af er um þriðjungur
þeirra 320 sem starfa á rannsókna- og þró-
unarsviði með doktorspróf. Á síðasta fjár-
hagsári nam beinn hagnaður fyrirtækisins
1,2 milljón dala en eins og gengur og gerist
hjá öllum líftæknifyrirtækjum er hagnaður
á þessu stigi málsins að mestu fólginn í
vísindalegum niðurstöðum og árangri í þró-
un og ekki í sölu framleiðslunnar. Talið er
að enn muni líða tvö til þijú ár þar til fram-
leiðslan fer að gefa verulega af sér. Ráðgert
er að Cetus sendi tvö fyrstu krabbameinslyf
sín, IL-2 og beta interferon, á markað árið
1988, en öll ný lyf eru prófuð á mönnum
og dýrum um nokkurra ára skeið áður en
þau hljóta viðurkenningu Matvæla- og lyfja-
stofnunar Bandaríkjanna.
„Það er viðtekin regla að til þess að þróa
nýtt læknislyf þurfí 25 milljónir dala og sex
ár, og við erum að þróa sex lyf,“ segir
Cape. Lyfín eru: IL-2, beta-interferon,
æxlisdrepandi efni, efnishvati til ræktunar
sambúa-1 og tvö ónæmiseiturlyf — en öll
eiga þessi lyf það sameiginlegt að koma að
gagni í viðureign við veirur og krabbamein.
„Ég minnist nú allra þeirra lyflafyrir-
tækja þar sem ég var rekinn á dyr á áttunda
áratugnum,“ segir Cape um leið og hann
virðir fyrir sér kassa með IL-2 sem er verið
að búa um áður en hann er sendur einum
af yfír 400 vísindamönnum sem eru að gera
tilraunir með mutein víðsvegar um heiminn
en eins og önnur lyflafyrirtæki lætur Cetus
viðurkenndum vfsindamönnum í té ókeypis
sýnishom.
„Ég man ekki hversu margir þeir voru,
allir þeir rannsóknastjórar og allir þeir fram-
kvæmdastjórar hjá þessum ljfyafyrirtækj-
um, sem sögðu mér að endurraðað DNA
væri nokkuð sem þeir hefðu engin not fyrir.
Það segja þeir ekki lengur." Og það má til
sanns vegar færa því að nú eru efnafram-
leiðendur, orkuffamleiðendur, matvæla-
framleiðendur og ljfyaframleiðendur í hópi
þeirra sem hafa gert sér ljósa grein fyrir
mikilvægi líftækninnar, enda eru gífurlegir
ijármunir í húfí eins og m.a. má ráða af
því að fyrirtækjasamsteypur á borð við
Smith Kline Beckman, Du Pont, Schering-
Plough og Eastman Kodak, svo dæmi séu
nefnd, hafa að undanfömu varið hundruðum
milljóna til að koma á fót líftæknirannsókna-
stofum eða skapa sér aðstöðu á þessu sviði.
Leiðin í Hákarlavöðuna
Þegar til langs tíma er litið er við því
að búast að einungis fáein af þeim mörg
hundmð líftæknifyrirtækjum sem nú em
starfandi sandist samkeppnina og eigi
glæsta ffamtíð fyrir höndum.
„Eina leiðin til að komast inn í hákarla-
vöðuna er að komast þangað á hákarli,"
segir Bob Fildes um þetta atriði og í þessu
skyni hefur Cetus gengið í félag með öflugu
markaðsfyrirtæki sem nefnist W.R. Grace
& Company og starfar á sviði landbúnaðar.
Hefur verið stofnað nýtt fyrirtæki af hálfu
þessara aðila og nefnist það Agracetus.
„Við höfum gert okkur ljóst frá upphafí,"
segir Cape, „að það tæki langan tíma að
þróa nýjungar í landbúnaði og að nauðsjm-
legt væri að hafa á bak við sig sterkan
markaðsaðila á borð við Grace sama hversu
fullkomin framleiðslan væri.“
Hann hefur haft ánægjuna af því að
fylgjast með nýrri vísindagrein verða til.
„Hér áður fyrr gerði maður erfðafræðitil-
raunir með lokuð augun. Nú em þau galop-
in. Við getum hannað konin upp á nýtt,
ekki tilviljunarkennt heldur þannig að við
vitum gjörla af hveiju brejdingamar stafa.
Það er óheppilegt að nota orðalagið „hönnuð
kon“ í glensi því að þetta er einmitt ná-
kvæmlega það sem um er að ræða. Samsetn-
ing konanna er nefnilega nákvæmíega eins
og verkfræðingur mundi hafa hannað hana.
Það er nánast útilokað að skilja hversu stór-
brotið þetta undur er um leið og það er svo
sára einfalt."
Þegar Ron Cape hafði horft á sólina
setjast sneri hann sér við og sagði: „Það
höfðaði ekki til föður míns að ég skyldi
sækjast eftir æðri menntun. Samt kallaði
hann mig „prófessor" í mörg ár — eða þar
til ég var í þann veginn að verða það. Það
var ekki fyrr en Cetus fór að blómstra að
hann gerði sér ljóst hvað ég var að fást
við. Þá sagði hann: „Þetta höfðar til mín.“
■ ^ 1986
i.