Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1987, Síða 12

Ljósmynd: Magnús Ólafsson. Ljósmyndasafnið
Laugavegur á móts við Vatnsstíg fyrir 1920. Til hægri er Lauguvegur 33, eign Jóns Bjamasonar kaupmanns. Það stendur
enn og hefur verið múrhúðað. Næst þvi er stórhýsi Jónatans Þorsteinssonar sem brann til kaldra kola 26.júlí 1920. Þar er
nú Alþýðubankinn. Til vinstri er Laugavegur 30 sem Bjami Jónsson snikkari (sá sem Bjarnaborg er kennd við) reisti árið
1907. Það stendur enn. Litli steinbærinn næst því er Guðnabær sem löngu er horfinn.
Brynjólfs Fjölnismanns. I lýsingu sinni á
Reykjavík um aldamótin segir Benedikt
Gröndal um húsið:
„ ... og gefur þá að líta hús háyfírdóm-
ara Jóns Péturssonar; þar býr nú ekkja
hans, frú Sigþrúður, og tveir synir hennar,
Sturla kaupmaður og Friðrik, cand. theol.;
hafa þeir prýtt húsið mjög bæði utan og
innan með dýrindis málverkum og ýmsu
skrauti, en í hallanum þar fyrir neðan fagur
aldingarður, skrýddur mörgum tegundum
fagurra blóma og jurtagróða;... Sá garður
er einna skrautlegastur og þægilegastur
allra garða hér, því að jafnvel þótt hann
liggi þétt við veginn, þá er hann samt út
af fyrir sig, með því líka allhár gijótgarður
skýlir honum við veginum, og má þar njóta
friðar og kyrrðar, þótt sífelld umferð sé á
veginum af fótgangandi og ríðandi mönnum,
eða þá vögnum."
Ilmandi skrautgarður háyfírdómarans er
nú að sjálfsögðu farinn veg allrar veraldar
en þess skal getið að grjótgarðurinn var
upphaflega hluti af túngarðinum um Amar-
hólstún. I byggingarskjölum er þess getið
að húsið sé reist í suðurhluta túnsins.
Beint á móti húsinu nr. 1 reisti árið 1886
annar virðulegur borgari, Halldór Þórðarson
bókbindari, eitt vandaðasta hús Reykjavíkur
í bæjarstæði Hólshúss. Hann kallaði það
Maríuminni í höfuð konu sinnar. Þetta hús
stendur enn og er nr. 2 og er kjötverslun
Tómasar búin að vera þar mestalla þessa
öld í kjallaranum. Halldór bókbindari var
forstjóri Félagsprestsmiðjunnar 1890—1915
en hún var þá til húsa við hliðina, á Lauga-
vegi 4. Seinna eignaðist annar bókbindari
það hús og rak þar eina af þekktustu bóka-
verslunum bæjarins. Hann hét Ársæll
Ámason.
„Rauða
herbergið hans
Rúts
44
Sitthvað um Laugaveg fyrr og síðar
Jón Engilberts var settur
í læri til Finnboga Rúts,
sem átti heima á baklóð
Fálkans og hefur
Jóhannes Helgi eftir
Jóni, að Rútur hafi verið
þrællesinn í heimspeki;
hann hafði um sig hirð í
húsinu og stundaði
margvíslegt kukl á
kvöldin; var eiginlega
Galdra Loftur hinn nýi.
eftir Guðjón Friðriksson
augavegur var framan af öldinni lang fjölmenn-
asta gatan í Reykjavík, enda bæði langur og
ennfremur mátti heita að tvöföld röð húsa
væri beggja megin; framhús og bakhús. Árið
1901 bjuggu 717 manns við Laugaveg
næstfjölmennasta gata þá var Bergstaða-
stræti með 354 íbúa. Hámarki náði íbúa-
fjöldinn við Laugaveg árið 1929 en þá
bjuggu við hann 2392 íbúar. Þá var Hverfís-
gatan komin í annað sæti með 1501 íbúa.
Nú búa innan við 500 manns við Laugaveg
og eru þó mörg húsin mun stærri en fyrir
hálfri öld. Hér verður stiklað á stóru um
hús og fólk við Laugaveg.
Áður en Laugavegur var lagður árið 1885
vom fáein kotbýli á þessum slóðum fyrir
innan bæ. Áður hefur verið minnst á Vega-
mót (nr. 18 og 20 og þar fyrir ofan) en
norðan við veginn, sem síðar kom, var torf-
bæjarþyrping sem kölluð var einu nafni
Kasthús (nr. 27 og þar í grennd). Á árunum
1845—1870 risu ennfremur nokkur hús
neðst við Laugaveginn sem þá var kallaður
Vegamótastígur. Þessi hús báru ýmis nöfn
svo sem Hólshús eða Snússa stundum Enni
eða Litlibær (nr. 2), Gata, Friðrikshús eða
Smiðja (nr. 3), Pétur Bjeringshús (nr. 6)
og Smiðjuholt (nr. 8).
Hús Háyfirdómarans
Eitt fyrsta timburhúsið sem reist var við
þennan veg stendur með góðum blóma og
er enn með sínu upprunalega lagi. Það er
nr. 1 og hýsir nú verslunina Vísi, Skóbúð
Reykjavíkur og Bókina. Það var byggt árið
1848 af þýsk/danska snikkaranum Ahrenz
sem ílentist í Reykjavík og bjó þar til dauða-
dags. Hann var afí Einars Erlendssonar
húsameistara. Þetta hús var lengi eitt af
virðulegustu húsum Reykjavíkur og bjó þar
en
seinni hluta 19. aldar einn af æðstu embætt-
ismönnum þjóðarinnar, Jón Pétursson
háyfírdómari, bróðir Péturs biskups og
SÍÐASTA HÚSIÐ MEÐ HLÓÐIR
Ekki verður hér farið í að telja upp alla
íbúa Laugavegs en á nr. 3 bjó á síðustu öld
og fram á þessa jámsmiðurinn og tónlistar-
frömuðurinn Jónas Helgason. Húsið kvað
hann hafa verið það síðasta í Reykjavík sem
var með hlóðir í eldhúsi. Núverandi hús lét
Andrés Andrésson klæðskeri reisa en það
teiknaði Guðjón Samúelsson. Því miður hef-
ur það verið skemmt nokkuð með útlits-
breytingum.
Á Laugavegi 5 verslaði m.a. Þorsteinn
Manberg pantsali (fyrsti veðlánarinn í
Reykjavík), hann var afí Sveins Einarssonar
fv. Þjóðleikhússtjóra. Lága húsið var reist
af Guðmundi Jónssyni snikkara og þar er
Stefanía Guðmundsdóttir, leikkonan fræga,
dóttir hans, fædd. Guðmundur seldi húsið
árið 1878 Pétri Biering og er það enn í eigu
Biering-ættarinnar. Áður hefur verið minnst
á Bensa Þór á nr. 7 en í Smiðjuholti á nr.
8 bjó á síðustu öld Lúðvík Alexíusson, faðir
Lárusar G., skókaupamanns. Seinna bjó í
bænum sérkennilegur maður sem hét Jónas
Jónsson og var þinghúsvörður. Hann orti
gamanbragi úr bæjarlífínu og kallaði sig
þá Plausor. Þegar bæjarstjómarkosningar
1908 stóðu fyrir dymm, en þá höfðu konur
í fyrsta sinn kjörgengi og kosningarétt, orti
Jónas:
Úti á veraldar yzta hala
erum vér stödd I nýrri borg.
Og saman skulum sauðum smala,
er safnast hér um Víkur torg.
Gaman er að ganga um féð,
gimbramar þegar fylgjast með.

Morgunblaðið/Sverrir
Bakhús við Sandholtsbakarí á Laugavegi 36. Húsið stóð áður frammi við götuna
en var flutt á baklóðina 1925 og sett á háan kjallara sem það hafði ekki verið
áður. Þetta hús átti Torfhildur Hólm skáldkona og bjó í því 1898—1910.
2