Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1988, Blaðsíða 12

Andlit á þili, 1976. 140x200 sm.
Skipsflak, 1976. 140x200 sm.
er forsenda þess að verkin séu unnin af
heiðarleika og heilindum. En þessar til-
raunir mínar með manneskjuna er eðlilegt
að sjá í samhengi við það að ég kynntist
popptónlistinni í London 1964 og þessi
skyldleiki kom fram í myndum sem ég
sýndi í Bogasalnum 1969. Málverk af þe'ss-
um toga lá í loftinu á þessum árum, þó
ég liti alls ekki á mig sem dæmigerðan
popplistarmann. Minn vandi í þessum til-
raunum mínum um 1970 var svo nátengd-
* ur því hve það var gífurlegt átak og erfítt
að yfírgefa abstrakt-málverk og mála
fígúratívt málverk. Ég komst að raun um
að ég kunni lítið fyrir mér þar í sveit og
var ókunnur svo mörgu. Það var t.d hrika-
legt að uppgötva að ýmislegt sem ég raun-
ar hélt að væri auðvelt og að ég kynni
reyndist erfítt að leysa. T.d. ætlaði ég aldr-
ei að geta komist inn úr myndfletinum.
Hvað varðar þær merkingar sem mann-
eskja hefur í þessum myndum, þá er það
ekki ávallt meðvitað frá upphafí. Hún
.gengur inn í ákveðið litrænt samhengi, sem
liggur fyrst ljóst fyrir þegar málverkinu
er lokið eða að það rennur upp fyrir manni
löngu seinna.
Tengslin við abstrakt-verkin birtast í
þessum fígúratívu myndum, ekki aðeins í
formgerðinni heldur einnig hvað varðar
þann ásetning, sem í abstraktinu gekk út
á að yfírfæra tilfínningalega reynslu frá
náttúrunni, þá hafði ég einnig þann ásetn-
ing að fígúrumar eða manneskjumar
hefðu ákveðið inntak, sem væri samofíð
því litræna samhengi, sem þær ganga inn
í. Þessar merkingar em ef til vill ekki
þess eðlis að hægt sé að setja á þær
ákveðna merkimiða heldur eru það fremur
ákveðin hugrenningatengsl, sem verða til
við skoðun myndanna.
-i
DULDAR MERKINGAR
Nú verður þróunin sú í verkum
þfnum á þessum áratug, 1970—80, að
framsetningin verður raunsærri.
Samtimis leiða þessi myndefni stundum
hugann að því hvort í þessa raunsæju
framsetningu sé ofíð táknrænum merk-
ingum, verkin hafí á stundum tvöfalda
miðlun. T.d. „Skipsflak“, frá árinu
1976.
Þá mynd, sem sýnir skipsflak og mann
í stól, má vel túlka sem táknræna fram-
setningu eða líkingu um mannleg örlög.
En þetta leiðir samt sem áður hugann að
því að siíkar merkingar eru ekki ávallt
meðvitaðar frá upphafí og það sýnir mér.
að margir málarar eru eins konar miðlar.
Sköpunarferlið er ekki meðvitað í heild
sinni og maður er ekki ávallt meðvitaður
um hvers vegna maður gerir ákveðinn hlut
eða velur ákveðna leið. Það kemur ef til
vill fyrst í ljós eftir á. Þannig að í sjálfri
sköpuninni er maður alls ekki alltaf með-
vitaður um slíkar táknrænar merkingar.
Þetta samspil milli hins ósjálfráða og vit-
undarinnar er mikilvægt í sjálfri sköpun-
inni vegna þess að ef hinu ósjálfráða er
ekki hleypt að er viss áhætta að framsetn-
ingin verði í senn stíf og hátíðleg, alltof
.úthugsuð. Ég er ekki í vafa um að hluta
af sköpunarferlinu má helst líkja við trans
eða ósjálfráða miðlun, sem ekki lýtur vit-
undinni.
Nú er í myndinni „Skipsflak“, sem
þú minntist á hér að framan, samlfking-
in nokkuð augljós, en það má spyrja
Farfuglar, 1980. 150x240 sm.
hvort í þessa raunsæju framsetningu
sé fléttað duldri merkingu, sem er ekki
eins aðgengileg fyrir áhorfandann. Mér
dettur íhug t.d. málverkið „Farfuglar“
frá 1980, þar sem heiti myndarinnar
gefur tilefni til slíkrar tilgátu um dulda
merkingu.
Mig langar mikið til að flétta saman í
þessari mynd ákveðna lífsafstöðu sem ég
hef og mynd af móður minni. Við fæð-
umst í þennan heim og förum og komum
aftur, því ég trúi á endurholdgun. Við
komum hingað æ ofan í æ og við eru
reynslunni ríkari í hvert sinn og þessa
mynd af móður minni gerði ég þegar hún
var orðin öldruð og rúnum rist. Heiti mynd-
arinnar, „Farfuglar", skírskotar til farfugl-
anna, sem koma og fara.
ElNING NÁTTÚRUNNAR
Á undanfömum árum hefur mynd-
efnið náttúran og manneskjan verið þér
hugleikið og þá er gjaman teflt saman
smæð manneskjunnar andspænis stærð
náttúrunnar. Birtan er sterk / mörgum
þessara mynda, sem umbreytir veru-
leikanum í óraunverulega veröld. Hvers
eðlis er þessi upphafni veruleiki?
Þessi umjöllun um náttúrur.a og mann-
eskjuna er síður en svo ný í málverkinu.
Þetta gerðu eldri málarar oft, að vinna
þannig með þetta myndefni og þá aðallega
til að upphefja náttúruna. í mínum huga
er náttúran í stærð sinni svo umlykjandi
og rík, ekki aðeins það sem við sjáum
heldur býr hún einnig yfír margvíslegum
duldum kröftum sem við verðum í misjöfn-
um mæli vör við. Ég hef tilfínningu fyrir
þessu öllu sem einni órofa heild, allt frá
hinu smæsta til hins stærsta. Þessa tilfínn-
ingu hef ég, sem kalla má mystíska eða
dulspekilega, og það er eðlilegt að hún
komi sjálfkrafa inn í verk inín á sama
hátt og þessi afstaða mótar allt mitt dag-
lega líf.
Þessi afstaða birtist einnig með
nokkuð öðrum hætti í verkinu „Andlit
á Þili“, frá árinu 1976.
Aðdragandinn að þessari mynd sem þú
nefnir var dálítið sérstakur. Mótívið er frá
Grindavík, sviðið er mjög þröngt með
nokkrum húsakofum. Þegar ég var að
mála húsgaflinn í myndinni og fannst ég
vera búinn með myndina, þá kemur yfir
mig mjög einkennileg tilfínning og ég var
ekki í rónni fyrr en ég var búinn að mála
þessi furðulegu andlit á þilið. Svo gerist
það, þó nokkuð löngu seinna, að til mín
kemur Tómas Þorvaldsson úr Grindavík,
sem þekkti strax staðinn á myndinni og
sagði mér að þegar hann var ungur hafí
orðið skipsskaði þama í vörinni og þeir
sem drukknuðu hafí verið bomir inn í
þetta hús. Þannig getur mýstísk upplifun
eða reynsla birst með ýmsum hætti.
Nú er það áberandi í þínum síðustu
myndum, sem þú munt hafa á sýning-
unni, að hin kvika og hvatlega pensil-
skrift, sem svo mjög einkennir eldri
abstrakt-myndir þínar, er komin aftur.
Er liturinn enn á ný að fá aukið gildi
og ertu enn á ný að gerast túlkandi
hughrifa augnabliksins?
Það er alveg ljóst að þessi raunsæi stíll,
sem ég hef fengist við undanfarið ár, hent-
ar mér ekki lengur. Sú framsetning er í
mínum huga ekki nógu „malerískt" sterkt.
Litnum var í raun haldið niðri í þeim verk-
um til að ná því fram, sem ég vildi í þess-
um stíl. Nú er aftur á móti áhersla á litinn
með þeim hætti sem var í abstrakt-
myndunum og þessi efnistök leyfa mér
einnig djarfari vinnubrögð gagnvart náttú-
runni, ef svo má segja, ég get í senn leyst
það upp og þjappað því fastar saman.
Þessi framsetning gefur mér meira svigr-
úm og er í raun aukið frelsi til tjáningar.
En þrátt fyrir þessa breytingu, þá fínnst
mér þegar ég lít til baka að ég sé ávallt
að fást við það sama í grundvallaratriðum,
túlkun á náttúrunni og manneskjunni í
náttúrunni. Framsetningin og áherslumar
hafa hins vegar tekið miklum breytingum
á listferli mínum frá geómetríunni á sjötta
áratugnum fram til dagsins í dag. En
stíllinn eða framsetningin má aldrei verða
aðalatriðið, aldrei markmið í sjálfu sér
heldur aðferð til að gera sýnilega ákveðna
upplifun. Þess vegna hef ég aldrei verið
hræddur við að kasta fyrir borð einhverjum
stíl ef hann hentar mér ekki og tileinka
mér nýja framsetningu sem betur samrým-
ist markmiðum mínum. Þess vegna hef
ég ávallt verið mjög opinn fyrir þeim hrær-
ingum sem eru að gerast í samtímanum
hveiju sinni.
Höfundur er doktor (listfræði.
12