Lesbók Morgunblaðsins - 27.08.1988, Page 9

að hún notaði bamahanska, hún hló jáfnan
þegar hún ekki grét — og þegar hún hló,
sáust spékoppamir í kinnunum og hvítar tenn-
umar, eins og litlar perlur. Hún var aðeins
blíða og ást en hún bjó ekki yfir heilli hugsun
í sínu höfði.
Faðir minn var stoltur yfir fegurð hennar;
vitsmuna hafði hann aldrei vænst. Hann valdi
fötin hennar, af því að hún hafði sjálf engan
smekk, og hann fór með hana á dansleiki.
Þegar hún fæddi honum fyrsta drenginn,
var skotið af gömlu fallbyssunum í fagnaðar-
skyni, vínið rann í stríðum straumum niður
um þyrsta hálsa — það varð uppi fótur og fit
á öllu óðalinu og allir tóku þátt í gleðinni.
Þetta endurtók sig síðan á hveiju ári eða
annaðhvert ár: sami fögnuðurinn, sömu hátí-
ðarhöldin. Þegar það var yfírstaðið tók ein-
hver annar að sér umsjón með litla baminu,
og móðirin fór aftur á dansleiki.
Hún var hvorki góð né slæm, þessi nýja
mamma; hún var aðeins snotur. Hún leit út
fyrir að vera bam, og hún vissi að hún ætti
að líta út eins og bara, því einfaldari, þeim
mun betra. Það fór henni vel.
Hún var aldrei hranaleg við mig, en hún
vék úr vegi fyrir mér, og það var eins og ég
væri henni eldri af því að ég var aldrei glöð
eða ræðin. Reyndar blygðaðist fólk sín fyrir
klunnahátt minn og heimsku; ég fékk
kennslukonu og var haldið afsíðis eins mikið
og unnt var. Eg varð ennþá meira einsömul;
en þess vegna varð augnaráð mitt ennþá
skarpara. Ég öfundaði ekki stjúpmóður mína:
ég þekkti föður minn alltof vel. Ég gat túlk-
að sérhvem drátt í andliti hans og sérhvem
tón í rödd hans. Það fór ekki framhjá mér,
hversu takmarkalaus fyrirlitning lá á bak við
alla aðdáun hans. Auðsveipni hans var einnig
reist á fyrirlitningu. Og ósanngimi af hálfu
eiginkonunnar hafði engin áhrif á hann —
hann hafði aldrei búist við því að hún byggi
yfir þeirri skynsemi að vera réttlát. Hann gat
látið undan duttlungum hennar með brosi eða
kossi á handarbakið, eða þá að hann gerði
þvert á óskir hennar með sama brosi og sama
kossi á hönd hennar.
Umburðarlyndi hans gerði hana að lokum
sjálfumglaða; hún fór að gorta, skipta sér
af hlutum sem hún skildi ekki og tala alls
kyns vitleysu. Faðir minn aðeins hló og lét
það viðgangast; þegar falleg kona á í hlut
þá skiptir svona lagað ekki svo miklu máli.
En það var eins og að þetta legðist allt á
mig. Allt þetta sem hún ekki einu sinni skynj-
aði, það gróf sér leið inn í minn sjúka hug.
Ég hafði lært að skoða heiminn með augum
föður míns, ég sá allt frá sjónarhóli karl-
■ mannsins; hVáð”páð er'áð verá1cóná"T"við-"
bjóðslegt, viðbjóðslegt, ein samfelld ógæfa
allt frá fæðingu! Mér fannst ég sjálf vera
eins og lúsugt hundkvikindi. Þá streymdi um
mig þessi auðmýkt, sem er brennimerki
minnar skapgerðar og mitt ólæknanlega lýti.
Ó, þessi blettur á heilanum. Hann varð aum-
ur og mjúkur þannig að sérhvert spjót sem
þangað var beint gat þrengt sér þangað inn!“
Það varð andartaks þögn. Maðurinn sat
áfram framlútur og starði hugsandi inn í glóð-
ina.
„Já, það kemur til af því að allt hefur lagt
sinn skerf af mörkum til að gera þennan blett
viðkvæman. Þetta vil ég að þú skiljir. Og ef
þú hittir í annað sinn í lífinu konu sem einn-
ig ber sams konar auðmýkt og ég — þessa
auðmýkt sem þú hefur alla tið viljað visa frá
og sem þú hefur átt svo erfítt með að skilja
— þá átt þú að geta skilið, að hún stafar af
skömm — skömm yfir því að vera kona.
í þínum augum hef ég hvorki verið maður
né kona, aðeins lifandi vera; og þess vegna
hefur þú orðið vinur minn. Hefði ég verið
kona í þínum augum, þá hefðir þú einnig
fyrirlitið mig.“
Hann færði stólinn úr ljósrákinni, flutti
hann nær legubekknum; og úr myrkrihu sótti
hann fínlega, sjúklega magra hönd og þrýsti
henni að vörum sínum, án þess að segja orð.
Hún skildi hvað hann átti við og þakkaði
honum það með þvi að stijúka létt yfir handar-
bak hans, áður en hún dró sína eigin hönd
til baka.
Síðan hélt hún frásögninni áfram, með sinni
sorgmæddu og brostnu röddu.
„Ég hélt út í heiminn og ég sá konumar
einmitt með sömu augum og faðir minn hafði
kennt mér. Sjón mín bjó yfir óhugnanlegri
skerpu; hvorki hin smæstu mistök né minnsta
lýti fór framhjá mér. Hugleysið, falsið, smá-
munasemina... alla þessa lúalegu eiginleika
sá ég hjá konunum í miklu ríkari mæli en
meðal karlmannanna. Ég var ekki blind á
galla karlmannsins; en sjálfur gallinn lá yfír-
leitt í einhveijum skapgerðarbresti; það var
ekki þetta útþynnta, blóðlausa tóm eins og
hjá okkur konunum. Hjá karlmönnum er það
dugnaður sem gildir, starfshæfni, útsjónar-
semi, sannleiksást, heiðarleiki; hjá konunum
varð allt þetta að engu í samanburði við það
eina sem skiptir þær máli: að bijóta aldrei
gegn siðareglunum. Verður karlmaðurinn
eitthvað síður heiðarlegur þótt hann hafi eina
eða fleiri erótískar syndir á samviskunni?
Nei. En fyrir konuna skiptir það öllu.
Og sektin liggur ekki hjá karlmanninum —
eins og sagt er — heldur hjá konunni sjálfri,
"í hugl’eysi hennar, og skapgerðarbresti. Fyrir
konunni er sjálf siðsemin — útlitið — allt.
Þeirra dyggð liggur ekki í skapgerðinni, hún
situr utan á, eins og markið á húsdýrinu.
Þess vegna er þessi samstaða með öllu kyn-
inu, sem varpar ábyrgðinni af gjörðum einnar
konu yfir á allar hinar. Hún er ekki álitin
vera einstaklingur; hún er aðeins hluti af sínu
kyni. Hversu oft hef ég ekki upplifað það!
Mér hefur svo oft liðið þannig að sekt allra
hinna hefur hvílt á mér einni, eins og að
auðmýkt mín væri friðþæging fyrir grunn-
hyggni allra hinna, fyrir blint mont þeirra,
drottnunargimi eða sjálfselsku! Heilinn í mér
hafði sinn veika blett, og allt það sem lífið
kenndi mér varð næring fyrir þennan eina
punkt.
Faðir minn vildi ekki að égyrði gömul jóm-
frú, svo að hann gifti mig. Ég vissi að eina
ráðið fyrir konu að stíga í samfélagsstiganum
var að gifta sig manni, sem steig. Ég gifti
mig og steig — steig þegar ég sýndi ástarlot
þeim manni sem mér fannst viðbjóðslegri en
skríðandi, margarma lirfa. Ég var falleg á
þeim tíma... það er langt síðan. Að vera
faileg og ung er það eina sem konan þarf
ekki að skammast sín fyrir. Maðurinn minn
var ánægður — það heitir víst svo. En á tveim-
ur árum getur maðurinn auðveldlega orðið
saddur á einni konu. Hann var metnaðargjam
og vildi komast áfram; og til þess þurfti hanh
á öðrum að halda, einum öðrum að minnsta
kosti, og sá heimsótti okkur oft. Það var vin-
ur okkar, utandyra var hann í félagsskap
með manni mínum, innandyra með mér. Mér
þótti vænt um hann; mitt daglega líf varð
eins konar grímuleikur til að sýna ekki hversu
mikið. Dag nokkum kom hann og vildi færa
mér gjöf, svo dýra gjöf, að jafnvel þrúðgumi
færir tæpast brúði sinni slfka gjöf. Óttaslegin
sagði ég nei og móðgaði gefandann.
Maðurinn minn komst að þessu. Og veistu
hvað hann gerði? Hann þreif í handlegginn á
mér og sagði: „Þú hrindir honum burt með
einu neii. Taktu við gjöfínni. Þú hefur rétt á
að segja að hún hafi komið frá mér.“
Og þetta varð til þess að ég tók á mig
skömmina að vera fráskilin eiginkona. Ég
þoldi það ekki að vera meðhöndluð eins og
verslunarvara. Þess vegna féll skömmin á
mig — skömmin yfir því að vera eiginkona
án eiginmanns.
Fyrir konu er allt skömm, því að hún er
ekkert sjálf, hún er aðeins hluti af sínu kyni.
Ég vann meðal krakka, þeir kölluðu mig kyn-
lausa og hæddust að kulda mínum. Ég trúði
næstum því sjálf að ég væri hvorugkyns, jafn-
vel það var skömm. Eg óttaðist að mér færi
’að spréttá grön og áð mennimir myndu háeð-‘
ast að því. En svo einn dag fann ég að ég
var kona, af því að ég elskaði.
Það var eins og ég hefði allt mitt líf vaðið
í for, í þykkri vetrarþoku með þá tilfinningu
að hafa aldrei séð vorið og aldrei koma tii
með að upplifa það ... og svo dag einn sjá
sólina bijótast í gegn og finna að allt hefur
spírað og skotið rótum undir napurri þok-
unni, og allt muni nú verða grænt og blómin
murii springa út... í sól, sól!
Ég hefði gefið ltf mitt fyrir það að geta
orðið vinur hans, en það gat ég ekki — að-
eins vinkona hans .. . Heyrir þú ekki hversu
andstyggilegan hljóm þetta orð hefur: vinkona
hans! Það klístrast skömm og grunsemdir við
það!“
„Það kvelur þig að tala,“ sagði maðurinn
og hljómfallið var þrungið samúð. Hann tók
enn á ný í hönd hennar og kyssti hana hægt,
næstum því auðmjúklega, án orða.
„Æ, leyfðu mér einu sinni að tala,“ hélt
hún áfram. „Mér finnst ég hafa þagað og
þagað ár eftir ár, áratug eftir áratug, kyn-
slóð eftir kynslóð, — og nú er svo komið að
mér finnst ég vera allt kvenkynið. Ég er jafn
gömul og gyðingurinn gangandi og á herðum
mínum ber ég alla sekt kynsystra minna. Ég
finn fyrir henni með taugum konunnar og
sé hana með augum karlmannsins.
Þú veist hvað ég var í höndum hans. Hann
afhjúpaði heilann í mér til þess að sjá hvem-
ig hann starfaði, hann rótaði í mínu innra
með sínum krufningshníf til að auðga þekk-
ingu sína á manninum, og hann særði hjarta
mitt — eins og fávíst bam — aðeins af því
að hann sá það slá. Og þegar hann gat ekki
sært mig frekar án þess að bana mér — þá
fleygði hann mér frá sér. Ekki af því að ég
væri slæm við hann, grimm eða ósannsögul,
hálf eða huglaus eða tvöföld — því að ég var
ekkert af þessu! Heldur aðeins af því að ég
var kona. Ekki vinur, aðeins vinkona!"
Hún þagnaði og um myrkt herbergið lék
þjáningarfullur skjálfti.
Löngu síðar heyrðist þessi sama tilbreyt-
ingarlausa og hljómsnauða rödd segja, þó
með dálítið dýpri blæ:
„Að vera kona er eins og að vera utangarðs-
maður, sem getur aldrei hafið sig upp úr
þeirri stöðu. Að ég skuli vera kona hefur
verið bölvun lífs míns.
Ég hef aldrei átt neina móður, föður minn
missti ég áður en hann dó og son hef ég aldr-
ei átt...“!
Orð hennar dóu út í táralausu kveini. Það
var myrkur. Andlit mannsins sást ekki leng-
ur... og hann hefði engu að svara.
Þeirra fyrstu fundir
ótt þeir væru saman á vígstöðvunum í síðari
heimsstyrjöld, þá háðu þeir tveir þó ekki sama
tríðið:það stríð sem bandaríski hershöfðinginn
George S. Patton háði, fólst í margslungnum,
þaulhugsuðum sóknarlotum og herbrögðum, þar
Um bandaríska skopteiknar-
ann Bill Mauldin og orðaskak
hans við Patton hershöfðingja
Eftir NANCY
CALDWELL SOREL
H.Vilhj. þýddi.
sem han tefldi fram frábærlega vel þjálfuð-
um liðssveitum til að ná vissu hernaðarlegu
markmiði. Leiftursókn að persónulegri veg-
semd á meðan hann samtímis tefldi til sig-
urs. Það stríð, sem bandaríski liðþjálfinn
Mauldin háði, var á hinn bóginn hörkubar-
átta upp á líf og dauða í ausandi rigningu,
seigfljótandi eðju og forarvilpum og svo við
gaddavír, en einmitt þetta voru hin ömur-
legu hversdagseinkenni sóknarinnar inn í
Italíu.
HannKom
IllaViðKauninn
Sú staðreynd, að Bill Mauldin hafði þá
ekki enn náð 25 ára aldri og bar á sér penna
og teikniblokk, í staðinn fyrir riffil og kúl-
ur, gerði hann engan veginnn glámskyggn-
ari á staðreyndir stríðsins. Skopmyndir eftir
hann, sem birtust í bandaríska hermanna-
blaðinu Stars and Stripes, voru skilgetin
afsprengi þessa stríðs, og andhetjur hans
Willie og Joe, voru órakaðir, druslulegir
kónar. Mauldin sýndi aftur á móti æðstu
yfírmenn hersins og herlögreglumennina
óaðfinnanlega gljástrokna og stæriláta. Af
þessum sökum var hann ákærður fyrir að
grafa undan hinum rétta hemaðaranda og
stálaga í hersveitunum.
En það sem gerði Patton hershöfðingja
æfan af bræði var útgangurinn á þeim
Willie og Joe. Tötralegir, grómteknir með
margra daga skeggbrodda í fésinu. Hans
eigin sveitir úr Þriðja hemum vom allt gljá-
rakaðir fyrirmyndardátar í gljáburstuðum
stígvélum og með snyrtileg hálsbindi; hrein-
ir og fínir. Patton gat ekki á sér setið að
bera fram kvörtun við æðstu herstjóm
Bandaríkjahers og spurði hvers vegna her-
mannablaðið Stars and Stripes ætti að
hampa alveg sérstaklega þessum dijólum
hans Mauldin þeim Willie og Joet
ÓMISSANDIÖRY GGIS VENTILL
Málið fór í nefnd hjá yfírherstjóminni.
Svo var það snemma árs 1945 að Mauldin
flæktist norður til Parísar, þar sem yfir-
stjóm bandaríska heraflans fékk veður af
ferðum hans og lét þegar í stað senda hann
til aðalstöðva Þriðja hers Pattons í höll erki-
hertogans í Lúxemborg. Þar var ætlunin,
að Mauldin „ræddi málið" við hershöfðingj-
ann, sem var vopnaður glæsilegri skamm-
byssu með perlumóðurskefti og hnitmiðuð-
um áfellisdómi yfir þessum teiknaragepil,
réðst beint til atlögu gegn Mauldin og þessa
andskotans drullusokka sem hann væri að
skapa í teikningum sínum. Ekki fyndist þar
snefill af virðingu fyrir hemum eða væri
Mauldin kannski að reyna að koma af stað
einhverri andskotans uppreisn gegn heraga
og herboði innan hersveitanna? Þessu næst
fylgdu svo langar útlistanir á þýðingu for-
ingjatignar og virðingu fyrir yfirmönnum í
hemum, en þessi atriði ættu sér fjögur þús-
und ára hefð í sögu hernaðar og styrjaldar-
reksturs. Þá var Mauldin veitt hálf önnur
mínúta til þess .að skýra nánar málið frá
sínum sjónarhóli og koma fram vömum
fyrir sig. Hann hélt því óhikað fram, að
teikningar sínar væm í reynd eins konar
öryggisventill fyrir þá innri, niðurbældu
óánægju og vanlíðan, sem hver og enn ein-
asti meðalhermaður finndi til. En Mauldin
komst ekki mikið lengra í varnarræðu sinni
áður en hershöfðinginn sárreiði gerði aðra
atlögu gegn honum og hundskammaði hann
fyrir að láta þessar teiknifígúrur „flangsa
og hangsa, skakklappast og skjögra um
með skeggbrodda eins og skúnkar“. „Ég
býst við, að núna skiljum við hvom annan,“
lauk svo Patton hershöfðingi máli sínu og
vísaði Mauldin út.
Auðvitað varð þetta samtal þeirra ekki
til þess að breyta einu né neinu, en svo kom
að því að hilla tæki undir lok styijaldarinn-
ar. í marzmánuði 1945 hélt Patton hers-
höfðingi með hersveitir sínar yfir Rínarfljót.
I maí sama ár vann Mauldin hin eftirsóttu
bandarísku bókmenntaverðlaun Pulitzer. í
júní voru þeir báðir komnir aftur heim til
Bandaríkjanna og á forsíðu fréttatímaritsins
Time blasti hann Willie við allra augum.
Hann var þá líka kominn heim.
F
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27. ÁGÚST 1988