Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1988, Side 7

H Ö F U N D A R
Martín Amis:
Stórborgarkuldi
og svört kímni
Þorpið Reil við Móselána.

Setið við að smakka. Vínbóndinn verður að treysta á bragðskynið.
nægum „tunnuþroska" er það síað í gegnum
bakteríuþétta síu og síðan tappað á flöskur.
Vélvæðing er skammt á veg komin hjá
smærri vínbændum, og þess vegna er
flöskuþvotturinn, átöppun og merking, mik-
il vinna. Hverja flösku þarf að handfjatla
rúmlega 20 sinnum, áður en hún tilbúin til
sölu.
Eins og víðast hvar í heiminum í gegnum
aldimar hafa erfíðari störfín fremur þótt
vera „kvennastörf' og þau léttari falin karl-
mönnum. Þannig var því einnig farið í
vfnyrkjunni, konumar unnu flest störfin á
akrinum en karlmennimir í vínkjallaranum.
VÍNBÓNDINN
Wolfgang hefur köllun til að vera
vínbóndi. Hann leggur ekki bara metnað
sinn í að framleiða góð vín, heldur er honum
líka mjög umhugað um að kenna mönnum
að drekka vín, meta það og bera virðingu
fyrir því. Það þarf ekki íslending til, til að
misnota vín.
Wolfgang selur vfn sitt ekki á þá staði,
þar sem hann veit að það verður drukkið
án umhugsunar. Hann, eins og við hin, óskar
eftir viðurkenningu fyrir starf sitt, og vill
ekki að það verk, sem hann hefur fómað
tíma, alúð og mikill vinnu í, komist í hend-
ur þeirra sem ekki kunna að meta það, né
kunna að greina á milli vel eða illa unnins
verks. „Það, að nota vín sem meðal til að
gera sig drukkinn, er bæði móðgun við vínið
og þann sem framleiðir það og það er sorg-
legur vitnisburður um þekkingarleysi og
vanþroska," segir Wolfgang og heldur
áfram: „Hver sá, sem þekkir vín, hlýtur að
draga skörp skil á milli þess að drekka vín
og hins að fara á fyllirí."
VÍN SEMMENN-
INGARVERÐMÆTI
Það má líkja víninu við tónlist. Þvf meir
sem maður kynnist tónlist, lærir um hin
ýmsu form og stefnur, kynnist einstökum
tónskáldum o.s.frv., þeim mun meiri mögu-
leika hefur maður til þess að njóta hennar.
Eins er því farið með vínið. Maður þarf að
kynnast því, sögu þess, eiginleikum og gerð
og síðast en ekki sfst þarf maður að læra
að bera virðingu fyrir því, áður en maður
eigriast hlutdeild í þeirri arfleifð sem vínið er.
í vínræktarlöndum Mið- og Suður- Evr-
ópu er vín talið til menningarverðmæta þjóð-
anna, en á okkar kalda landi skortir mikið
á að það nái svo virðulegu sæti. Umræðan
hefur löngum verið á þvf stigi, að útlista
annarsvegar líklegt böl af ofneyslu þess og
hinsvegar að benda á ákveðinn sjálfsákvörð-
unarrétt einstaklingsins, hvað varðar
lífsvenjur hans og líkama. Slík umræða um
vín er ekki vænleg til að höndla nema lftinn
hluta af sannleikanum. Henni má líkja við
listgagnrýnanda, sem af vankunnáttu fæst
við að fjalla um galla á afmörkuðum þætti
listaverks, en sér ekki verkið sem eina heild
og samspil margra þátta.
Maðurinn hefur þekkt eldinn miklu lengur
en vínið, en eigi að síður brennum við okk-
ur á honum annað slagið. Aukin þekking á
víni mun aldrei koma í veg fyrir mistök
mannsins né vega upp á móti breyskleika
hans, sama á hvaða vígstöðvum það er.
Aukin þekking á víni mun heldur ekki gera
vfndrykkju almennt skaðlausa (hvað þá aðra
áfengisneyslu), en hún mun stuðla að betri
nýtingu þeirra menningarverðmæta sem
vínið er.
Höfundur er dýralæknir.
Eftir Ágúst Sverrisson
I huga þeirra sem ekki þekkja bækur
hans er Martin Amis umfram allt kunn-
ur fyrir að vera sonur Kingsley Amis.
En þeim sem kynnast verkum hans þyk-
ir hann enginn eftirbátur foður síns,
enda er Martin Amis þroskaður höfundur
og hefur skapað sér ákveðna sérstöðu í
frásagnarlist sinni sem þó um margt ber
keim af þeirri kímniblönduðu bölsýni sem
einkennir marga breska rithöfunda af
yngri kynslóðinni (Ian McEwan, Iain
Banks o.fl.).
Hann er fæddur í Oxford 1949,
menntaður í heimalandi sínu, Spáni og
Bandaríkjunum. Hann er sagður hafa
stundað nám í meira en 13 skólum. Þessi
skólaganga virðist hins vegar ekki hafa
komið í veg fyrir að hann gaumgæfði
mannlífíð því verk hans bera einatt vitni
um mikla næmni fyrir talmáli jafnt hárra
sem lágra. Skáldsögur hans gerast ýmist
í Bandaríkjunum eða Bretlandi og virðist
hann jafnvígur á umhverfí í báðum
ríkjum.
Hann hefur sent frá sér 5 skáldsögur
og eitt ritgerðarsafn um Bandaríkin.
Skáldsögur hans munu flestar vera fáan-
legar af og til í bókaverslunum hér (eða
hægt að panta þær) en þær heita: Dead
Babies, The Rachel Papers, Success,
Other Peopie: A Mystery Story og Mo-
ney. Allar þessar sögur eru þrungnar
ádeilu á dökkar hliðar nútímalífs, spill-
ingu og fégræðgi, dryklquskap og innan-
tómt kynlíf, hatur og tilfínningakulda.
Þrátt fýrir sterkan siðferðistón (sem
ekki kemur fram í predikunarstíl heldur
kraumar undir yfírborðinu) og mikla
bölsýni, eru sögur þessar allar skemmti-
legar aflestrar vegna hárbeittrar kímni
höfundar og háðsins sem gegnsýrir alla
ádeilu hans. Sterkasta hlið Martins
Amis er hins vegar án efa trúverðugleik-
inn sem sögur hans einkennir og stafar
af frábærlega raunverulegum samtölum
og vönduðum smáatriðalýsingum.
Fyrsta bók Amis, Dead Babies, er
óhugnanlegur reyfari um kvennamorð-
ingja. The Rachel Papers er öllu ljúfari
frásögn en aðrar bækur höfundarins,
segir m.a. frá fyrstu kynnum unglings
af ástinni. Segja má að Martin Amis
hafi fýrst slegið í gegn í bókmenntaheim-
inum með Success. Um þá bók má lesa
ummæli á borð við þessi: „Fallega upp-
byggð og kraftmikil en þó óvenjuleg
yfirlýsing um að breyta þurfí ensku þjóð-
félagi." (Observer.)
Sagan greinir frá tveimur uppeldis-
bræðrum, Terry og Gregory Riding, sem
deila íbúð í Lundúnum en eru að öðru
leyti lítt samrýndir. Er sá fyrmefndi
ættleiddur munaðarleysingi en sá síðar-
nefndi spilltur auðmannssonur.
Bræðumir segja söguna til skiptis og
vindur henni því fram frá tveimur and-
stæðum sjónarmiðum. Gregory starfar í
litlu listasafni og lýsir þeirri vinnu fjálg-
lega fyrir lesendum sem eftirsóttri og
velborgaðri. Hann lifír ákaflega svall-
sömu og afbrigðilegu kynlífi, er hrokinn
og sjálfsánægjan uppmáluð, og það eina
sem hann virðist hafa til brunns að bera
er fagurt útlit.
Um Terry gegnir allt öðru máli. Sjö
ára gamall mátti hann þola það að horfa
upp á drykkjusjúkan föður sinn verða
litlu systur hans að bana. Malið komst
á síður dagblaða sem varð til þess að
faðir Gregorys ættleiddi drenginn í góð-
mennskukasti og veitti honum sómasam-
legt uppeldi. Þrátt fyrir það hefur Terry
aldrei borið þess bætur sem henti hann
í bamæsku. Hann er óásjálegur skrif-
stofuþræll, drekkur of mikið og er aldrei
við kvenmann kenndur, þjáist enda af
minnimáttarkennd.
Inn í söguna fléttast siíjaspell beggja
bræðranna með systur þeirra (þ.e. hálf-
systur Terrys) sem leiðir til sjálfsmorðs
hennar.
Martin Amis
Um það leyti verða hvörf í sögunni.
Terry kemst í kynni við undirheimamenn
af ríkari gráðu og veraldleg velgengni
tekur að umvefja hann. Gregory kemst
í alvarlega tilfínningakreppu við dauða
systurinnar auk þess að játa fyrir lesend-
um að velgengni hans framan af bókinni
hafi aðeins verið raup og starfíð í lista-
safninu sé í rauninni mjög illa borgað.
í lok sögunnar er hasnn tilfínningalega
og fjárhagslega gjaldþrota og snýr heim
til föðurhúsanna. Faðir hans er látinn
fyrir nokkm en Riding-ættinni fer hnign-
andi.
Athugun og ádeila Martins Amis á
nútímalíf í vestrænum stórborgum held-
ur áfram í skáldsögunni Other People:
A Mystery Story. Segir þar frá ungri
konu sem misst hefur minnið og þræðir
ýmsa afkima stórborganna eins og sak-
laust bam í hugsun, þar til hún kemst
að upprana sínum.
Money er að mínum dómi besta verk
Amis til þessa. Þar kveður síður en svo
við nýjan tón: Verkið er harkaleg árás
á vald peninganna, innantómt lífemi og
klámiðnað. Sagan er engu að síður bráð-
fyndin, sannkölluð svartakómedía.
Sögumaður og aðalpersónan, Lund-
únabúinn John Self, er á einskonar við-
skiptaferðaiagi í New York sem dregst
á langinn og endar með ósköpum. Self
er sannkallað afsprengi tuttugustu ald-
arinnar í vestrænum heimi: Hann er
vafasamur náungi sem þjáist af offítu
og hreyfíngarleysi, líkami hans nærist á
grilluðu hraðmeti en sálin á klámmynd-
um. Self drekkur stíft, er slóttugur og
ofbeldishneigður og veður í peningum.
Hánn verður engu að síður fómarlamb
djöfullegs samsæris og stendur eftir það
uppi slyppur og snauður auk þess sem
ástkona hans heima í Lundúnum svíkur
hann.
Það sem aðgreinir þessa grimmu og
fyndnu sögu nokkuð frá öðram verkum
Martin Amis er það, að hér er lesendum
boðið uppá holdi klædda andstæðu við
það innansnauða og niðurdrepandi líf
sem sagan lýsir, nefnilega sjálfan höf-
undinn. John Self kynnist skapara sínum,
dularfullum náunga að hans dómi, rithöf-
undinum Martin Amis. John Self furðar
sig á lífsmáta þessa náunga og álítur
hann sérvitring hinn mesta: Hann drekk-
ur ekki, hefur engan áhuga á peningum,
býr á stúdentagarði og eyðir öllum sínum
tíma í skriftir og lestur! Hann er m.ö.o.
fullkomin andstæða flestra sögupersóna
sinna.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. SEPTEMBER 1988 7