Lesbók Morgunblaðsins - 18.02.1989, Síða 9

c) og mengar síðan svæðið sem úrgangurinn
lendir á (t.d. hafið) d) um leið fer mikið
magn lífræns áburðar forgörðum, sem eykur
svo þörfina á gerviáburði e) mengun vegna
framleiðslu gerviefnaframleiðslunnar eykst.
Þannig heldur neikvæða keðjan áfram.
Auðvitað má alltaf hreinsa sk'olvatnið aft-
ur: liður f) kostnaður vegna óskynsamlegs
kerfís. En skynsemin er fyrir löngu búin að
segja: Er ekki best að safna úrganginum
saman í lokað vistkerfí (sem vinnur sjálf-
krafa úr úrganginum skaðlaust efni) strax
í hverri byggingu fyrir sig og nýta hann
síðan til áburðar? Gleymum því ekki að nátt-
úran hefur búið til allan útbúnað til úr-
vinnslu lífræns úrgangs. Við þurfum aðeins
að læra aftur á hann og nota hann. Hér er
alls ekki verið að segja frá neinu nýju því
að síðastliðin 25 ár hafa svokölluð „þurr"
salemi verið í notkun í hinum vestræna
heimi, en fjöldi þeirra er enn hlutfallslega
lítill.
Stór þáttur vistkerfístengdra bygginga er
orkuneysla þeirra. Hér er ekki verið að tala
um orkuneyslu íbúanna, því að hún er þekkt
stærð miðað við líkamshita og staðsetningu
byggingarinnar á hnettinum (hiti) og miðað
við venjulega sjón íbúanna (ljós). Nei hér
er verið að tala um orkuneyslu hússins sjálfs.
Umbúðimar utan um manninn, hitann og
ljósið.
Dæmið lítur þannig út í dag að því minni
sem orkuneysla bygginga er þeim mun minni
hætta er á umhverfísmengun vegna orku-
framleiðslu. En stærstu hættur umhverfísm-
engunar tengjast einmitt óhreinni orkufram-
leiðslu eins og t.d. kjamorkuverum. Það er
nóg að minnast á kjamorkuúrgang og glys
af Chemobyl-taginu í þessu sambandi.
En nú spyr lesandinn: Hvað kemur þetta
okkur við, sem höfum hreina orku? Rétt, en
við emm ekki ein í heiminum. Bæði geta
kjamorkuslys náð til okkar: Hugsum okkur
að fískurinn við strendur landsins mengaðist
af geislavirkni í 10 ár. Og það er einnig
skylda okkar að hafa áhrif á aðrar þjóðir í
þessa vem í því skyni að minnka hættuna
fyrir okkur. Við þurfum að ganga á undan
með góðu fordæmi: Gera hús okkar þannig
úr garði að þau spari orku, já nýti sér alla
þá eðlisfræðilegu orkumöguleika sem um-
hverfíð býður uppá. Aðeins með því móti
getum við réttlætt það að aðrir taki upp
Hluti afyfírbyggðum garði við garðbýlishús á ísafírði. Sjá nánar á teikningum.
Garðbýlishús á ísafírði. Hvolfþakið nær
bæði yfír húsið og garðinn.
spamaðaraðferðir, sem endanlega munu
fækka kjamorkuverum.
Vistkerfistengdar byggingar em nauðsyn
í arkitektúr, þ.e. arkitektúr sem tekur mið
af ástandinu í heiminum í dag en ekki bara
einhveijum prímadonnusjónarmiðum í
tengslum við gamla dansinn í kringum gull-
kálfínn, svo notað sé biblíukryddað orðalag.
Fyrir um það bil 13 ámm birtist í Lesbók
Morgunblaðsins stutt grein eftir undirritaðan
um arkitektúr. Með fylgdi lítið riss (sjá teikn-
ingu) af húsi, sem var skipt í veðurskerm
annars vegar en undir honum var svo hins
vegar einbýlishús. Það var langt frá því að
undirritaðan gmnaði hvað þessi gamla hug-
mynd innihélt í rauninni: Litið skref í átt
að vistkerfístengdri byggingu. Þama er
hvert vandamál fyrir sig leyst á einfaldan
hátt rétt eins og náttúran sjálf ber sig að.
Hennar lausnir em samansafh af ótal smáum
„reddingum" þar sem ekkert gengur á móti:
allt hvert með öðm.
Við hús af þessari gerð vinnst eftirtalið:
a) stærð: Orkuspamaður eykst eftir því sem
stærð byggingar/hlutar verður meiri, b)
straumlínulögun: vindkæling í lágmarki, c)
innigarður: sem eykur nýtingarmöguleika
hússins, d) innilokuð loftbóla: jafnvel óupp-
hituð skilar hún einangmnargildi til einbýlis-
hússins, e) Gler móti suðri: safna má sólar-
Grunnteikning og sneiðmyndir af garðbýlishúsinu á ísafírði.
GARDBÝLÍSHÚS
ISAFJÖRÐUR
1986-87
Innan úr garðbýlishúsinu á ísafírði.
orku úr garðhýsi, t.d. með þvi að dæla heitu
lofti inní og undir einbýlishúsið.
Því skal engan veginn haldið fram, að hér
sé nema um blábyijun á viskerfistengingu
byggingar að ræða. Það sama á við um þá
byggingu sem tengist þessari hugmynd
mest, en það er garðbýlishús þeirra Elíasar
og Asthildar á ísafirði, sem margir þekkja,
en þar em undir sama straumlínulagaða
þakinu bæði íbúð og 100 fermetra garður.
Stærri garðbýlishús af svipaðri gerð em í
hönnun bæði hér heima og erlendis.
En það hefur verið langur vegur að þess-
um fyrstu hálf-vistkerfístengdu byggingum
hér á landi. Þar að baki liggur átta ára þró-
un á vegum einkarannsóknarstofu: Tilrauna-
stofu Burðarforma, sem hefur sjálf staðið
undir öllum kostnaði við þróunina. En hvert
verður svo framhaldið?
Það er nú þegar unnt að sjá fyrir sér
náttúmbyggð: Hverfí samansett af eins kon-
ar garðbýlishúsum. Þar sem hver lóð er
ekki minni en 2500 fermetrar og 10 til 15
þeirra mynda þyrpur í góðri fjarlægð hver
frá annarri. Gera má ráð fyrir allt að 300
fermetra stærð veðurhjúpsins en undir hon-
um geta verið íbúðir allt frá 50-150 fermetr-
ar að stærð. Einn kosturinn við þetta fyrir-
komulag er að stækka má og minnka íbúðar-
hlutann auðveldlega þar sem hann inniheld-
ur enga veðurhúð og er nánast innrétting
byggingarlega séð.
Að sjálfsögðu em úrgangsmálin í þurr-
kerfí. Slíkt eykur líka möguleika á staðsetn-
Hugsanlegt skipulag náttúrubyggðar.
ingu slíkrar náttúmbyggðar, sem hugsan-
lega gæti orðið 10 til 50 kílómetra frá
byggðu bóli.
Að síðustu má gera ráð fyrir tvöþúsund
fermetra sameiginlegri byggingu með hverri
þyrpu til þarfa eins og verkstæða, samkoma
og þess háttar.
Og hveijir em svo íbúamir? Náttúrafólk-
ið, sem vill skapa gróðummhverfí í kringum
sig. Fólk með hesta og hunda. Og allir þeir
sem em orðnir leiðir á borgarlífinu, en finnst
of stór biti að setjast að á eyðijörð.
En tökum nú aftur til við blákaldan vem-
leikann: An efa em margir þeirrar skoðun-
ar, að vandamál húsbygginga séu þegar
orðin nógu mörg og tengist allt öðm en vist-
fræði: „Höfum við ekki byggingar í dag, sem
hafa gefíð okkur heilbrigt líf og lífshætti
síðustu 70 árin eða svo? Em byggingar okk-
ar ekki allt of dýrar nú þegar? Manni gæti
svona -dottið í hug, að vistkerfistengdar
byggingar yrðu enn dýrari en þær núverandi.
Svarið við þessu er einfalt: Þær þjóðir sem
ekkert land hafa til þess að moða úr, neyð-
ast til þess að setja strangari kvaðir á borg-
ara sína vegna mengunarmála á næstu
ámm. Þær setja þá líka fé í að þróa nýjar
lausnir, vegna þess að nauðsynin brennur á
þeim. Og auðvitað getur lesandinn getið sér
til um framhaldið því að þetta er gamla
sagan um litlu gulu hænuna og brauðið:
Aðþrengda landið uppsker laun erfíðis síns
með því að selja nágrannalöndunum, sem
eiga við sömu vandamál að stríða, tæknina,
sem þeir þróuðu. eða hví halda menn að
hámark skógræktarinnar sé í Danmörku en
ekki í Kanada?
Hér er því ekki eingöngu um að ræða
aukinn kostnað við húsbyggingar heldur
þróun bygginganna sjálfra. Slík þróun verð-
ur söluvara og á því (skyldu menn ekki vita
það) lifa allar iðnaðarþjóðir. Þeir sem em
nógu fljótir að sjá hvert-stefnir njóta hagnað-
arins.
Sé litið á undansagt, mætti benda á það
að óhagstætt íslenskt veðurfar hefði fyrir
löngu átt að vera búið að neyða okkur til
þess að þróa nýja húsagerð, sem við gætum
svo selt nágrannalöndunum. Það sem hins
vegar hefur staðið í veginum er tvennt:
Patentlausnin heita vatnið, sem hefur verið
hliðstætt „ótæmandi" skógum Kanada-
manna og komið í veg fyrir skógrækt þar.
Hitt er svo skortur á leiðsögn í byggingar-
málum almennt, m.a. engin deild við háskól-
ann í hugmyndafræði byggingarmála: Öðm
nafni arkitektúrdeild.
Að endingu: Heildrænt séð og án stundar-
hagsmuna sjónarmiða, höfum við í raun og
vem ekki efni á því að taka ekki fyrirbyggj-
andi áðgerðir í okkar þágu. Hliðstæðan er
manneskja sem veit að hún verður að hætta
að reykja, en treinir sér það í lengstu lög.
Við vitum að við eigum ekki nema um tvennt
að velja: Að hætta nógu snemma til þess
að „líkaminn" geti hreinsað sig sjálfan á ný
eða ótímabæran dauða. Spumingin um
kostnað verður því að aukaatriði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. FEBRÚAR 1989 9