Lesbók Morgunblaðsins - 04.03.1989, Blaðsíða 5

Barnaskólahúsið við Skólaveg.
Ungir menn á uppleið í KeQavík á sjöunda áratugnum. Neðst til vinstri með
gleraugun er Eðvarð Taylor Jónsson, yfírmaður Zyá Pósti og síma í Færeyjum
og fréttaritari ríkisútvarpsins i Færeyjum. Talið upp til vinstri og réttsælis frá
honum: Ámi Júlíusson, húsasmiður í Ytri Njarðvík, Eðvald Bóasson, húsasmiður
í Ytri Njarðvík, Þorvaldur Benediktsson, vélstjóri í Reykjavík, ívar Reimarsson,
tollvörður í Ytrí Njarðvik, Baldur Bragason, Qugvirki í Reykjavík, Karl Taylor,
slökkviliðsmaður í Kefíavik og Marinó Jónsson, birgðavörður í Reykjavík.
dæmi í almennum kosningum og svo aftur
kosið um haustið. Stjómmálafundir voru
tíðir meira eða minna allt árið í Nýja bíói
og Ungmennafélagshúsinu. í dagbók frá
3. maí 1959: „Stjómmálafundur kommún-
ista í Ungó. Fór með Óla Lauga, (Ólafur
Bergsteinn Ólafsson æskuvinur).“ Ræðu-
menn Finnbogi Rútur Valdimarsson og
Lúðvík nokkur Jósefsson. Fáir í salnum og
kemur engum á óvart og púað á kom-
mana.“ í Nýja bíói 9. júní: FVummælendur
Ólafur Thors og Bjami Benediktsson. Og í
dagbókinni: „Fullt út úr dymm, miklar og
góðar undirtektir við ræður foringjanna, sól
í heiði, logn og heiðskýrt og spegilsléttur
sjórinn þegar horft er frá kvikmyndahúsinu
og út á hafíð.“ Það var í fyrsta sinn sem
ég sá þessa landskunnu stjómmálamenn.
Og eins og fram kemur í dagbókinni, logn
og fagurt veður þegar þeir komu til
Keflavíkur síðdegis á laugardegi, gott ef
fánar vom ekki við hún á þessum drottins
degi og maður hélt þá að þar fæm höfðingj-
ar sem ekki töluðu við almúgann. Öðm
nær, báðir vom þeir hinir alþýðlegustu í
framkomu og ég man að Ólafur Thors gerði
að gamni sínu þegar hann gekk að útidyra-
hurð kvikmyndahússins í hópi fundarmanna,
kominn eitthvað á sjötugsaldurinn, beinn í
baki og virðulegur og sjálfsagt flestum
ógleymanlegur sem afburðaræðumaður og
farsæll stjómmálaleiðtogi.
Þetta vom tímar sem mér þykir svona í
endurminningunni að hafi verið viðburðarík-
ir og sérlega minnisstæðir. Ef til vill forvitni-
legir fyrir ungling sem var smám saman
að uppgötva heiminn, feiminn og svolítið
hlédrægur, grúskari, stöðugt að velta fyrir
sér hinstu rökum tilvemnnar, allt meira eða
minna nýtt og áhugavert, hafði samt ekki
hugmynd um hvað hann ætlaði að leggja
fyrir sig þegar út í alvöm lífsins væri kom-
ið. Var þá með einhvem áhuga á að gerast
síðar blaðamaður og man að eitt sinn fór
ég til Reykjavíkur með bókina, Hvað viltu
verða? eftir Ólaf Gunnarsson, upp á vasann,
á starfsfræðsludag sem haldinn var í Iðn-
skólanum ásamt skólafélögum og í bás
blaðamanna sat þá Eiður Guðnason, síðar
alþingismaður, fyrir svömm.
Hjá Kaupmanninum á
HORNINU
Ég kom svo til á hveiju kvöldi í verslun-
ina Blöndu við Vatnestorg í Keflavík, sem
Þórður heitinn Einarsson rak. Bæði til að
versla og kannski ekki síður til að spjalla
við kaupmanninn sem þá var kominn vel á
sjötugsaldurinn og var skemmtilegur, fróður
um menn og málefni og hélt uppi líflegum
umræðum um þjóðmálin, ákafur framsókn-
armaður. Þar lágu frammi dagblöðin og
einstaka sinnum keypti ég Þjóðviljann,
Tímann og Alþýðublaðið til að kynnast öðr-
um viðhorfum en þeim sem daglega komu
fram í Morgunblaðinu, sem var keypt á
mínu æskuheimilrí Keflavík. Ég las mér til
um það sem var að gerast úti í hinum stóra
heimi og las stundum á búðarborðinu hjá
Þórði og fannst þá þegar eitthvað óhreint
við stefnu Framsóknarflokksins og stundum
fauk svo í gamla manninn að ég hélt að
hann ætlaði ekki að fyrirgefa mér gagnrýn-
ina á flokk hans sem átti að geta fundið
lausn á vandamálum ekki bara íslands held-
ur einnig heimsins.
Ég lét ekkert fram hjá mér fara sem stóð
í dagblöðunum á þessum árum um enska
knattspymuliðið Manchester United sem ég
hélt mikið upp á og líklega vegna þess að
ég fann til með þessu heimsþekkta liði sem
einhvem tíma í lok sjötta áratugarins missti
í flugslysi yfir Þýskalandi stóran hluta af
meistaraflokksliði sínu.
FlSCHER VAR Á VlÐ POPP-
HETJUR
Svíinn Ingmar Johansson var minn maður
í hnefaleikum og þegar hann háði einvígi
við Bandaríkjamanninn Floyd Patterson um
heimsmeistarati'tillinn, þá lét maður ekkert
fram hjá sér fara sem stóð í blöðum um
þá kappa á þeim árum og einnig Sonny
Liston og Cassius Clay sem háðu bardagann
nokkra síðar. Hetjudýrkun ekki síður algeng
þá eða nú þijátíu áram síðar. Helst að ungl-
ingar ættu sínar fyrirmyndir meðal kvik-
myndaleikara, poppstjama, íþróttamanna
og í einstaka tilfellum stjómmálamanna.
Ég hélt upp á Konráð Adenauer, kanslara
Vestur-Þýskalands, de Gaulle, forseta
Frakklands, og John F. Kennedy, síðar for-
seta Bandaríkjanna, og fyrir Fidel Castró á
Kúbu sem var einmitt árið 1959 að leiða
kúbönsku byltinguna til sigurs, bar maður
óttablandna virðingu. Einhvemveginn féll
hann ekki inn í þá mynd sem ég gerði mér
af hinum glæsta stjómmálaleiðtoga, sem
var hægt að hugsa sér að hafa á mynd í
ramma uppi á vegg fyrir ofan rúmið sitt.
Síðskeggjaður, hávaxinn í skæraliðabúningi
með Havanavindil í munni og skambyssuna
í beltisstað, _nei hann var svo sem enginn
fyrirmynd. Ég las allt sem ég komst yfir
um John F. Kennedy, glæsimennið í
stílhreinu jakkafötunum sem þá um 1960
var algjör andstæða þessara ellihramu
stjómmálamanna sem víða vora við völd í
Evrópu, Asíu og Ameríku, um eða innan
við fertugt. Helstu heimildir í þá daga voru
Morgunblaðið og Vikan sem Hilmar Krist-
jánsson, nú ræðismaður íslands í Suður-
Afríku, gaf út á þeim áram. Þá var Bobby
Fischer stórmeistari í skák í miklu uppá-
haldi hjá mér og æskuvini mínum, Pálmari
Breiðfjörð. Fyrir Fischer báram við álíka
mikla virðingu og sagt er að unglingar geri
í dag fyrir helstu popphetjum. Eg kom mér
upp úrklippusafni með blaðaviðtölum sem
birtust við Fischer, aðallega þýdd viðtöl úr
Alþýðublaðinu og þessi sérkennilegi piltur
féll að mörgu leyti vel inn í þá mynd sem
við gerðum okkur af séníinu, hinu geðuga
séníi sem lifir fyrir manntaflið, óháður tísku-
sveiflum allra tíma. Félagslíf var nokkuð í
Keflavík í lok sjötta áratugarins. Þar var í
þá daga engin Frímúrararegla, aftur á
móti Rótarý og einhveijir aðrir karlaklúbbar
og ég man ekki betur en að Kvenfélagið
hafi dafnað á staðnum ásamt skógræktarfé-
lagi og guðspekifélagsstúkunni Heiðarblóm-
inu sem Huxley Ólafsson hafði forystu fyrir
og hefur líklega verið með þarfari félögum
í Keflavík fyrir um þijátíu áram. Félagam-
ir veltu fyrir sér lífinu og tilveranni; gott
áhugamál fyrir Huxley sem þá var um-
fangsmikill atvinnurekandi á Suðumesjum,
aðallega í sjávarútvegi, og hafði fjölda
manna í vinnu árum saman. Málfundafélag-
ið Faxi starfaði af krafti og gerir enn og
hefur nú í áratugi gefið út blaðið Faxa um
málefni tengd Keflavík og Suðumesjum.
Um tíma, eða á áranum 1957—69, fékk það
verðugan keppinaut um hylli lesenda, þegar
blaðið Keflavíkurtíðindi kom út. Eins og
nafnið bendir til, þá flutti það svo til ein-
göngu tíðindi af mönnum og málefnum í
Keflavík. Ritstjórar Ingvar Guðmundsson
kennari og Höskuldur Goði Karlsson. Blaðið
lét sér ekkert mannlegt óviðkomandi og
beindi spjótum sínum gegn ýmsu því sem
miður fór í bæjarlífínu og um tíma var Hilm-
ar Jónsson, bókavörður og rithöfundur, einn
helsti penninn og ritaði þá t.d. um margs
konar spillingu sem þróaðist í skjóli herse-
tunnar.
Helgi s. Predikaði
Stundum
Skátafélagið Heiðarbúar hefur starfað
lengi í Keflavík, í um það bil hálfa öld; stofn-
andi þess og lengst af skátaforingi var
Helgi S. Jónsson, sá fjölhæfi gáfumaður sem
er látinn fyrir nokkram áram. Ég var með-
limur í skátafélagsskapnum um tíma, ein
tvö eða þijú ár, og á þaðan góðar endur-
minningar. Þar starfaði ég í hópi drengja
sem naut leiðsagnar tvíburabróðurins Sverr-
is Jóhannssonar. Var kosinn forsöngvari í
hópnum þó laglaus væri, líklega meira af
stríðni en í alvöru, og sem betur fer kom
aldrei til þess að ég þyrfti að gefa tóninn.
Heiðarbúar fóra á sumardaginn fyrsta
fylktu liði um götur bæjarins áleiðis til
kirkju þar sem Helgi S. predikaði stundum.
í endurminningunni er starfið í skátafélags-
skapnum einnig tengt frímerkjasöfnun sem
nokkrir félagar stunduðu af ákafa, t.d.
Sveinbjöm Jónsson, upþeldissonur Ragnars
Guðleifssonar, sonur Jóns Tómassonar
símstöðvarstjóra.
Hjá yfirgnæfandi meirihluta unglinga í
Keflavík á síðari hluta sjötta áratugarins,
og þá helst piltum, vora íþróttir aðaláhuga-
málið, knattspyma, sund og fijálsar íþrótt-
ir. Ég tilheyrði mjög fámennum hópi sér-
vitra unglinga sem vora með alls konar
pælingar um lífíð og tilverana. Kom ein-
staka sinnum í bókabúð hjá Kristni Reyr
við Hafnargötuna, gegnt Nýja bíói þar sem
ég viss menninguna helst dafna. Þar var
gott að koma. Kristinn hafði þannig smekk
fyrir bókum að því sem hann mælti með
mátti treysta. Þá var ævisaga Kristmanns
Guðmundssonar að koma út og maður las
bækumar líkt og spennandi reyfara. Höf-
undur var nokkuð lífsreyndur í kvennamál-
um eða taldi sig vera það. í bókabúðinni
fannst mér ég komast yfir fágætar gersem-
ar þegar ég eignaðist eintak af nýrri skáld-
sögu norska rithöfundarins Agnar Mykle,
Frú Lúna í snöranni, sem kom þá út í
íslenskri þýðingu. Bókin þótti nokkuð djörf,
með bókinni fór að vísu mesti leyndardómur-
inn um samskipti kynjanna, síðar þegar
fermingarbróðir og skólabróðir, Ólafur H.
Ólafsson, sagði mér þau tíðindi að hann
hefði komist yfír bók sem innihéldi djarfar
og berorðar lýsingar á samskiptum karls
og konu, eitthvað sem við piltamir voram
auðvitað famir að hugleiða á táningaaldri
og forvitnin töluverð. Bersöglismál heitir sú
bók og er eftir Frank Harris og kom út
nokkram áram áður og var gerð upptæk
samdægurs, þá þegar fyrstu eintök bárast
í bókabúðir, talin ganga einum of langt í
berorðum lýsingum á samskiptum kynjanna,
ástarleikjum helstu söguhetja. Óli bjó þá í
foreldrahúsum, í stóra steinhúsi upp af
Tjamargötunni sem í þá daga var í heiðinni
fyrir ofan byggðina, nú að mér skilst inn í
miðjum bæjarkjamanum, þannig hefur
byggðin þanist út í Keflavík á síðari áram.
Við skólafélagamir komum stundum í heim-
sókn í von um að fá bókina til aflestrar.
Varð biðröð nokkur og Óli segir aðspurður
nú þijátíu árum síðar að loks þegar kom
að mér þá hafí ég lesið bókina á einum
degi og hvorki þegið hádegisverð eða kaffi
og meðlæti og sennilega ekki veitt því at-
hygli þó rauði herinn hefði gengið á land
og háð grimmilega orastu við vamarliðið á
Keflavíkurflugvelli. Bókin gekk á milli okk-
ar skólafélaganna og ég held að okkur hafi
þótt við vera með þannig rit á okkar vegum
að ef upp kæmist þá varðaði það brot gegn
hinum almennu hegningarlögum og sem
slíkt auðvitað refsivert athæfí.
Feiminn Ungur Maður
Gagnfræðaskóli tók fyrst til starfa í
Keflavík í októbermánuði árið 1952 og þá
settur skólastjóri Rögnvaldur Sæmundsson
sem gegndi þeirri stöðu um árabil við góðan
orðstír. Á haustmánuðum 1956 er ég sestur
þar á skólabekk, þrettán ára, svo hlédrægur
og feiminn að ég þorði varla að segja til
nafns, hrekklaus og að ég held bara ljúfur
piltur sem var eins og margir skólafélag-
anna eins og óráðin gáta. Þorpið í öram
vexti, uppbygging á flestum sviðum at-
vinnulífs, til lands og sjávar, og þá þegar
farið að byggja allt í kringum Hringbraut-
ina, á túninu fyrir ofan bamaskólann og í
næsta nágrenni gamla kirkjugárðsins. Að-
komufólk streymdi til Keflavíkur og
Njarðvikur í atvinnuleit á Keflavíkurflug-
velli og á vetrarvertíð í Keflavík. Lífsafkoma
fólksins var óviða betri á íslandi í þá daga.
Þá vora dugandi athafnamenn í Keflavik,
fyrir utan Huxley Ólafsson sem áður er
minnst á, Bjöm Magnússon, iðnrekandi,
vélsmiður sem var með umfangsmikinn at-
vinnurekstur við Suðurgötuna, þar til hann
flutti með starfsemina úr skúmum í stór-
hýsi gegnt Fiskiðjunni, efst við Hafnargöt-
una, þar sem áður var gamli vegurinn upp
á Keflavíkurflugvöll. Það var einhvem
tímann á fyrstu áram sjöunda áratugarins.
Og í hugann koma Magnús Bjömsson, veit-
ingamaður sem rak Víkina á homi Faxa-
brautar og Hafnargötu, Margeir Jónsson,
Hreggviður Bergmann, útgerðarmenn, og
Eyjólfur Bjamason, kaupmaður á Klapp-
arstígnum, hógvær og kurteis maður, lág-
vaxinn, og um tíma meðhjálpari við
Keflavíkurkirkju. Hann var faðir Gunnars
Eyjólfssonar leikara. Þá var annar maður
lítið eitt hærri í lofti en Eyjólfur Bjamason
og virðulegur eins og Eyjólfur. Guðmundur
Guðmundsson, sparisjóðsstjóri, minnisstæð-
ur og óhætt að fullyrða, að í þá daga var
sparisjóðurinn í öruggum höndum þegar
Guðmundur fór með stjóm mála, líklega í
eina þijá áratugi. Hann var einn af forystu-
mönnum Sjálfstæðisflokksins í Keflavík og
á Suðumesjum og lengi náinn samstarfs-
maður Ólafs Thors þegar hann var þingmað-
ur Gullbringu- og Kjósarsýslu.
Niðurlag í næsta blaði.
LESBÓK MORGUN8LAÐSINS 4. MARZ 1989 5