Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.1989, Síða 8

Barist gegn aftur-
haldi og tregðu
rúppan SÚM var stofnuð inni í stofu á Flóka-
götu 41, kl. 11.35, 28. 6. 1965. Stofnendur
voru Jón Gunnar Ámason og Sigurjón Jó-
hannsson en aðrir tveir, Haukur Ðór og
Hreinn Friðfinnsson voru ekki viðstaddir en
eru meðlimir félagsins." Þama er Jón Gunn-
ar ljóslifandi mættur; hann skrifar tilvitnuð
orð í stflabók handa framtíðinni. Bætir hann
og þessu við: „SÚM hélt eina sýningu í
Ásmundarsal, Reykjavík, 12.-24. júní ’65.
Þar voru myndir o.s.frv. o.s.frv. (ég má
ekki vera að því að skrifa söguna en bið
þig að botna og...“ Hér vantaði framhald
í fyrstu fundagerðabók SÚM. Fram til þessa
dags hefur sagan enn ekki verið botnuð,
er þó næstum liðinn aldarfjórðungur frá
upphafi sýningarinnar í Ásmundarsal, sem
eftir daga sína hlaut nafnið SÚM I.
Sýningin í Ásmundarsal var stefnumót-
andi viðburður í íslenzkri myndlistarsögu.
Þar var komið á framfæri hræringum þáver-
andi samtíðar og umheims — kínetískri list,
nýraunsæi, öðru nafni popart; var þetta eins
og að bijóta rúður í glerhúsi abstraktlistar
á íslandi. Strákamir höfðu pata af hlutum
í Bretlandi; það vom að auki afdrifarík
kynni af Dieter Roth, sem kom á mörgum
mikilvægum samböndum.
Það má segja, að Dieter Roth hafi sett
sitt fíngrafar á íslenzka menningarsögu.
Hann var á sínum tíma flölskyldumaður í
Reykjavík, oft á tíðum blankur og mynd-
skreytti m.a. smásögur fyrir Lesbók Morg-
unblaðsins. Til voru þeir tmntuofvitar er
litu á hann sem argasta niðurrifsmann —
er þó sagan kannski núna búin að sýna fram
á annað. Venjulegu fólki var samt ekki lá-
andi árið 1965 þegar það lét fram af sér
ganga tónleika á vegum Musica Nova, þar
sem Nam June Paik og Charlotte Moorman
fluttu allsérstæða efnisskrá ásamt róbotti;
Paik leysti niðmm sig og sýndi beran boss-
ann, og svo framvegis. Klukkan var farin
að slá öðm vísi í listinni á þessum tíma,
alls staðar annars staðar en á íslandi, þar
sem abstraktmenn höfðu myndað sér óeðli-
lega öflugt virki, í skjóli einangmnarinnar.
Og birtist þá ekki Dieter eins og skratti úr
sauðarlegg. Paik sagði undirrituðum, að það
hefði einmitt verið fyrir milligöngu Dieters
Roth, að þau Charlotte Moorman komu til
íslands, þar sem þau fengu einhverja hina
almestu blaðapressu á ferlinum. Það var
21 ár liðið frá Lindarbæjamppákomunni er
fundum okkar bar saman í veitingavagni
lestar á leið til Hamborgar; minntist þá
Paik íslands með kóreanskri hlýju og spurði
margra spuminga, um sauðfjárhald á ís-
landi — og hundahald í Reykjavík, og hvort
búið væri að ráða niðurlögum sullsins. í dag
er Nam June Paik virtur prófessor við lista-
akademíuna í Dusseldorf; hann er nefndur
sem faðir videólistgreinarinnar.
GALLERÍ SÚM 1969
En leyfum nú ámnum í sögu SÚM að
líða hratt á prenti; það er engin ástæða til
að fara oní alla sauma í blaðagrein:
Það var verið á fósturstiginu allt fram
til þess að gallerí SÚM tók til starfa, 15.
febrúar 1969. Það var sem sagt millitíð þar
sem félögum fjölgaði smátt og smátt, hvar
menn og meðlimir vom alltaf að koma sam-
an til funda og samþykkja... „að vinna á
móti afturhaldssemi og stöðnun í myndlist
á íslandi og víðar — styrkja með ráðum og
dáðum alla myndlistarlega viðleitni, sem
kann að koma fram meðal ungra manna
og kvenna." Á fundi vildi einn meðlimur
láta keramíkverkstæði heyra undir SÚM;
stakk þá annar upp á hænsnabúi. Á öðmm
fundi var Kristján Guðmundsson settur yfir
flugritanefnd, sem stofnuð var vegna sýn-
ingar Rósku í Casa Nova Menntaskólans í
Reykjavík, ’67 var árið, en sú nefnd var
lögð niður eftir mánuð án þess að hafa
komið nokkm í verk. Skráð var það eftir
Þórði Ben, „að slök starfsemi SÚM væri
rammi utan um ekki neitt." Það rann ómælt
vökvamagn meðan verið var að ræða fram
og til baka um afstöðuna til FÍM — og einn-
ig fór fram leit að hentugu húsnæði fyrir
gallerírekstur.
FÍK — Félag íslenzkra myndlistarmanna
— var í augum SÚM argasta afturhald.
Naut þetta félag viðurkenningar hins opin-
bera, og hafði tögl og hagldir í safnráði
Listasafns íslands. Þetta var a.m.k. sjónar-
mið sem súmmarar aðhylltust og rennir
undir það stoðum sú sorglega staðreynd,
hversu fátæklega Listasafn íslands er búið
af verkum súmtímabilsins. Þegar súmmarar
Jón Gunnar Árnason ásamt verki sínu,
„Leik fyrir tvo stjórnmálamenn“, 1973.
sóttu um inngöngu í FÍM, var það ávallt
fellt að samþykkja þá; abstraktmenn í klíku-
formi óttuðust að innlimun SÚM hefí í för
með sér röskun á valdahlutföllum.
Loksins kom þar, að húsnæði fannst og
útbúinn var sýningarsalur á Vatnsstíg 3B.
Gallerí SÚM tók til starfa um miðjan febrú-
ar ’69 með því að Sigurður Guðmundsson
opnaði þar sína fyrstu einkasýningu. Rak
síðan hver sýningin aðra, næst var SÚM
II, þar sem Dieter Roth átti súkkulaðiverk
og flautu sem nú er kölluð lyktarorgel —
nú, og svo var þetta sýningin þar sem Sig-
urður kom fram með heysátuna. Þá voru
þessir líka með einkasýningu á fyrsta starfs-
ári gallerísins: Tryggvi Ólafsson, Jón Gunn-
ar, Kristján Guðmundsson og Magnús Tóm-
asson. Vorið kórónaði Þórður Ben með happ-
eningnum „Gúmmífrelsi." Tvö nöfn í viðbót
þurfa nú að komast á blað; Amar Herberts-
son og Magnús Pálsson tilheyra myndinni
— sá síðamefndi baðst þó undan því að
gerast meðlimur SÚM. Síðar, þegar Neil
Armstrong var búinn að stíga fæti sínum
fyrstur manna á tunglið, var opnuð sýning-
in SÚM III, alþjóðleg samsýning, hverri
fylgdi lítill brúnn katalógur. Það var Dieter
sem flutti obbann af verkum erlendu lista-
Sá kafli í íslenzkri
myndlistarsögu, sem
nefndur er
SÚM-tímabilið, hófst
1965 og lauk 10 árum
seinna. Hörðum
fylgismönnum
abstraktlistarinnar þótti
SÚM lítt hafa fram að
færa sem til framfara
horfði og var litið á
hópinn lengi vel sem
utangarðshreyfingu, sem
ekki var viðurkennd í
Listasafni íslands. Nú
heyrir þetta sögunni til;
sumir súmmarar fyrir
löngu orðnir frægir menn
úti í Hollandi. En tilefni
þessa yfirlits er
SÚM-sýning, sem
Kjarvalsstaðir standa að
og verður opnuð í dag.
Eftir EINAR
GUÐMUNDSSON
Greinarhöfundurinn, Einar Guðmundsson, á sýningu Jóns Gunnars Árnasonar í Galierí SÚM 1971.