Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.1989, Blaðsíða 3

i-ggpjnr
M; iP RJ p p N B [Lj A Ð _8.; L NJ S
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvstj.: —
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
17. öldin
9
var öld Hallgríms og Brynjólfs biskups, en hún var
líka öld Tyrkjaránsins og það var aðeins eitt af mörgu
straffi, sem talið var óhjákvæmilegt að kæmi yfir
hinar þjáðu mannkindur. Þetta var heil öld á
heljarþröm, segir Matthías Viðar Sæmundsson í grein
sinni. Það er fyrri hluti hennar sem hér birtist.
Forsíðan
Undanfarin ár hefur staðið yfir hreinsun á hinum
frægu freskum Michelangelos á lofti Sixtínsku kapell-
unnar í Vatíkaninu í Róm. Munurinn er ótrúlegur
eftir að rúmlega fjögurra alda gróm var hrein§að með
vísindalegri nákvæmni, en ýmsir kunnir listamenn og
sérfræðingar hafa lýst sig mjög mótfallna þessu fram-
taki og jafnvel talað um eyðileggingu. Um þetta er
grein á bls 10 ásamt fleiri myndum af verkunum,
fyrir og eftir hreinsunina.
Heiðrekur
Guðmundsson frá Sandi hefur kvatt ogþað er einu
góðu skáldi færra í landinu. Heiðrekur ól aldur sinn
að mestu á Akureyri og var ekki einn af þeim, sem
áberandi geta kallast í menningarlífinu, en ljóðabækur
hans sættu alltaf tíðindum. Bolli Gústavsson prestur
í Laufási minnist skáldsins með grein sem heitir Upp
rís hvert líf.
MATTHÍAS
JOCHUMSSON
Forsjónin
Hvað er það Ijós, sem lýsir fyrir mér
þá leið, hvar sjón mín enga birtu sér?
Hvað er það ljós, sem ljósið gjörir bjart
og lífgar þessu tákni rúmið svart?
Hvað málar „ást“ á æsku-brosin smá,
og „eilíft Iíf“ á feiga skörungs-brá?
Hvað er þitt ljós, þú varma hjartans von,
sem vefur faðmi sérhvem tímans son?
Guð er það ljós.
Hver er sú rödd, sem býr í brjósti mér
og bergmálar frá öllum lífsins her —
sú föður-rödd, er metur öll vor mál,
sú móður-rödd, er vermir líf og sál —
sú rödd, sem ein er eilíflega stillt,
þótt allar heimsins raddir syngi villt —
sú rödd, sem breytir daufri nótt í dag
og dauðans ópi snýr í vonar-lag?
Guð er sú rödd.
Hver er sú hönd, sem heldur þessum reyr
um hæstan vetur, svo hann ekki deyr —
sú hönd, sem fann, hvar frumkorn lífs míns svaf
sem fokstrá, tók það upp og líf því gaf —
sú hönd, er skín á heilagt sðlar-hvel,
og hverrar skuggi kallast feikn og hel —
sú hönd, er skrifar Iífsins laga-mál
á lilju-blað sem ódauðlega sál?
Guð er sú hönd.
íanda
sauðkindarinnar
Eigi er mark að draumum.
Sá sem vaknar morgunn-
inn fyrir einhvem Örlygs-
staðabardagann getur
svo sem reynt að hugga
sig með þessu. En undir
niðri veit hann, að það
merkjamál sem í draumi
birtist er einatt marktækt, þótt gangi miður
að ráða það nákvæmlega. Þetta merkjamál
er undarlegt fyrirbæri og er til dæmis mun-
ur á því hjá innfæddum borgarbúum og
hinum sem alast upp í sveit. Mér skilst af
draumspökum mönnum, að fólk sem elst
upp hér á mölinni dreymi ekki hey í hlöðu
eða hvítt sauðfé fyrir snjóþynslum. Þetta
merkjamál er hinsvegar algengt í draumum
þeirra, sem slitið hafa bamsskónum í sveit
og það heldur áfram þótt sá hinn sami verði
borgarbúi í marga áratugi.
Því nefni ég þetta nú, að um áramótin
dreymdi mig fulla rétt af hvítu fé; gamal-
kunnur draumur, en hafði ekki borið fyrir
mig í allmörg ár. Þetta voru óvenjulega
stórar og glæsilegar kindur, sem spymtu
þijózkulega við klaufum, þegar þær vom
dregnar og flöldinn eftir réttarstærðinni gat
verið á bilinu 60-100. Enda þótt allt væri
autt og næstum grænt yfir að líta á fyrstu
dögunum eftir áramótin, vissi ég af feng-
inni reynslu að þessi draumur boðaði aðeins
eitt og að það mundi ekki bregðast. Aðeins
gat það verið spuming, hvort fannfergið
mundi endast í tvo eða þijá manuði. Kannski
er þetta arfur frá gengnum kynslóðum, sem
lifðu næstum alveg á sauðkindinni, að hún
skuli birtast nútímafólki í draumi með þess-
um hæiti. Það er meira að segja spuming
hvort við eru ekki orðin lík þessari skepnu
með einhveiju móti. Ég kem að því síðar.
Nú höfum við enn verið minnt á það,
hvemig alvöru vetur verða á íslandi og að
það getur orðið langt að þreyja Þorrann og
Góuna, ekki sízt þegar samgöngur teppast.
Góan hefur orðið öllu grimmari en Þorrinn
líkt og segir í visunni:
Þorri bjó oss þraunga skó
þennan snjóavetur,
en hún Góa ætlar þó
að oss króa betur.
Menn tóku grannt eftir ýmsum smáatrið-
um og bættu þeim vísdómi við alþýðuvísind-
in í aldanna rás. Það vissi á fannfergi ef
sólin settist í heiðríkju á kyndilmessu og
betra var, að Góan byijaði illa: Grimmur
skyldi góudagurinn fyrsti, annar og hinn
þriðji, - þá mun Góa góð verða.
Ugglaust er takmörkuð virðing borin fyr-
ir þesskonar fróðleik á öld tækni og vísinda.
En þeir sem telja þetta ekki síður áreiðan-
legt en langtímaspár veðurfræðinnar, benda
hróðugir á, að þrátt fyrir þessar tvær sól-
skinsstundir, sem mældust í Reykjavík allan
janúar, hafi sólin náð að finna sér góðan
heiðríkjublett til að setjast í á kyndilmessu,
- og fyrstu góudagamir vom því miður
heldur skárri en aðrir dagar.
Alþýðuvísindin reyndu ekki þá dul að
finna orsakir fyrir snjóavetrum. Það þvælist
reyndar fyrir vísindum nútímans einnig og
ekki lítur það vel út fyrir spámenn gróður-
húsakenningarinnar, sem spáir mjög vax-
andi hita á norðurhjaranum jafnt sem ann-
arsstaðar, þegar metkuldi mælist í Alaska
á þessum vetri og raunar fimbulkuldi miklu
víðar, t.d. suður um Bandaríki. Það er vitað
að mikil eldgos hafa spúð slíkum fímum
af gosefnum á himinhvolfið, að máttur sólar-
innar dvínar; það er hliðstæða við það fyrir-
bæri af manna völdum, sem nefnt hefur
verið kjamorkuvetur og hefur sem betur fer
ekki orðið enn. Ekki er hægt að benda á
nein risagos uppá síðkastið, en eitt hefur
gerst af manna völdum, sem gæti hugsan-
lega hafa haft sín áhrif. Mestu umhverfis-
fantar veraldarinnar hafa leikið lausum
hala í frumskógum Amazonlandsins í Bras-
ilíu. Þótt það séu nánast óskiljanleg afköst,
hefur verið upplýst, að þeir hafi á einu ári
brennt landsvæði sem svarar til stærð Vest-
ur Þýzkalands og að mökkurinn sem af
þeim bmna varð, samsyari tíundahluta af
allri mengun í andrúmsloftinu.
Við emm kannski að súpa seyðið af þess-
um umhverfisglæp með harðindunum, sem
koma þvert á allar kenningar um gróður-
húsaáhrif og vaxandi hita. Hvort sem það
stenzt eða ekki, gætu aðrar afleiðingar af
þessari eyðingu orðið stómm örlagaríkari.
Nefnilega það, að regnskógamir em ómet-
anlegir fyrir endumýjun andrúmsloftsins.
Heimurinmn virðist standa ráðþrota gegn
græðginni, sem þama veður um eins og
óargadýr og hefur fundið hentuga aðferð
til þess að fmmbyggjar og íbúar þessa
lands, indíánamir, séu ekki með uppsteyt.
Þeir em einfaldlega skotnir.
Á meðan stórglæpamenn stunda þessa
iðju, em stærstu umhverfíssamtök heims-
ins, grænfriðungar, í stríði við okkur út af
fáeinum hvölum. Þeir virðast ekki sjá skóg-
inn fyrir tijánum. Eins er um íslenzka ráða-
menn nú um stundir; þeir sjá ekki heldur
skóginn fyrir tijánum. Það skiptir vitaskuld
engu máli hvoram megin hryggjar þessir
hvalskrokkar liggja. Og það er heldur ekki
meginatriði þegar verzlanakeðja í Þýzkal-
andi guggnar undir þrýstingi þeirra grænu
og hættir viðskiptum við okkur. En það
skiptir hreinlega öllu máli, að ekki sé hægt
að grópa í hug jarðarbúa með lævíslegum
áróðri, að íslendingar séu forhertir um-
hverfísvargar sem engu eira og séu jafnvel
verri en þeir sem skjóta Indíána að gamni
sínu og brenna lungu jarðarinnar suður í
Amazónlandi. Við virðumst ekki sjá, eða
að minnsta kosti ekki vilja viðurkenna, að
þessi vísindaáætlun lyktar langar leiðir af
tvöfeldni, svo hvert mannsbam getur sagt:
Þetta era hræsnarar.
Er það þessi úthrópun sem við viljum?
Hvaða stoð er okkur í því að hafa ritað
beztu bókmenntir heimsins á miðöldum og
í þvi að hafa varðveitt þessa tungu og það
sem við nefnum íslenzka menningu, þegar
búið er að njörva okkur niður á sakamanna-
bekk í ásýnd heimsins og börn um víða
veröld horfa á það í hugvitssamlega unnum
myndasögum, að á þessu íslandi búi ein-
hver mestu úrþvætti, sem hægt sé að benda
á. Þetta er alltsaman hægt í krafti peninga
og nútíma áróðurstækni, ekki sízt í sjón-
varpi. Við vitum hversu sanngjamt það er,
en við megum heldur ekki vera svo lélegir
skákmenn, að við sjáum ekki einu sinni einn
leik fram á við.
Svo aftur sé minnst á sauðkindina:
Þijózka sjávarútvegsráðherra og ríkisstjóm-
arinnar allrar er alveg í anda þessarar
skepnu, sem spymir við klaufum jafnt í
draumi sem vemleika. Líklega höfum við
étið of mikið af rolluketi. Nú er að hætta
að spyma hugsunarlaust við klaufum; reyna
að sjá þó ekki væri nema tvo leiki fram í
tímann og bregðast við í hvelli. Ég tek und-
ir það, sem fram kom í Helgispjalli í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins, að við eigum að
gera það sem er nákvæmlega andstætt hinni
þijózkufullu stjómarstefnu: Að gerast for-
ustuþjóð í hvers kyns umhverfisvemd og fá
grænfriðunga til liðs við okkur í þeirri bar-
áttu. Hún á að sjálfsögðu ekki að snúast
um fáeinar hvalskepnur, heldur þann voða,
að það er á ýmsan hátt verið bæði að eyði-
leggja jörðina og andrúmsloftið.
En það er líka ýmislegt hér á heimavíg-
stöðvunum, sem betur mætti fara. Hér er
stundum gífurleg loftmengun af ryki, vegna
þess að við emm í flokki þeirra bananalýð-
velda, sem horfa á landið eyðast án þess
að gera nokkuð róttækt. Þetta er einfald-
lega rányrkja: veðráttan og græðgin hjálp-
ast að. Þegar sandmekkinum slotar, mæmm
við góða loftið og við viljum gjaman að
gestir geti dregið andann djúpt og stunið
af unaði yfir góða loftinu. Én það er ekki
allsstaðar jafn gott og sýnizt. Við viljum
nefnilega spara okkur mengunarvömina
þegar bílar em fluttir inn og látum þá spú
koltvíssyringi óheft út í loftið þegar þjóðir
suður í Evrópu leyfa ekki bfla öðmvísi en
með mengunarvöm.
Þessi menningarþjóð, sem gjaman vill
kalla sig svo, á víst ýmislegt ólært.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 18. MARZ 1989 3