Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.1989, Blaðsíða 3

i-BgBflg
HHssasaEæanas®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurösson. Augiýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðaistræti 6. Sími 691100.
Myndin er af málverki Francis Picabia frá árinu 1935
og heitir hún „í leikhúsi“. Picabia var einn af módemistun-
um fyrr á öldinni, en stóð þá í skugga annarra svo sem
Picassos, Braques, Miros og Klees, enda var Picabia mjög
sér á parti. Með tilkomu „Nýja málverksins" hefur Picab-
ia verið tekinn til endurmats, enda er hann í hæsta máta
nútímalegur. Hefur frægð hans og virðing farið mjög
vaxandi.
Franska
stjómarbyltingin átti sér stað fyrir 200 ámm og hefur
því verið haldið fram, að í raun hafí nútíminn byijað þá;
slík vom áhrif byltingarinnar á hugsunarhátt og stjórnar-
hætti. Siglaugur Biynleifsson hefur að beiðni Lesbókar
ritað ijórar greinar um þetta efni og birtist sú fyrsta hér
og fjallar um aðdraganda byltingarinnar. Greinamar
munu birtast í júní og júlí.
Réttlæti
velferð og lýðræði, heitir grein eftir Pál Skúlason prófess-
or og fjallar hún um siðfræði í pólitík, sem ekki veitir af
að hugleiða. Upphaflega átti þetta að vera framsöguer-
indi á fundi í Garðabæ, þar sem stjómmálamönnum var
boðið að taka þátt, en ekkert varð af þeim fundi, þar
sem stjórnmálamenn virtust ekki hafa áhuga á að ræða
um þetta efni.
Ferdabladid
hefur verið á ferðinni í Washington, höfuðborg Banda-
ríkjanna, sem er alveg sér á parti meðal bandarískra
borga, enda streyma þangað milljónir ferðamanna ár-
lega. Meðal þess sem mest aðdráttarafl hefur, má nefna
Hvita Húsið og Þinghúsið, en í Washington em einnig
mörg frábær og fjölbreytt söfn.
HANNES PÉTURSSON
Marie
Antoinette
Sem úfið haf er þessi mikla þyrping
og þarna sést á vagninn eins og sker.
Hún stendur þögul, horfir yfir hópinn
en hæg og svöl
er morgungolan. Lengra burtu bíður
hin bitra öx í háu gálgatré
og sést yfir múginn.
Hún er þreytt og heyrir
öll hrópin sem úr óramiklum fjarska
buguð af hinni beisku fangadvöl
Er von hún skilji að allur þessi æsti
óhreini lýður, þetta grimma vopn
sem blikar þama blóðugt, óseðjandi
sem bölvað skrímsli, sáir dauða og kvöl
sé hvítur draumur hugsuðanna, framtíð
hollari, betri og eina völ
en hitt sem nú skal rifið upp með rótum:
hið rotna stjórnarfar og mikla böl
sé hún, sem yfir hópinn orðlaus starir
hrein og föl.
Ljóðið er birt í tilefni frönsku stjórnarbyltingarinnar fyrir
200 árum, sem um er fjallað hér í blaðinu. Marie Antoi-
netta (f. 1755), dóttir Maríu Theresíu, var drottning, gift
Lúðvík sextánda Frakkakonungi. Byltingarmenn settu
hann af og hálshjuggu í París 1792. Ári síöar var Marie
Antoinette hálshöggvin þar í borg.
Ljóðið er ort 1955 og var frumprentað í fyrstu Ijóöa-
bók Hannesar Péturssonar það sama ár.
B
B
Drög að borg
Deilur um hugsanlega
lagningu og nauðsyn á
stórri umferðaræð um
Fossvog em afleiðing
af skipulagsstefnu
margra áratuga, sem
hefur miðað að því að
tæta borgina út um allar
trissur. Þegar útmörk Reykjavíkur em skoð-
uð, kemur í ljós að hún er á stærð við erlend-
ar milljónaborgir og í rauninni em þetta
aðeins drög að borg, eða slitrur. Árið 1962
var út gefinn mikill doðrantur um aðalskipu-
lag Reykjavíkur eftir að danskir sérfræðing-
ar höfðu rýnt í málið. Þá var nýjasta tízka
í skipulagi borga sú, að byggja laustengda
smábæi á víð og dreif fremur en að þétta
byggðina. í þessum útbæjum áttu að vera
miðbæjarkjamar sem kæmu að einhveiju
leyti í stað eins, gamalgróins miðbæjar.
Reynslan varð sú, að miðbæjarkjamar í
útbæjum gátu engan veginn komið í stað
gamalgróins miðbæjar í borg; þar var ein-
faldlega of fátt um fólk og það flýtti sér
þaðan í burtu þegar það hafði gegnt erind-
um sínum. Alvöm miðbær er margfalt íjöl-
breyttara og lífrænna umhverfí en einn
verzlanakjami getur orðið. Afleiðingin af
þessari stefnu varð meðal annars sú, að
miðbær Reykjavíkur lenti í niðurníðslu og
vanrækslu. Óglæsilegri miðbær mun vand-
fundinn í höfuðborgum hins vestræna heims
að minnsta kosti.
Um alla Reykjavíkurborg em opin og
óbyggð bersvæði, engum til gagns nema
vindinum, sem nær sér rækilega á strik
þar. Öll þessi innanbæjaróbyggð blasir við
þegar flogið er yfír borgina -eða ekið um
hana - og þá virðist liggja ljóst fyrir, að
þessi gífurlega þensla upp í Breiðholt, Ár-
bæjarhverfí, Selás og Grafarvog var óþörf.
Garðabæ óg Kópavog mætti nefna af sömu
ástæðu; 100-150 þúsund manna bær væri
víðast hvar talinn mjög rúmgóður á öllu
Seltjamamesi og inn að Elliðaám og í fjöl-
mennum borgum með háreistri byggð- Par-
ís til dæmis - kæmist þessi mannfjöldi fyrir
í gamla Vesturbænum. Flestum þætti það
nokkuð langt gengið í þéttingu byggðar,
en ætli hinn gullni meðalvegur liggi ekki
mitt á milli gamalla, erlendra stórborga og
þeirrar stefnu, sem sérfræðingarnir hafa
leitt yfir okkur
Svefnbæjastefnan með tilheyrandi verlz-
ana- og þjónustukjömum er gífurlega dýr.
Hún útheimtir óheyrilega víðfeðmt gatna-
og lagnakerfí og hún veldur því einnig, að
smávægileg erindi útheimta fáránleg ferða-
lög og tíma. Umferðarvandamálin em svo
að segja búin til, því það er dýrt að vera
fátækur og við höfum lítið getað leyft okk-
ur annað en ódýrar og lélegar lausnir svo
sem hringtorg og ljós á stöðum þar sem
brýr og slauffur em í raun það eina brúk-
lega.
Þessi stefna er íslenzku efnahagslífí dýr-
keypt. Afleiðing hennar er m.a. sú, að stijál-
býlið innan Reykjavíkur útheimtir miklu
meiri bílaeign en annars þyrfti að vera.
Eiginlega þykir nauðsynlegt að hver ökufær
maður hafí sinn eigin bíl. Það er á hinn
bóginn dálítið kyndugt, að vinstri vængurinn
í pólitíkinni, sem alltaf hefur í orði kveðnu
horn í síðu einkabílsins og gatnakerfísins
yfírleitt, hefur einmitt lýst sig andvígan
þéttingu byggðar í borginni. Einkabíllinn
er einfaldlega þrautaráð fólks, sem verður
að lifa við þetta skipulag og bersýnilega er
hann þrautaráð hinna vinstrisinnuðu einnig.
Nú heyri ég rekið upp ramakvein: Utivist-
arsvæðin. Viltu láta byggja á útivistarsvæð-
unum - ekki nema það þó? Bíðum við; hvar
skyldu raunvemleg útivistarsvæði vera? Ef
í ljós kæmi að einhver blettur væri virkilega
notaður til útivistar, þá hlýtur að vera sjálf-
sagt mál, að hann fái að halda sér. Mér
kemur ekki hug að byggt verði í Hljómskála-
garðinum eða í Laugardalnum þar sem tijá-
ræktin er hvað gróskumest. En jafnvel á
þessum unaðsreitum sýnast æði fáir á ferli
á góðviðrisdögum. Hver er til dæmis nýting-
in á Klambratúninu eða öllum grasflötunum
inn með Suðurlandsbraut og Miklubraut?
Einn af andstæðingum Fossvogsbrautar
lýsti nýlega því stórslysi, ef brautin fengi
að halda áfram utanmeð Öslq'uhlíðinni og
eyðilegði útivist borgaranna, sem hann
ímyndaði sér að væm þar í hrönnum að
spásséra. Ugglaust gengur einn og einn
maður um Öskjuhlíðina, einkum ofanverða,
og áreiðanlega verður það hægt eftir sem
áður.
Óbyggðimar á höfuðborgarsvæðinu em
handa plastinu og ruslinu, sem fýkur úr
einum stað í annan eftir því sem vindurinn
blæs á þessu veðrasama landi. Til að skapa
skjól verður að byggja þétt; ekki þó staka
turna með bersvæðum þar sem rokið getur
ólmast fyrirstöðulaust. Það er regin mis-
skilningur að þétt borg þurfi að vera lakara
umhverfi. Til dæmis læt ég nægja að benda
á Frankfurt i Þýzkalandi, sem þurfti að
endurbyggja eftir stríðið. Hún er háreistust
þýzkra borga, en sá staður er vandfundinn
í borginni, þar sem ekki sjást myndarleg tré.
Til þess að miðbær Reykjavíkur deyi ekki
úr leiðindum þarf að gefa fólki kost á að
búa þar. Það sem búið er að byggja og
teygja borgina í áttina austur á Hellisheiði
verður ekki aftur tekið. En nú er næsta
skref að teygja hana inn með Sundum, allar
götur til Mosfellsbæjar. Þesskonar skækla-
tog útheimtir ennþá stærri umferðaræðar,
ennþá fleiri bíla, ennþá meiri tímasóun í
akstur og ennþá meiri streytu. Hún er þó
nóg fyrir.
Það er athyglisvert að sjá nýju íbúðahús-
in rísa við Skúlagötuna; vel teiknuð og nút-
ímaleg hús, þar sem áður stóðu kumbaldar
Skuggahverfísins. Flest húsin í þessu hverfí
er börn síns tíma, börn fátæktarinnar frá
fyrstu áratugum aldarinnar. Þau eiga sína
sögu og eitthvað af þeirri sögu hefur stund-
um verið rifjað upp hér í Lesbók; bæði í tíð
Árna Óla og uppá síðkastið í greinum Guð-
jóns Friðrikssonar sagnfræðings. Við skul-
um minnast þess, að torfkofarnir, þurrabúð-
imar, voru þama á undan þeim og urðu að
víkja þegar steinbæir og bárajárnshús komu
til sögunnar. Sjálfsagt er að varðveita einn
og einn slíkan minjagrip en halda að öðra
leyti áfram endumýjun á þessu svæði með
þeim glæsibrag, sem er við hæfí í nútíma
höfuðborg. Við stöðvum ekki hjól fram-
vindunnar og lifandi borg getur ekki orðið
byggðasafn.
Þegar búið er að nema land á galeyðun-
um og þétta Reykjavík svo að hún líkist
borg fremur en slitram af svefnbæjum, verð-
ur hægt að hefjast handa um að byggja
gler- eða plastþök yfír sumar götumar að
minnsta kosti. Við getum kallað þær vistgöt-
ur. í raun og vera er Kringlan yfírbyggð
verzlunargata og má marka af vinsældum
hennar, að þessi lausn þykir góð. Við getum
ekki byggt lífvænlega borg eftir skipulags-
aðferðum suðlægari landa.
Eðlilegast væri að ný uppbygging og
þétting byggðarinnar hefjist í sjálfum mið-
bænum, Kvosinni. Talsmenn þess að við-
halda hinum einstæða kotrassasvip á mið-
bænum, væla hinsvegar hástöfum ef kemur
til umræðu að hrófla við því sem fyrir er.
Steinkumbaldar bankanna drepa þennan
stað í dróma; samt er ekki minnsta þörf á
því að bankabyggingar standi við aðalgötu
miðbæjarins.
Ég hef litla trú á því, að á næstu öld
vilji fólk hafa höfuðstað íslands eins og við
höfum skipulagt hann og byggt. Vandinn
er þó ekki „skilningsleysi ráðamanna“ eins
og stundum er sagt, heldur úrtölufólk og
hreint afturhald, sem á sinn stóra þátt í að
Reykjavík er vægast sagt mikið undranar-
efni þeirra erlendu gesta, sem áhuga hafa
á umhverfismálum; borgarskipulagi þar á
meðal. Þeir sjá það sem við blasir, að hér
höfum við búið okkur heldur óhægan ívera-
stað.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. JÚNl 1989 3