Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.1989, Qupperneq 14

'Sehjonta,'sérij'orita,' blfrsta' skó?'’
má heyra á hveiju götuhorni frá
þessum skósvörtu, skítugu strákl-
ingum sem ólmir vilja bursta skóna
okkar, þrátt fyrir það að við séum
í strigaskóm. Bijóstagjöf er ekkert
feimnismál, alls staðar má sjá kon-
ur með börn á bijósti. Hér eru
börnin höfð á bijósti alveg til
tveggja ára aldurs. Markaðirnir eru
skemmtilega ofhlaðnir, þar sem
hægt er að kaupa nánast hvað sem
er. Fyrst þegar við komum til Qu-
ito ætlaði lyktin alveg að kæfa
okkur; sambland af púströrsmekki,
úldnum matarleifum og stækri
hlandlykt, því allir gera þarfir sínar
nánast þar sem þeir standa. Eftir
mánaðardvöl fannst okkur þetta
hins vegar hinn Ijúfasti ilmur sem
setti sinn sjarma á borgina.
S-Ameríkubúar nota flest tilefni
til hátíðarhalda og þá er líf og fjör
á götum borganna. Fjölmargar
hljómsveitir spila aðallega svokall-
að salsa. Að dansa Salsa er viss
kúnst; fæturnir eru hreyfðir fram
og til baka í hálfum takti, mjöðm-
unum dillað í heilum takti, spólað
með höndunum en höfuð og axlir
hreyfast ekki. Fyrst í stað áttum
við í erfiðleikum með hálfa taktinn
en nú erum við orðnar sjóaðar í
þessum dillibossadansi, því aldrei
er dömufrí.
Jól í Ekvador
Við eyddum jólunum í litlum bæ
sem heitir Baiios. Nafnið er dregið
af öllum heitu laugunum sem þar
er að finna. Bahos er einn vinsæl-
asti ferðamannastaður landsins og
ber þess glögglega merki. Jólin í
Ekvador eru frekar ójólaleg að
okkar mati, allar verslanir opnar.
Við vinkonurnar reyndum eftir
bestu getu að halda aðfangadaginn
hátíðlegan. Jólatréð okkar vár indí-
ánahattur með litríkum böndum í
kring og jólagjafirnar undir. Til að
koma okkur í jólastemmningu
sungum við nokkra létta jólasöngva
eins og „Ég sá mömmu kyssa jóla-
svein“. Klukkan sex opnuðum við
svo pakkana hvor frá annarri. Við
ásamt 8 öðrum ferðamönnum eld-
uðum sameiginlega jólamáltíð sem
smakkaðist ekki eins og svínsteikin
heima.
Á jóladag héldum við af stað til
eldfjallsins Tangurahua (5.116 m).
Fengum far að rótum fjallsins með
mjólkurbíl sem jafnframt lofaði að
aka okkur til baka á umsömdum
tíma. Fyrst ! stað gekk gangan
alveg ljómandi vel en hægt og
sígandi fóru þessi 8 kíló sem við
höfðum á bakinu að þyngjast
ískyggilega. Einnig þynntist loftið
óðum svo erfitt var orðið að anda.
Meðan við stúlkurnar, afkomendur
víkinga, siluðumst áfram, að köfn-
un komnar, skokkaði hópur ekvad-
orískra pilta léttilega upp fjallið
með níðþungt ferðasegulband
ásamt öðrum nauðsynjahlutum, að
sæluhúsinu. Þaðan héldum við kl.
2.30 um nóttina svo við sæjum
sólina koma upp. Við fórum fjögur
saman og komumst að eldgígnum
eftir 5 klukkutíma göngu og áttum
þá eftir hálftíma göngu á toppinn.
Guð hvað það var erfitt! Kominn
var blindbylur og hávaðarok svo
við sáum ekki nema einn metra
fram fyrir okkur. Við bundum reipi
um mittið, á fótum höfðum við eins
konar ísklær og notuðum ísexi til
að höggva okkur leið. Við mjökuð-
um okkur varlega áfram, ef ein-
hver rann til tók í alla hina. Við
höfðum aldrei fyrr notað svona
ijallaklifurtæki og piltunum tveim-
ur þótti greinilega ekkert gaman
að hafa okkur í eftirdragi, ef marka
mátti augnaráð þeirra sín á milli.
Við vorum vitaskuld dauðhræddar
þarna uppi í kulda og bijáluðu
veðri, hangandi utan á eldgíg með
ísexi í og brodda á fótum í rúmlega
5.000 metra hæð. En á toppinn
komumst við og það var mögnuð
tilfinning. Loftlaust, þoka, snjór og
ískuldi. Útsýnið var ekkert. Mikið
var þetta dásamlegt!
Sæl gengum við til baka, renn-
blaut af svita og snjó. Við stöldruð-
um stutt við í sæluhúsinu áður en
við héldum niður á jafnsléttuna þar
sem mjólkurbíllinn beið okkar.
Fjallgönguskóna höfðum við fengið
lánaða. Þeir voru gamlir og harðir
enda fóru þeir fljótt að særa. Linda
fékk slæmt hælsæri og íjórar stór-
ar blöðrur sem sprungu. Hún fór
að endingu úr skónum og haltraði
á sokkunum niður hallann. Þokunni
létti og við fórum að geta notið
landslagsins sem var yndislegt. Há
fjöll í íjarska, nokkrar húsaþyrp-
ingar og blóm í öllum litum. Þegar
við komum þar sem mjólkurbíllinn
átti að bíða okkar var okkur sagt
82 ára gamall maður fléttar bambuskörfur með aldagamalli aðferð.
klæðast þjóðbýningi dagjega sem
er eini búnihgufinn í Andesfjöllum
sem líkist upprunalegu inkabúning-
unum. Karlmennirnir skera ekki
hár sitt heldur safna því í langa
fléttu. Klippi þeir það er litið svo
á að þeir vilji ekki lengur tilheyra
samfélagi sínu. Þeir klæðast
hvítum buxum og hvítum sandölum
sem hvort tveggja er tákn hrein-
leikans. Þeir halda sínum uppruna-
legu trúarbrögðum sem er trú á
náttúru og töfra (shamanism) en
er þó nokkuð blönduð kaþólskri trú
sem er þjóðartrú Ekvador. Þeir eru
með töfralækni (shaman) sem út-
býr lyf úr náttúrunni handa þeim
sjúku og hefur í frammi ákveðna
heigisiði til að reka illa anda úr
höfði sjúklingsins. Þeir telja að illur
andi valdi sjúkdóminum en þó eru
aðferðir þeirra eitthvað blandaðar
vestrænum lækningaaðferðum.
Öll þorpin í kringum Otavalo
sérhæfa sig í einhvetju sérstöku.
Eitt sér um að þvo ullina og þurrka,
annað að lita hana o.s.fi’v. í einu
þorpinu er 82 ára gamall maður
sem notar mjög forna aðferð við
að flétta bambuskörfur úr ákveðn-
um bambus sem er litaður með
ýmsum ávöxtum. Hann fléttar 12
körfur sem tákna mánuði ársins
og notar til þess fætur, hendur og
munn. Það var ótrúlegt að sjá'
hversu fimur gamli maðurinn var.
Á tímabili var hann sá eini sem
kunni að flétta körfur á þennan
aldagamla máta en núna eru nýjar
Þjóðbúningur indiánakvenna í Villabamba.
Indíánakonur að selja varning sinn,
að hann hefði farið hálftíma fyrr
en samið var um. Vonsviknar og
úrvinda eftir 13 tíma göngu skakk-
löppuðumst við i átt til Banos.
Fólkið í þorpunum var greinilega
ekki vant því að sjá ferðamenn,
með skóna í höndunum og gang-
andi á sokkaleistunum. Loks kom-
umst við til Banos og það tók okk-
ur tvo daga í sauna og nuddi að
ná þreytuverkjunum úr löppunum.
Dalur gamla fólksins
Við höfðum frétt af dal gamla
fólksins sem heitir Villabamba. Þar
á fólk að lifa lenguren annars stað-
ar og verða allt að 120 ára gam-
alt. Við trúðum því svona rétt
mátulega, en ákváðum þó að líta
þennan stað eigin augum. Eftir að
hafa dvalið þar í vikutíma var varla
hægt að efast lengur um sannindi
þess því eldgamalt fólk með hrukk-
ótt, skorpin andlit var algeng sjón.
Ein kona sagði okkur að hún væri
117 ára gömul og því var ekki að
peita að hún leit út fyrir að vera
það. Við gerðum margar tilraunir
til að mynda þetta fólk, en allir
brugðust hinir verstu við og sögðu
okkur að hundskast burt. Astæður
fyrir langlífi þessa fólks hafa verið
rannsakaðar af vísindamönnum.
Fá svör hafa fengist nema þau að
fólk þetta lifir mjög einföldu lífi
án tækni og vísinda og nútímalegra
þæginda. Einnig er loftslagið mjög
gott og helst svipað árið um kring.
Við gistum á notalegu sveitaheim-
ili sem hafði upp á að bjóða svo-
nefndan San Pedro-drykk. Hann
er búinn til úr kaktus sem inniheld-
ur „meskalín" og orsakar sérstaka
vímu. Þessi drykkur var mikið not-
aður meðal indíánanna í lækninga-
skyni. Töfralæknir (shaman) drakk
vökvann til að sjúkdómsgreina
sjúklinginn og veita honum lækn-
ingu. Við gátum ekki á okkur setið
að prófa þennan töfradrykk. Ekki
fundum við þó fyrir neinum lækn-
ingarmætti en máttur hugans jókst
til muna og upplifðum við um-
hverfið mun sterkar. Litir urðu
Grænmetismarkaður í Quito.
bjartari og hljóð náttúrunnar
hljómuðu skærar. í dag er þessi
drykkur lítið notaður meðal inn-
fæddra, aðeins meðal nokkurra ein-
staklinga sem vilja komast á hærra
vitundarstig, en er mjög vinsæll
meðal ferðamanna.
Litlir indíánabæir
Norður af Quito er lítill indíána-
bær, Otavalo, sem er þekktur iyrir
litríkar, handunnar vefnaðarvörur,
svo sem teppi, „poncho-slár“, peys-
ur o.fl. Frægð Otavalo nær aftur
á inkatímabilið. Á hveijum laugar-
degi er haldinn markaður og þá
koma indíánarnir úr þorpunum í
nágrenninu og selja vörur sínar.
Þangað í'lykkjast ferðamenn í
verslunarhugleiðingum. Vegna
frægðar sinnar hefur þessum indí-
ánum tekist að koma vörum sínum
á heimsmarkaðinn. En þrátt fyrir
að þeir séu þar með komnir í hring-
rás peningamarkaðarins, hafa þoir
ekkert breytt upprunalegum siðum
og venjum. Ennþá hafa þeir sitt
eigið tungumál, „quichua". Konur
kynslóðir farnar að læra af honum.
Börnin hefja skólagöngu fimm ára
gömul en hjálpa jafnframt fjöl-
skyldunni við vefnaðarvinnslu.
Skólagangan stendur yfir í 6 ár
og er ókeypis, en eftir það snúa
börnin sér alfarið að vefnaðinum.
Barnahjónabönd
Þau giftast mjög ung eða þegar
pilturinn er 15 ára gamall og stúlk-
an 13 ára. Yfirleitt eru það hags-
munir fjölskyldnanna tveggja sem
ráða þar um, sjaldnast ást. Árlega
er kosinn forseti í hveiju þorpi og
þegar gifting er í aðsigi kallar hann
saman þijár til fimm fjölskyldur
og spyr þær hvort þær séu sam-
þykkar þessum ráðahag og jafn-
framt hvort þær séu tilbúnar til
að rétta brúðhjónunum hjálparhönd
við að koma sér upp húsnæði. í
framtíðinni geta svo þessar fjöl-
skyldur reitt sig hver á aðra ef
vandi steðjar að. Komi upp vanda-
mál í þorpinu er sett á laggirnar
eins konar þing og safnast allir
karlmennirnir saman ásamt forseta
til að finna einhveija úrlausn. Virð-
ing fer eftir stærð fjölskyldu og
er algengt að hjón eigi 6-12 börn
en árlega deyja 9% þeirra. Ástæðan
er að vatnið er fullt af óhreinindum
sem valda veikindum og dauða.
Liðagigt, bakveiki og æðakölkun
er algeng meðal indíánanna því
vinnan við ullina hefst kl. 3 að
nóttunni en þá er hún þvegin upp
úr ísköldu vatninu. Líf indíánanna
gengur aðallega út á það að koma
vefnaðarframleiðslu sinni á mark-
aðinn, hvort heldur sem það er í
Otavalo eða til útflutnings.
Amazon-frumskógurinn
Amazon-frumskóginn heim-
sækja allflestir ferðaitienn. Við
ákváðum að fara í 5 daga ferð með
7 öðrum ferðalöngum og leiðsögu-
manni. í ferð okkar sáum við fáa
indíánaþjóðflokka því eftir að olían
uppgötvaðist hefur mikið breyst.
Þeir hafa annaðhvort aðlagað sig
breyttum lífsskilyrðum eða hrakist