Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1990, Blaðsíða 5

Guðný Guðmundsdóttir
Guðný Guðmundsdóttir
Konsertmeistari Sinfóníuhljómsveitar ís-
lands er Guðný Guðmundsdóttir, en hún
hefur einnig átt sæti í verkefnavalsnefnd
hljómsveitarinnar um árabil, þar til í vetur.
Þetta er sextánada árið sem Guðný gegnir
starfi konsertmeistara en hingað kom hún
til starfa eftir nám í Bandaríkjunum og
Bretlandi. í samtali sem blaðamaður Morg-
unblaðsins átti við Guðnýju sagði hún að
sér hafi staðið til boða að gegna starfi að-
stoðarkonsertmeistara veturinn áður en
staða konsertmeistara var auglýst laus til
umsóknar. „En þá var ég í Bandaríkjunum
og mig langaði ekki heim til starfa. Ég
hafði að loknu prófí í Tónlistarskólanum í
Reykjavík verið fjögur ár í Eastman School
of Music í Rochester í New York, eitt ár í
London sem skiptinemi í Royal Coll ege
og lokið mastersgráðu eftir tveggja ára nám
í Juilliardskólanum í New York. Mig lang-
aði að loknu þessu námi til þess að ferðast
um og spila en hafði lítinn áhuga á að setj-
ast um kyrrt hér á íslandi," segir Guðný.
„En þegar ég frétti af þessari lausu stöðu
þá stóð svo á að ég hafði nýlega sótt um
starf í strengjakvartett í Naswille í Ten-
nessee en þeir gátu ekki svarað mér strax,
sem ég var, satt að segja ekkert sérstaklega
ánægð með. Ég fór því heim til þess að

Sigurður Björnsson
spila fyrir_ forráðamenn Sinfóníuhljómsveit-
arinnar. Ég hafði sem fýrr heldur lítinn
áhuga en kennarar mínir í Juilliardskólanum
ýttu mjög á mig að sækja um þetta starf
hér heima. Þeim fannst það hlyti að vera
spennandi fyrir mig að fá góða stöðu í mínu
eigin landi. Sama daginn og ég fékk tilboð
um að verða konsertmeistari Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar hér þá fékk ég einnig upphring-
ingu frá Naswille þar sem mér var boðin
ráðning þar. Ég afréð að ráða mig hingað
og ég sé ekki eftir því þó strengjakvartett-
inn í Naswille sé orðinn töluvert frægur í
Bandaríkjunum.
Það hefur ekki alltaf verið dans á rósum
að vinna hér við Sinfóníuhljómsveitina, oft
við erfiðar kringumstæður. En það hefur
verið spennandi að taka þátt í þeirri upp-
byggingu sem farið hefur fram í hljómsveit-
inni. Hér er lítil hefð fyrir slíkri starfsemi
en það hefur gengið ótrúlega vel að koma
hljómsveitinni á það stig að standa jafnfæt-
is hljómsveitum sem eiga að baki sér alda-
langa hefð og hafa mun betri starfsaðstöðu.
Hljómsveitin hér er kannski ekki eins og
bestu hljómsveitir á Norðurlöndum, en hún
er alltént eins og þær næstbeStu.
Leikgleðin MÁ Ekki
HVERFA
Þegar ég kom til starfa hér fannst mér
Björn R. Einarsson
margt mun frumstæðara en ég hafði gert
ráð fýrir og vanist, m.a. í skólahljómsveit
Juilliardskólans, sem er mjög góð. En það
þýddi ekki að láta þetta fara í taugarnar á
sér, það varð bara að halda áfram að vinna.
Við vitum öll að það tekur langan tíma að
þróa heila sinfóníuhljómsveit. í upphafí hef-
ur sjálfsagt verið mikil leikgleði á tónleikum
Sinfóníuhljómsveitarinnar og sú leikgleði
hefur sem betur fer ekki yfirgefið hljóm-
sveitina enn. Leikgleðin má ekki hverfa inn
í reglur og kröfugerð svo hljóðfæraleikurinn
verði einsog hver önnur vinna, sem menn
verða ergilegir yfir ef allt gengur ekki að
óskum.
Hlutverk konsertmeistara í hljómsveit er
að vera fyrirliði fyrstu fiðlu, en jafnframt
er konsertmeistarinn fyrirliði fyrir allri
strengjasveitinni, en auðvitað í samráði við
fyrirliða annarra strengjahljóðfæra í hljóm-
sveitinni, því allt byggist þetta á samvinnu.
Því betri samvinna, því betri árangur. í
samráði við hljómsveitarstjórann mótar kon-
sertmeistari áherslur í túlkun tónlistarinnar.
Stundum lætur hljómsveitarstjórinn kon-
sertmeistarann alveg um þessa hluti, en svo
eru aðrir stjómendur sem vilja ráða meiru
og þá gætir maður þess að vera ekki fyrir.
Túlkun hinna ýmsu tilbrigða tónlistarinnar
krefst þekkingar, umhugsunar og víðsýni.
Núverandi hljómsveitarstjóri, Petri Sakari,
Jóhannes Georgsson
er fiðluleikari og við eyðum saman miklum
tíma í að móta stefnu í túlkun verka.
Konsertmeistaari hefur líka lengi verið
einskonar fyrirliði hljómsveitarinnar út á
við. Hann kemur fram fyrir hönd hljómsveit-
arinnar við hin ýmsu tækifæri. Hann hefur
líka hlutverki að gegna innan hópsins. Komi
einhver misklíð uppá þá lætur konsertmeist-
ari sig það varða. Honum kemur við, öðrum
fremur, hvernig fólkinu líður innan hljóm-
sveitarinnar. En fyrst og síðast þarf konsert-
meistari að kunna vel það sem fyrir fiðluleik-
arana er lagt að spila og vera fær um að
aðstoða aðra ef með þarf. Það er afskaplega
nauðsynlegt fyrir fiðluleikara að vera
hraðlæs á nótur, en slíkt er þjálfunaratriði.
Það er líka nauðsynlegt að hafa góðan takt
og geta fylgt öðrum eftir, en þetta kemur
oft ekki í ljós fyrr en fram í sækir. Mörgum
finnst erfítt að vera hluti af heild einsog
þarf í hljómsveit. Þeim finnst þeir fá lítið
að spila sem einstaklingar í stórri hljóm-
sveit. En sannleikurinn er sá að þar eru
allir þýðingarmiklir. Það munar mikið um
hvern og einn og hvemig hann fellur inn í
heildina.
Það hefur verið mjög gaman að takast á
við starf konsertmeistara. Ég held að það
sé miklu skemmtilegra að taka þátt í upp-
byggingu hljómsveitar en setjast í gamla
og gróna hljómsveit. í Sinfóníuhljómsveit
„Sinfónía verður
að vera veröld“
ann vildi útför
í kyrrþey, án
viðhafnar og
ræðuhalda. A
legsteininum
Nokkur orð um Mahler
og „Upprisuna“ í
tilefni þess að
Sinfóníuhljómsveit
íslands mun flytja verkið
í fyrsta sinn á 40 ára
afmæli sínu þann 8. marz
og er það í fyrsta sinn sem
verkið er flutt hér á landi.
ætti aðeins að standa „Mahler: þeir sem
leita mín vita hver ég var. Hinir þurfa ekki
að vita það.“ Þessi ósk Gustavs Mahlers
(1860-1911) skömmu fyrir andátið lýsir
nokkuð þeim biturleika sem skortur á viður-
kenningu samtímamanna hafði valdið innra
með honum. í þeirra augum var hann fyrst
og fremst snjall hljómsveitarstjóri, það var
ekki fyrr en upp úr aldamótaárinu, að lýðum
varð ljóst tónskáldið Mahler. Vonbrigði hans
sem slíks komu víða fram: einu verki hans
hafði verið hafnað af dómnefnd skipaðri
Brahms, Hanslick, Richter og fleiri, hljóm-
sveitarstjórinn Hans Bulow (kviðmágur
Wagners með Cosimu), sem hafði reynzt
Mahler mikill vinur og velgjörðarmaður
hvað varðaði hljómsveitarstjórn, viðurkenndi
blákalt, að hann skildi engan veginn tónlist
Mahlers; gagnrýnendur hökkuðu hann í sig,
og sjálfur varð hann að láta sér nægja að
semja í sumarleyfum sínum, vegna þess hve
hljómsveitarstjórnarstarfið krafðist mikils.
Enda þótt Mahler setti hljómsveitarstjóm-
inni nýja staðla í fágun og nákvæmni og
skildi eftir sig merkan arf handa komandi
kynslóðum, Walter, Klemperer, Toscanini,
þá stingur tónsmíðaframi hans mjög í stúf
við flestra annarra tónskálda á síðróm-
antíska skeiðinu. í Bretlandi t.a.m. kynnt-
ust menn fyrst sinfóníum Mahlers eftir
1945, og reyndar er það ekki fyrr en eftir
1960 sem almenningur á Vesturlöndum tek-
ur við sér, eins og bezt sést á viðbrögðum
hljómplötuútgefenda.
Hvað var það sem stóð í áheyrendum?
Um þennan síðbúna skilning hefur verið
margt rætt og' ritað, en flestir hallast að
því, að hin undarlega samsetta skapgerð
tónskáldsins hafi komið svo mjög fram í
tónlistinni, að áheyrendur vissu ekki hvaðan -
á sig stóð veðrið. Sérkenni Mahlers fólust
í að tvinna hrópandi andstæður saman í
heild. A eftir háleitustu og göfugustu tón-
hugmynd gátu fylgt í kjölfarið hversdags-
legustu dansar og marsar, dýrðaróður gat
drukknað í drunga og afskræmingu; höfund-
ur virtist ætla að höndla í senn hið æðsta
og hið lægsta í mannsandanum. Enda sagði
hann oft: „Sinfónía verður að vera veröld“.
Veröld almennings varð öll flóknari eftir
síðari heimsstyijöld, hjá því sem áður hafði
verið. Ef til vill hefur nútímamaðurinn þar-
afleiðandi átt betri tök á að meðtaka hinn
flókna heim andstæðna Mahlers. Enda hefði
snilld hans í orkestrun, ásamt dálæti á al-
þýðusönglaginu, átt að auðvelda hlustendum
skilning mun fyrr en varð, því að áferð sin-
fóníutónamálsins er í raun undurlétt og
gegnsæ, miðað við handbragð rómantískra
risa eins og Wagners og Bruckners.
Sinfóníuhljómsveit Islands frumflytur
senn 2. sinfóníu Mahlers í c-moll. Að hún
skuli ekki hafa verið flutt hér fyrr, er skiljan-
legt, þó að um eina af vinsælustu og mest
leiknu sinfóníu erlendis af hinum tíu stór-
virkjum Mahlers sé að ræða. Eins og mörg
síðrómantísk hljómsveitarverk er hún í
lengri kantinum, um 90 mínútur, svipað og
8. sinfónía Bruckners frá 1887, sem einnig
er í c-moll. (Eroica Beethovens, er þótti þá
(1805) óheyrilega löng, var um 48 mín.)
Én útslagið gera þó kröfur hennar um
áh'öfn. Ef vel á að vera( eiga flytjendur
skammt í tvö hundruð. Trémasarasveitin er
nærfellt helmingi fjölmennari en venjulega,
málmblásarar nálgast lúðrasveitarfjölda
með t.d. 10 horn og 6 trompeta (hluti lúðra-
deildar á að leika baksviðs). Að sama skapi
verður strengjasveitin að ijölmenna til mót-
vægis, og væri raunar alls ekki of lítið að
gera ráð fyrir 16 fyrstu fiðlurum og öðru
eftir því.
Áheyrendur í Háskólabíói þann 8. marz
nk. mega því búast við miklu heyrnarspili
og úttroðnum hljómsveitarpöllum. Verður
forvitnilegt að sjá, hvernig Petri Sakari tekst
að hemja þennan aragrúa og hefja í æðra
veldi.
„Upprisusinfónían" var frumflutt undir
stjórn höfundar í Berlín árið 1895 og var
eitt örfárra verka hans sem féll áheyrendum
vel meðan hann lifði. Eins og hinar sinfóní-
uraar var hún samin í sumarleyfum hans í
sveit (Wörthersee í Kárnten). Fyrsta þættin-
um, Todtenfeier — löngum og viðamiklum
útfararmars í sónötuformi — lauk Mahler
1888. Hugmyndinni laust niður „líkt og
þrumufleyg“ er hann var viðstaddur útför
vinar síns, Hans Biilow, þess er tekið hafði
tónsmíðum Mahlers svo fálega. Hin sára
minning um vandræðalegan fund þeirra vina
kraumaði í vitund Mahlers eins og vítissódi.
Sló svo útí fyrir honum með framhaldið,
að næstu fjórir þættir verksins sáu ekki
dagsins ljós fyrr en sex árum síðar!
2. þáttur er hægsveiflandi Andante með
blíðum, þjóðlegum Landler-blæ í anda aust-
urrískra sveitadansa. í þriðja þætti grípur
Mahler til þess ráðs, eins og oft fyrr og
síðar, að skerpa framvindu formsins með
sönglagi úr uppáhaldsljóðabók sinni, „Des
Knaben Wunderhorn" (drengsins nægtar-
horni), er nefnist „Predikun fyrir fiskunum".
Hinn stutti (6 mín.) fjórði þáttur,
„Urlicht" (Frumljós), er við texta úr sama
safni alþýðukvæða, sunginn af mezzó-sópr-
an og leiðir að lokaþættinum, mikilfenglegu
hljómmálverki af dómsdegi og upprisu
dauðra. Hér koma við sögu báðar einsöngs-
konur og stór blandaður kór. Textinn er
eftir þýzka 18. aldar skáldið Klopstock
(„Auferstehn, ja auferstehn"), en Mahler
bætir við frá eigin bijósti í lokin („Mit Fliig-
eln die ich mir errungen, /In Liebesstreben
werd’ ich entschweben/Zum Licht...“).
Með þeirri áköllun til lífs eftir dauðann lýk-
ur Malher einu áhrifamesta hljómsveitar-
verki 19. aldar — og ef til vill allra tíma.
Ríkarður örn pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. MARZ 1990
5