Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1990, Blaðsíða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 03.03.1990, Blaðsíða 10
Hvað varð um offj ölgunarógnina? að tók varla nokkur mað- ur eftir því, sem kann þó að hafa verið mesti merkisviðburður sögnnn- ar á níunda áratugnum: Eftir heila öld stöðugrar fólksfjölgunar, fór að draga úr fæðingum. Fólksfjölgunarsprengjan, sem hefur virst ógna framtíð mannkynsins á jörðinni, dreg- ur nú úr sinni eigin virkni. Fólksfjöldinn mun aukast frá því sem hann er nú, eða úr 5 milljörðum, þangað til árið 2050, en ef sama tilhneiging viðhelst, eins og verið hef- ur á síðasta áratug, mun hún staðnæmast um það leyti við um það bil 9 milljarða. Og hinar nýju landbúnaðaraðferðir „grænu byltingarinnar" munu sjá öllum þessum nýju munnum fyrir fæðu. „Hin stórkostlega uppgötvun," segir Louis-Michel Lévy, sem starfar við frönsku lýðræðisstofnunina, „er sú, að það verður engin fólksfjölgunar- sprenging." En þessar góðu fréttir segja þó ekki alla söguna. Enda þótt draga muni mjög úr fólksfjölgun á næstu áratugum, sýna lýð- fræðilegar rannsóknir merki um ýmsar hættur og menn munu þurfa á öllu sínu hugviti að halda til að leysa hin ýmsu vanda- mál. Milljónir manna munu svelta heilu hungri á næsta áratug vegna náttúruham- fara, ófullkominna aðflutningskerfa og óstjómar yfirvalda. Líkur eru á, að fæðing- um muni fækka í Suður-Ameríku og Asíli- löndum, einkum í Kína, en konur í Afríku- löndunum sunnan Sahara munu halda áfram að eignast sín fimm eða sex böm hver, og auka þannig enn á hina þungu byrði þessa Lýðfræði íjallar um það sem koma skal og um þessar mundir gefur hún fyrirheit um batnandi horfur. Líkur eru á að bamsfæðingum muni fækka þar sem fjölgunin er mest nú og gæti jafnvel farið svo að mannekla yrði á sumum svæðum j arðarkringlunnar. meginlands. Uppflosnaðir bændur munu halda áfram að flykkjast til yfírfullra stór- borganna, sem eru engan veginn undir það búnar að hýsa þá. Mexíkóborg verður orðin að 25 milljóna borg um 2050. í öðrum löndum verður vandamálið hins vegar fólksekla. í öllum hinum iðnvæddu ríkjum heims, nema þremur (á íslandi, írl- andi og í ísrael), eignast konur nú færri en tvö böm hver, sem er talsvert minna en þarf til að viðhalda þeim fólksfjölda, sem fyrir er. í Vestur-Þýskalandi hefur fæðing- um fækkað í 1,3 á konu og þegar er farið að skorta 18 ára gamla Þjóðveija til her- þjónustu. Sú flóðbylgja austur-þýskra inn- flytjenda, sem undanfarið hefur skollið á Vestur-Þýskalandi, hefur þó breytt flestum lýðfræðispám fyrir Þýskaland. Hinir nýju innflytjendur, sem líklegt er að muni nema einni milljón manna eða meira í Vestur- Þýskalandi á þessu ári og næsta, koma til með að gera meira en að bæta upp fólks- eklu þá, sem hefur orðið vegna fækkandi fæðinga, að minnsta kosti í nokkur ár. Á Italíu, sem enn telst til rómversk- katólskra landa, hefur fæðingartíðni hrapað hér um bil jafn langt niður og í Vestur- Þýskalandi og talsvert niður fyrir Svíþjóð. Sem stendur bæta innflytjendur frá Mexíkó og öðrum Suður-Ameríkulöndum úr fólks- eklu í USA. í flestum Evrópulöndum heldur fólki áfram að fjölga lítillega frá ári til árs — af þeirri einföldu ástæðu, að bamafjöld- inn sem fæddist í kringum 1960 er nú kom- inn á bamsburðaraldurinn. En tilhneigingin í öllum þróuðum iðnríkjum er sú sama. Fólki fækkar. Alls staðar í heiminum hækkar meðalald- urinn hröðum skrefum. Meðalaldur í Evr- ópu, Japan og Norður-Ameríku nálgast nú óðum áttatíu ár og áttatíu og fjögur hjá konum. „í fyrsta skipti í mannkynssög- unni,“ segir Peter Laslett í Trinity College, Cambridge, „verður ljöldinn allur af hraustu, gömlu fólki á jörðinni." Þetta er þegar farið að skapa vandkvæði fyrir félags- lega þjónustu og eftirlaunasjóði. I Japan, þar sem meðalaldurinn hækkar nú einna hraðast, skapast sérstök vamdamál. Fram undir okkar daga var það til siðs í Japan, að aldraðir Japanir byggju hjá bömum sínum og væru á þeirra framfæri. Þetta gildir ennþá um helming gamla fólksins. En þriggja-kynslóða japanska fjölskyldan er að byija að leysast upp og það fé, sem veitt er í opinbera sjóði til umönnunar aldr- aðra hrekkur hvergi nærri til að fullnægja vaxandi þörf. Eitt af því, sem er líklegt að hljótist af því að hafa of margt fólk í fátækum heims- hlutum og of fátt í þeim ríkari, em stórfelld- ir fólksflutningar með tilheyrandi þjóðemis- vandamálum. Enn sem komið er býr aðeins einn hundraðshluti jarðarbúa annars staðar en í sínu föðurlandi. En fólksflutningar eru allir í eina átt, — frá fátæktinni í suðri til velsældarinnar í norðri. Frá Mexíkó til Bandaríkjanna, frá Tyrklandi, Mið-Austur- löndum og Afríku til Vestur-Evrópu. AðhaldUtanfrá Eitt erfíðasta vandamálið sem Evrópu- bandalagið stendur frammi fyrir í viðleitni sinni til að komp á sameiginlegum markaði í árslok 1992, er að stemma stigu við þess- um gífurlegu fólksflutningum. Þessi 1992- áætlun gerir ráð fyrir algeru ferðafrelsi fólks, sem byggir Evrópulöndin tólf. í Bret- landi og Vestur-Þýskalandi óttast menn, að innflytjendur frá araba- og Afríkulöndum muni nota sér tiltölulega slaka landamæra- gæslu í löndum eins og Grikklandi og á Spáni til þess að komast á ólöglegan hátt til Norður-Evrópu. Lýðfræðilegar breytingar hafa valdið jafnalvarlegum vandamálum í Sovétríkjun- um. Hélén Carrére d’Encausse, sém er franskur sérfræðingur í málefnum Sov- étríkjanna, benti á það 1978, að fæðingar í suður- og austurhluta Sovétríkjanna væru tvöfalt eða þrefalt tíðari en í rússneska lýð- veldinu. Af þessu mátti draga augljósar ályktanir. Það yrði stöðugt erfiðara fyrir Rússa, sem standa í stað hvað varðar fólks- fjölgun, að halda Azerbaijönum, Armenum og Uzbekum í skefjum. Þessar ábendingar Carréré d’Encausse virðast í meira lagi spá- mannlegar núna, þegar hver „þjóðarheildin" af annarri rís upp og krefst sjálfstjórnar. Síðustu tölur sýna, að jafnvel í þeim lýðveld- um, sem Rússar byggja ekki, hefur tala nýfæddra hrapað stöðugt síðan 1979, en ekkert þeirra hefur þó enn komist niður í 2,3 böm á hveija konu, sem á við um hinn evrópska hluta Sovétríkjanna. Yfírleitt má segja, að fólksfjölgunin í heiminum stefni nú í átt að einhvers konar stöðugleika. í stað þess, að búast megi við ógnum og skelfíngum í anda Malthusar, virðist nú allt benda til „mjúkrar lýðræðis- legra lendingar", eins og Leon Tabah, fyrr- verandi stjómandi fólksflöldadeildar Sam- einuðu þjóðanna, orðar það. Það sem mest- ar vonir vekur er, að í Kína, þar sem fjórð- ungur mannkynsins á heima, hafa fæðingar- tölur lækkað um meira en helming á síðustu tveimur áratugum og nú er álitið, að fjöldi Kínveija muni ná 1,6 milljarða manna há- marki um miðja næstu öld. Japan og Suðaustur-Asíulöndin em nú með svipaðan barnafjölda og Vestur-Evr- ópa. Jafnvel í Indlandi, sem. búist var við að færi fram úr Kína á næstu öld sem fjöl- mennasta ríki heims, hefur nú þróunin snú- ist við og fæðingum fækkar. Sama er að segja um hina rómversk-katólsku Suður- Ameríku, enda þótt þessi lönd séu seinna á ferðinni en flest þróuð ríki. I Mið-Austurlöndum og Afríku sunnan Sahara er fijósémin hins vegar engu minni en áður. Afrískar konur, sem hlotið hafa einhveija upplýsingu, em reyndar ennþá fijósamari en eldri kynsystur þeirra, sem enga fengu menntunina. Þetta kemur til af því, að þær venja bömin sín af brjósti, en bijóstagjöfin var áður fyrr öragg getnað- arvöm, þótt fmmstæð væri. Þar að auki lifa nú fleiri böm í Afríku blökkumanna vegna bættrar heilbrigðisþjónustu. Lýðfræðingar taka skýrt fram, að spár þeirra um langtímaþróun geti verið í meira lagi skeikular. Til dæmis var álitið til skamms tíma, að fólk, sem flytti úr sveitum í borgir, myndi halda áfram að eignast jafn mörg böm og það hafði áður gert. En nú benda allar líkur til þess að svo sé ekki. Fólk lágar sig fljótt að bameignasiðum borgarbúa. Svo að nú er ekki lengur búist við því, að stórborgir tuttugustu og fyrstu aldarinnar verði alveg jafn risavaxnar og áður var haldið. Á sama hátt laga alsírskar og tyrkneskar fjölskyldur, sem flytja til Vestur-Evrópu, sig strax að háttum gest- gjafa sinna, hvað varðar takmarkanir bam- eigna. Óttinn við offjölgun kann að vera tals- vert minni í seinni tíð, en stjórnmálamenn heimsins munu hafa nóg annað að glíma við. Þar má nefna hækkandi meðalaldur, skort á vinnuafli og ráskið sem hlýst af vaxandi fólksflutningum. Hreyfiaflið í hjól- um sögunnar er lýðfræðilegs eðlis, og eitt af því undarlega við mannlegt eðli er, hvað við eigum oft erfitt með að sjá það sem er beint fyrir framan neflð á okkur. SCOTT SULLIVAN Mynd Eiríkur Smith ÁRNI GRÉTAR FINNSSON Gatan mín Margir hafa gengið þessa götu gamla horfna tíð, eftir henni líkt og straumur líður lífið ár og síð. Löngum hafa lítil barna augu litið þennan hring. Heimur þeirra hann var þessi gata, húsin allt í kring. Innan tíðar uxu þau úr grasi og til þeirra sást laumast til að flétta saman fingrum í feimnislegri ást. Svo giftu þau sig gjarnan — börnin fæddust og gatan sífellt fékk nýjan svip með nýrri kynslóð hverri, sem niður hana gekk. Höfundur er lögfræðingur og bæjarstjórnar- maöur í Hafnarfirði. Ljóðið er úr nýrri Ijóöabók hans, sem heitir Skiptir það máli? og út kom . hjá bókaforlaginu Skuggsjá. I bókinni eru teikn- ingar eftir Eirík Smith. Mynd Birgitta Jónsdóttir BIRGITTA JÓNSDÓTTIR Tilraunin Ég dreg þráð um hjarta mitt kreisti blóðdropa nautnar úr því. Helli þeim í auga hans en hann hlær ekki bara þráir. Þá tek ég marglitan plastpoka blæs gleði minni í hann. Legg pokann í sál hans og hann hlær og hann þráir Nú tek ég hann í fangið sem barn hvísla tónum í eyra hans. Blæs myndum ekki orðum í hjarta hans. Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók Birgittu, sem ber heitið Frostdinglar og er með pennateikningum eftir höfund bókarinnar. 10

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.