Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1990, Qupperneq 2

8.500 ár síðan norrænir
menn fóru að búa í húsum
Erlendar bækur
Guðbrandur Siglaugsson
tók saman
Danilo Kis:
Ein Grabmal fíir Boris Dawidowitsch.
Þýtt hefur úr serbókróatísku Uma Rak-
usa. R. Piper & Co. Verlag', Munchen
Ziirich.
Slátrarinn verð-
andi er lipur við
að festa tölur á
fatnað. Hann
klárar það verk
löngu áður en
eldspíta brennur á
enda. Hans bíða
svo ár og dauði í
útlegð og kulda.
Riddari frelsisins,
Gould hinn írski,
endar líf sitt við
svipaðar kringum-
stæður. Ungveijinn Taube lifði af Dachau
og Gúlagið, lét hafa sig í spilamennsku upp
á líf og dauða og tapaði. Hin heilaga bylting-
arhetja, Boris sjálfur Dawidowitsch, fyrrum
umsetinn kvenfólki og liðtækur sprengju-
lagningamaður, andast í frosti. Þessi kuldi
sem kemur með vindum úr austri til .Evr-
ópu, þessi dauði sem beið hinna vongóðu
byltingarsinna, er sagan og sögumar sjö
em sjö kaflar hennar. Þetta er vönduð og
góð bók. Höfundurinn er sá júgóslavneski
Kis sem öðlast hefur frægð og enn meiri
viðurkenningu síðastliðin ár. Hann er rúm-
lega fímmtugur, bókmenntalærður og býr
í Frakklandi.
Charles Darwin:
Voyage of the Beagle.
Höfúndur inngangs og umsjónarmenn
útgáfimnar Janet Browne & Michael
Neve.
í fimm löng ár
var Charles Dar-
win lausbundinn
skipsfjöl. Hann
sigldi öll heimsins
höf, kom að
ströndum fram-
andi landa og
skoðaði þar ávexti
náttúrunnar, jafnt
þá í tijánum og
hina á fæti. Hann
rýndi í jarðlög og
varð vitni að borgarastyijöld í Argentínu.
Hann fylgdist með öllu sem hrærðist og
ritaði í tómstundum sjúrnal. Þar er allt kvikt
af lífi, íbúum Eldlands og skörðum Andes-
fyalla er lýst með galopnum undrandi huga.
Lesning þessi er heillandi og fræðandi enda
enginn aukvisi höfundar hennar.
Þessi útgáfa er svo sem eins og um þriðj-
ungi styttri en fyrsta útgáfa þessa rits, en
það var prentað í London árið 1839. Dar-
win var í förum þessum frá desemberlokum
1831 til hausts 1836. Átti í þönkum um
trúmál og vonaði upp á guð eins og manna
var siður áður en kom á þessi nýjasti nútími
sem heiðrar manninn Darwin sem einn af
feðrum sínum.
Þetta rit er prýðilega aðgengilegt og læsi-
legt, viðbót fylgir og er annars vegar sjóferð-
arskýrsla kapteinsins og hinsvegar niður-
stöður rannsókna hans í landafræðum.
Ágætur inngangur er eftir umsjónarmenn
útgáfunnar, nafnaskrá, krónólógía og upp-
drættir af löndum og höfum heims.
Alice McDermott:
That Night. Penguin Books.
Enda þótt eng-
ar séu skylminga-
hetjur á borð við
skyttumar þijár á
ferð um þessa
sögu, þá era rúnt-
töffarar með keðj-
ur og úthverfis-
feður með kylfur
í smátróju vestur
í Ameríku undir
lok sjötta áratug-
arins til staðar.
Rómantíkin svífur yfir vötnunum. Ungling-
arnir standa upp í hárinu á eldri kynslóð-
inni sem á við vanda að etja en svo fjarlæg-
an daglegum uppákomum hinna ungu að
•þeir botna hvorki upp né niður í hugsana-
ganginum og frekjunni sem hún beitir. Hér
er fjallað um aðskilda ást, brostnar vonir,
þanka bamanna sem verða vitni að rómans-
inum þeirra Ricks og Sheryl. Krínólín er
ekkert, en tíska áranna fær pláss i sög-
unni. Það er blær B-mynda af henni, blá-
skjár sjónvarps og grunur um leiðina sem
liggur út úr bænum. Dauðinn og fæðing í
senn, grátur og gnístran tanna. Endurminn-
ingin merlar, tunglskýjað loft þetta kvöld.
Sænskir fomleifafræðingar hafa nú
fundið og grafið upp elsta hús á
Norðurlöndum í steinaldarbyggð við
Kalmar í Smálöndum.
Húsið er 8.500 ára gamalt og það hefur
komið fornleifafræðingum á óvart að menn
skuli hafa búið í svo vönduðum húsakynnum
á þessum tímum. Menn þekkja nefnilega
ekki til annarra húsa fyrr en frá upphafi
nýju-steinaldar, sem hefst 2.500 áram síðar.
Þetta hús, sem hefur nýlega fundist, er
frá fom-steinöld og hefur mælst vera 8,8
sinnum 3,5 metrar. Það sem hefur varð-
veist allan þennan tíma era ummerki um
hvar stoðirnar hafa verið, eldsyeðið og hluti
af hellulögðum stíg fyrir framan inngang-
inn.
Greinileg litbrigði í jarðveginum sýna
útlínur veggjanna. í hinum fjóram homum
hússins hafa verið stoðir, u.þ.b. 15 senti-
metrar í þvermál. Mitt í hvoram gafli hafa
slíkar stoðir einnig verið og inni í húsinu á
milli gaflanna. Þessar þijár stoðir hafa bo-
rið þakið uppi.
Teinamir í veggjunum vora ekki nema
svo sem fimm sentimetrar í þvermál og
hafa væntanlega stutt við vegg úr torfí,
reyr eða öðra slíku.
Mitt í húsinu við annan gaflinn var eldstó-
in, byggð úr smásteinum. í miðjunni á öðr-
um langveggnum fannst inngangurinn og
frá innganginum lá stígur, sem var fagur-
lega steinlagður með flötum steinum.
Bæði inni í og í kringum húsið hefur
fundist heilmikið af tinnuáhöldum, þar á
„Reiðigjarnt og
kaldrifjað fólk er í fimm
sinnum meiri hættu að
deyja áður en það nær
50 ára aldri. Reiðin
hækkar blóðþrýstinginn
og eykur hjartanu erfiði.
eir sem unnið hafa að rannsóknum
á hrukkukremi, sem inniheldur
A-vítamínsýru, hafa lagt fram nýj-
ar sannanir fyrir því að kremið
hefur áhrif - einnig ef það er notað í lang-
an tíma.
Fréttin um hin jákvæðu áhrif þessarar
efnablöndu barst um allan heim fyrir svo
sem tveimur árum, en margir læknar létu
í ljósi efasemdir um, að efnið myndi halda
áfram að verka, ef það væri notað til lang-
frama.
Nú hafa endurteknar rannsóknir á tutt-
ugu og einni manneskju, sem voru með í
upphaflegri rannsókn, leitt í ljós, að útlit
húðarinnar heldur áfram að batna eftir að
Þannig litu þau steinaldarhús út, sem
elzta hefur fundizt í Kalmar í Svíþjóð.
meðal örvaroddar og sköfur, sem gefa
vísbendingu um daglegt Iíf fyrir 8.500 árum.
Leifar af tinnuúrgangi sýna, að menn hafa
setið og höggvið út áhöld úr tinnu á milli
inngangs og eldstæðis. Öðram megin við
eldstæðið hefur svefnstaður fólksins verið.
Húsið hefur vafalaust verið nógu stórt fyrir
sex til sjö manna fjölskyldu.
Húsið stendur nú uppi á landi, en fyrir
8.500 áram náði Eystrasaltið 12,5 metrum
lengra inní landið en það gerir núna, svo að
í þá daga hefur húsið ekki staðið nema 25
Vellíðan og gleði gefa mönnum
lengri lífdaga, en kaldlyndi og tor-
tryggni auka hættuna á því að
fólk deyi ungt. Hættan á því að
fólk deyi áður en það nær fimmtugsaldrinum
er reyndar fímm sinnum meiri hjá þeim sem
eru uppstökkir og kaldlyndir en hjá hinum
sem eru rólyndir og tillitssamir.
Þetta kemur fram í nýjum rannsóknum,
þar sem fylgst var með 118 lögfræðingum
A-vítamínsýrukremi hefur verið smurt á
andlitið í 22 mánuði. Þessar nýju rannsókn-
ir sýna, að áhrifin haldast á meðan kremið
er notað.
Hrukkurannsóknirnar hafa verið gagn-
rýndar fyrir, að það sé erfitt að meta
hrukkustærðina og þverrandi hrukkur á
hlutlausan hátt. Hingað til hafa læknarnir
notað samanburð á ljósmyndum, sem teknar
era fyrir og eftir meðferð, og það er álit
sumra húðsjúkdómalækna, að þetta geti
verið villandi.
Ný mælingaaðferð, sem grundvölluð er á
tölvuúrvinnslu, getur ef til vill metið betur
áhrifin af kreminu. Þeir sem nota þessa
rannsóknaraðferð búa til gúmmíafsteypu
fyrst voru byggð á Norðurlöndum. Það
metra frá ströndinni. Þama fyrir utan var
auðugur skeijagarður, þar sem hægt hefur
verið að veiða bæði fisk og sel. Handan við
byggðina var auðvelt að stunda dýraveiðar
í skóginum, þar sem óx fura, birki, heslitré
og eikur.
Það hafa fundist byggingar bæði í Dan-
mörku og Norður-Þýskalandi frá sama tíma
og einnig dálítið eldri, en þær era of litlar
til þess að hægt sé að kalla þær hús. Þetta
hafa öllu heldur verið kofar, sem hafa að-
eins verið notaðir stuttan tíma á hveiju ári.
í 25 ár. Á meðan þetta fólk var við laganám
var það allt metið með persónuleikaprófí.
25 árum seinna voru þeir sem sýnt höfðu
mikið af íjandsamlegum og reiðiblöndnum
eiginleikum í prófinu í fimmfalt meiri hættu,
hvað varðar dauða fyrir fímmtugsafmælið.
Kanadísk rannsókn, þar sem fylgst var
með fólki um visst árabil leiddi í ljós, að
þegar tekið hafði verið tillit til ýmissa þátta,
svo sem aldurs, hjúskaparstéttar og
reykinga, að samband var á milli skapgerð-
ar og dauða 888 manna af 12.883, sem
voru rannsakaðir. Þeir óhamingjusömu voru
í meiri lífshættu en þeir glöðu og ánægðu.
Þetta reyndist einnig gilda um konur þótt
í minna mæli væri.
Þannig virðist vera samhengi á milli þess
að fólk deyr ungt og hins, að það er upp-
stökkt og kaldrifjað. Aftur á móti álíta sál-
fræðingar ekki lengur að hin svokallaða
A-manngerð lifi hættulegra lífi en aðrir.
A-manngerðin er mjög áköf við vinnu
sína, hefur mikið að gera og er spennt á
taugum og þar til nú hefur verið álitið að
slíkt fólk lifí ekki lengi.
■ Nýjustu rannsóknir sýna aftur á móti að
þessi lífsmáti A-manngerðarinnar er ekki
hættulegur. Hins vegar eru reiði og kald-
lyndi það. Blóðþrýstingurinn hækkar oft hjá
þeim, sem eru reiðir, hjartað slær örar og
púlshraðinn eykst. Þar að auki framléiða
nýrnahetturnar fleiri streituhormón. Allt
þetta gerir hjartanu erfiðara fyrir og getur
leitt til æðakölkunar og blóðtappa.
Þetta getur því verið ein af orsökunum
fyrir því að fólk á það á hættu að deyja ungt.
af húðinni og síðan ber tölvan saman stærð
og útbreiðslu hrukkanna fyrir og eftir með-
höndlun.
Með þessari aðferð er annar hópur rann-
sóknarmanna búinn að sýna fram á, að sex
mánaða meðferð með A-vítamínsýru dregur
talsvert mikið úr hrukkum.
A-vítamínsýran gerir húðina viðkvæmari
gagnvart birtu og má ekki nota kremið á
sumrin eða ef maður fer á sólbaðstofur. Það
er ekki síst vegna þess, að UBV-geislar
þeir, sem í sólarljósi eru fólgnir og geta
framkallað krabbamein, verða áhrifameiri,
ef kremið er notað. Þess vegna hafa sumir
læknar áhyggjur af því, að fjöldi húðkrabba-
tilfella geti aukist, ef kremið verður al-
mennt notað án sérstakrar varúðar.
Gleðin lengir lífið
Vítamínsýra eyðir hrukkum