Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1990, Blaðsíða 7

Frakkastígur árið 1920. Myndin er tekin úr Skólavörðunni. Hvíta húsið fremst á myndinni er hús ísólfs Pálssonar tónskálds en það var riGð árið 1963. Neðra er
gaflinn á Frakkastíg 17. Vinstra megin götunnar er verið að slá upp fyrir húsinu nr. 22 en það var einmitt reist árið 1920. Efst á Frakkastígnum má sjá tvo
hestvagna. Ljósm.: Magnús Ólafsson. Ljósmyndasafnið.
Úr sögu Frakkastígs
O, láttu þær liggja, lasm
eftir GUÐJÓN
FRIÐRIKSSON
rakkastígur liggur frá sjó í gegnum Skugga-
hverfi og upp í Skólavörðuholtið þar sem það
liggur hæst. Hann er ein glæsilegasta gatan í
Reykjavík. Bæði er það að Frakkastígur er
óvenjulega heilleg gata, góð hrynjandi í húsum
sem standa hvert upp af öðru í eðlilegu sam-
ræmi og svo er hitt að fyrir enda götunnar
uppi á Skólavörðuholti blasir við styttan af
Leifi heppna. Þegar maður stendur svo þar
og horfir niðureftir blasir við sjórinn, sundin
og Esjan. Frakkastígur er brött gáta og
myndræn.
Fyrsti vísirinn að Frakkastíg kom árið
1898 en þá var ákveðið að leggja veg frá
Lindargötu niður í Byggðarendavör og var
þessi vegur fyrst í stað kallaður Vararstígur
eftir vörinni. Á síðustu öld og fram á þessa
höfðu franskir sjómenn mikil umsvif við ís-
land. Hundruð franskra skipa voru við veið-
ar á íslandsmiðum á ári hveiju og þurftu
þau allnokkra þjónustu í landi eins og gefur
að skilja. Lengi stóðu svokölluð Frönsku hús
við Austurstræti en þau voru í senn hæli
fyrir franska skipbrotsmenn og birgða-
geymsla frönsku stjórnarinnar á íslandi. Hús
þessi voru rifin árið 1901 enda þótti lítil
bæjarprýði að þeim í hjarta bæjarins. í stað
þeirra fengu Frakkar að reisa skýli á svoköll-
uðum Eyjólfsstaðabletti í Skuggahverfi, fyr-
ir austan fyrmefndan Vararstíg. Árið eftir
— eða 1902 — réðst franskt góðgerðarfélag
í að reisa sjúkrahús fyrir franska sjómenn
í Reykjavík og var því valinn staður fyrir
ofan Frönsku húsin við Vararstíginn. Þetta
var — og er reyndar ennþá — veglegt hús
og jafnan kallað Franski spítalinn. Þó að
Frakkastígurinn var
upphaflega lagð.ur 1898
og dregur nafn sitt af
umsvifum Frakka neðst
við stíginn, t.d. franska
spítalanum, sem rekinn
varfram til 1927.
Byggðarendi, steinbær Sigurðar Jónssonar neðst við Frakkastíg. Þegar húsið
var reist árið 1880 var það nánast á endimörkum byggðar í Reyþjavík og var
því nefnt þessu nafhi. Ljósm.: Skafti Guðjónsson.
hann væri fyrst og fremst ætlaður frönskum
sjómönnum var hann jafnframt til almenn-
ingsnota að öðru leyti. Árið eftir, 1903, var
svo Vararstígurinn lagður áfram upp úr og
var þá gefið nafnið Frakkastígur vegna
starfsemi Frakka neðst við stíginn.
Franski spítalinn var rekinn til 1927 en
tveimur árum síðar keypti Reykjavíkurbær
húsið og var þar rekin ýmis starfsemi til
1935, m.a. mötuneyti safnaðanna sem ætlað
var fyrir þá sem urðu harðast úti í krepp-
unni. Á þeim tíma hafði Magnús Ámason
listamaður vinnustofu og heimili í hinu gamla
líkhúsi spítalans sem frægt var fýrir drauga-
gang. Árið 1935 fékk Gagnfræðaskólinn í
Listvinafélagshúsið var reist árið 1919 en í því var fyrsti myndlistarsýningarsalur huidsins. Seinna var Guðmundur frá
Miðdal með leirbrennslu í húsinu og þar urðu m.a. til hinar landsfrægu ijúpur, hrafhar, dúfur og fálkar hans. Húsið var
rifíð 1963 og nú er þar bílastæði frá Iðnskólanum. Ljósm.: Magnús Ölafsson. Ijósmyndasafhið.
Reykjavík, öðru nafni Ingimarsskóli, húsið
til afnota, og var hann þar allt til ársins
1975, síðast undir nafninu Gagnfræðaskól-
inn við Lindargötu. Síðan hefur Tónmennta-
skóli Reykjavíkur verið í þessu reisulega
timburhúsi sem Frakkar byggðu fyrir sjó-
menn sína sem þurftu á læknishjálp að
halda. Það hefur nú verið gert upp í uppruna-
legum stíl undir stjóm Leifs Blumenstein.
SlGURÐUR Á BYGGÐARÉNDA
Byggðarendavör var beint niður af
Frakkastíg. Hún var nefnd eftir litlum bæ
sem stóð þar sem nú er Frakkastígur 2.
Hann var byggður árið 1880 af Sigurði Jóns-
syni, þekktum manni í bæjarlífinu. Sigurður
kallaði bæ sinn Byggðarenda vegna þess að
hann var á ystu mörkum byggðarinnar
þann tíð. Reykjavík náði ekki lengra. Sigurð-
ur Ólafsson rakari sagði sögur af bóndanum
í Byggðarenda á sínum tíma. Hann sagði:
„Þar bjó Sigurður, ágætur maður, dugleg-
ur og áreiðanlegur, en nokkuð hreykinn af
sjálfum sér, þegar hann var við skál. Sagt
var, að eitt sinn hafi hann verið að sumbli
í Hótel Reykjavík og misst tvær krónur á
gólfið. Einhver ætlaði að taka þær upp og
rétta honum, en þá sagði Sigurður: „0, láttu
þær liggja, lasm. Það er nóg til af þessu á
Byggðarenda."
Eitt sinn barst tal manna sem oftar að
bjargarskorti i bænum. Þá á Sigurður að
hafa sagt:
„Það er orðið svo fullt af mat á Byggðar-
enda, að mér er eiður sær, að ég geti kom-
ið lyklinum í skráargatið."
Sigurður Jónsson á Byggðarenda var at--
orkusamur sjósóknari og náði háum aldri.
Sveinbjörn Björnsson skáld á Lindargötu 49
orti þessar formannsvísur til Sigurðar:
Sigurður afla einatt fær,
auðnuspjörum gróinn;
fyrstur ýtir oftast nær
árafíl á sjóinn.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 31. MARZ 1990 7