Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1990, Side 3

LESBOK
11 1 II g (y] H B E ® ® ECl! H ffi
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Karlmanns-
ímyndin
hefur verið að taka breytingum eins og allir þekkja.
Fyrir fáeinum árum komst „mjúki maðurinn", húsmað-
urinn, í tízku, en nú er allt annað uppi áteningnum,
nefnilega Húsbóndinn. Hann er sannur karlmaður,
sem leysir sín verkefni vel, bæði á heimilinu sem í
vinnunni og er draumur hinnar upplýstu nútímakonu
eftir því sem segir í grein úr Spiegel.
Myndin er af Kirkju allra þjóða, sem svo er nefnd og er
í þeim fræga Getsemane-garði í Jerúsalem. Myndin
er birt í tilefni umíjöllunar Rögnvaldar Finnbogasonar
um ástandið á þessum slóðum.
ísraelsmenn
eru eins ogþjóðsagnaþursinn Samson, segir Rögnvald-
ur Finnbogason í síðari grein sinni um ástandið í
Palestínu, þar sem ísraelsmenn vinna níðingsverk á
þeirri þjóð, sem var fyrir í landinu og á þar heima.
Palestínu-arabar hafa ekki sjálfsögð mannréttindi ög
til þess að draga úr þeim máttinn, er skólakerfi þeirra
gert óvirkt tímunum saman.
Pár Lagerkvist
i
Skuggi hans féll yfir jörðina,
gekk hann framhjá úti í stjarnskininu?
Fram hjá bústað okkar á leið til einhvers
annars?
Skuggi hans féll yfir tjöld okkar
og við vöknuðum um nóttina eins og
við bjart skin.
Skuggi hans er ekki hann,
en það varð bjart í tjaldinu.
Nóttina þá gátum við ekki framar sofið.
II
Þú varst fyrri en fjöllin og skýin,
fyrri en hafið og vindarnir.
Þú varst fyrri en upphaf allra hluta
þín gleði og sorg er eldri en stjörnurnar.
Þú sem að eilífu ungur hefur gengið eftir
vetrarbrautum
og um hin miklu myrkradjúp á milliþeirra.
Þú sem varst einn áðuren einveran varð til
og hjarta þitt fullt kvíða löngu áður en
nokkuð mannshjarta —
gleym mér eigi.
En hvernig ættir þú að geta minnst mín?
Hvemig ætti hafið að geta minnst skeljarinnar,
sem það þaut um endur fyrir löngu.
Siguijón Guðjónsson þýddi.
Pár Lagerkvist er eitt af höfuðskáldum Svía á þessari
öld. Hann fékk Nóbelsverðlaunin fyrir bókmenntir 1951
og var lengi í sænsku Akademíunni.
Eg er Vesturbæingur, en
auðvitað þykir mér líka
vænt um Miðbæinn og
Austurbæinn. Ég vil veg
Miðbæjarins sem rriestan,
enda er ekki langt síðan
hann var talinn hluti
Vesturbæjar. Því fagna
ég nýju Ráðhúsi á réttum stað. Vesturbær-
inn var auðvitað „fyrir vestan læk“, sem
kallað var, og þar með var Miðbærinn upp-
haflega eðlilegur hluti hans, svo sem eins
og Grjótaþorp. Þá heyrðist aldrei minnzt á
„Kvosina“, en það er nafngift, sem ég held,
að utanbæjarmenn hljóti að hafa klínt óum-
beðið á Miðbæinn. Reyndar sá ég þetta
nýtilkomna nafn einhvers staðar réttlætt
með því, að það fyndist á einum stað á
prenti, mig minnir í kringum aldamótin. Þar
mun þó nafnið aðeins notað sem lýsing á
landslagi, landfræðilegt hugtak, því að við-
komandi mun hafa fundizt, að Miðbærinn
stæði í hálfgerðri kvos. Þetta særir þó mál-
vitund mína (og annarra, sem ég hef spurt),
því að flestum mun finnast, að kvos (kjós)
eigi að vera iokuð í þijá enda (sbr. ömefni
á Islandi og í Noregi), en Miðbærinn gapir
galopinn bæði til norðurs og suðurs, eins
og Reykvíkingar finna bezt, þegar Kári
(Caurus hjá Rómveijum) blæs í gegn úr
norðri. Miklu fremur ætti að segja, að Mið-
bærinn stæði á flöt eða eiði (milli Víkur og
Vatns, eða Reykjavíkur og Tjarnarinnar;
sem gæti hafa verið kölluð (Vatn(ið) í upp-
hafí, sbr. Vatnsmýri). í orðabókum segir,
að kvos þýði „þröngur bolli í landslagi, fjalli,
hlíð“, „dæld, dalverpi", „en snæver Dal,
(græsbevokset) Fordypning", „aðkrepptdal-
verpi“ og jafnvel þröngt hólf, geymsluhylki,
vasi á flík. Orðið kvos sem heiti á elzta hluta
Reykjavíkur og fyrstu íslandsbyggð, þar
sem Miðbærinn stendur nú, er innfæddum
og upprunalegum Reykvíkingum gersam-
lega ókunnugt. Þið getið spurt hvern sem
er. Ritstjóri dagblaðs eins skrifar í forystu-
grein 21. júní um „bæ Ingólfs Arnarsonar
í Kvosinni“, og verður vart lengra komizt í
vitleysunni. Ingólfur landnámsmaður og
hinn mikli upphafsmaður bjó í Vík (Reykj-
Hverjir eru að
drepa Miðbæinn?
arvík eða Reykjavík). í mínum eyrum hljóm-
ar þetta nýgerða nafn álíka au'lalega og
ankannalega og tilbúna gervi-örnefnið
„Torfan“ um Ingólfsbrekkuna gömlu, neðst
í Þingholtum. Það er skrítin árátta hjá öllu
þessu sjálfskipaða verndunarfólki að vilja
ekki vernda gömul heiti og1' örnefni, heldur
þarf að breyta þeim, finna upp ný, fela
gömlu nöfnin og búa til smekklaus og sögu-
laus orðskrípi í staðinn. Þetta fólk er að
þurrka út sögu Reykjavíkur með því að
drepa örnefnin. Nu er líka farið að tala um
að stofna félag til verndunar „gamla Mið-
bæjarins", sem mér skilst, að sé látinn ná
alla leið inn að Hlemmi (Vatnsþró). Miðbær-
inn afmarkast vitanlega af Lækjargötu að
austan, Tjörninni að sunnan, Aðalstræti að
vestan og höfninni að norðan (víkinni), svo
að ég fæ með engu móti skilið, hvernig eitt-
hvað, sem á að heita „gamli Miðbærinn“,
getur náð yfír stærra svæði en Miðbærinn
sjálfur. Fyrst „gamli Miðbærinn" er orðinn
miklu víðlendari en Miðbærinn sjálfur og
farinn að glenna sig yfir hálfan Austurbæ-
inn, er þá ekki eitthvað til, sem heitir „nýi
Miðbærinn"? Hann hlýtur þá að ná a.m.k.
eitthvað inn fyrir Kringlumýri, svo að verzl-
unarstöðin góða, Kringlan, er þá kannske
bráðum komin á verndað svæði. Ætli það
þekkist annars úr líffræði, að frumukjarninn
belgist langt út lyrir frumuna?
Oft e kvartað undan því, að ekki sé nóg
gert til þess „að halda lífi í Miðbænum“,
og er þá stundum ónotazt út í kosin borgar-
yfirvöld og jafnvel sjálft ríkisyfirherravaldið.
En það er nú svo, að eins og skólastjórn
getur ekki framkallað og haldið uppi fé-
lagslífi í skólum, heldur er það undir nem-
endum sjálfum komið, og eins og sveitar-
stjórn eða borgarstjórn, hvað þá ríkisstjórn,
getur ekki haldið uppi lifandi leikfélagi,
heldur er það alveg undir áhuga íbúanna
komið, þá gildir hið sama um borgarhverfi:
Það er fólkið sjálft, sem heldur lífi í þeim.
Yfirvöld geta ekki skikkað fólkið til þess
og eiga ekki að geta það. Kosin yfirvöld
eiga aðeins að gera það, sem fólkið segir
þeim. Borgarstjórn gerði á sínum tíma
grimmilega atlögu að Miðbænum, hjarta
Reykjavíkur og þar með íslands, þegar hún
lét stífla austurhluta Austurstrætis, lífæðina
sjálfa, og loka þar fyrir bílaumferð. Það
virtist gert við almenna ánægju borgarbúa
þá. Austurstræti var hálfdrepið og þar með
Miðbærinn, en almcnningur gerir enn lítið
annað en að tauta ogtuldra. Forneskjuaftur-
haldið, sem þykist hatast við bílana og vel-
ur þeim ónenfi á borð við blikkbeljur og
bíldósir, varð auðvitað himinlifandi eins og
alltaf þegar rangur málstaður þess verður
ofan á um stundarsakir. Nú á dögum er
hreyfíngarfrelsi borgara undir bílaumferð
komið, en bíllinn, þetta dásamlega hreyfiafl
einstaklingsfrelsis og ferðafrelsis, er útlæg-
ur ger úr hinum raunverulega miðkjarna
íslands. Einhvern tíma verður þessu breytt
aftur, en vonandi ekki um seinan eins og
eftir framfaraárin 72 í aðalsovétinu. Þekkist
það annars úr læknisfræði, að æð sé stífluð
til að örva blóðrennsli? Miðbærinn er dauða-
dæmdur án frjálsrar umferðar.
Kunningi minn sagði mér þessa sögu:
Bandarískur vinur hans kom í heimsókn
til íslands. Sunnudaginn 17. júní fóru þeir
gömlu vinirnir í gönguferð um borgina.
Laust fyrir klukkan tíu um kvöldið langaði
útlendinginn til þess að tylla sér niður og
fá sér kaffisopa. íslendingurinn sagði, að
það yrðu nú ekki nein vandræði; þeir skyldu
skreppa inn í Hressingarskálann. Það glaðn-
aði yfir Bandaríkjamanninum, því að þar
hafði hann einmitt fyrst séð konuefni sitt
forðum daga. Þeir fóru inn, en undruðust,
að enginn skyldi sitja fremst í skálanum
við gluggana, sem vita að Austurstræti.
Maður kom að þeim innan úr skálanum og
sagði, að þeir mætti ekki koma inn, nema
þeir greiddu 300 krónur hvor. Ástæðan var
sögð sú, að bakatil og í Landfógetagarðinum
væri einhver „uppákoma". Lokað var í fram-
anverðu húsinu. Þeir hrökkluðust undan
gestgjafanum og út á götu. Kunningi minn
sagði, að þeir skyldu fara á Borgina, þar
myndu þeir „upplifa gömlu stemninguna".
Þegar þangað kom, undruðust þeir enn, því
að þar voru fáir og virtust á förum. Þjónn
kom aðvífandi gegn gestum sínum, eins og
á Skálanum, bandaði hendi og sagði, að
eiginlega væru þeir að loka. Klukkan var
þá um tíu. Þeir fundu, að þeir voru óvel-
komnir og gengu út. Þá blöstu við þeim
hinir fögru og aðlaðandi gluggar á Nyja
kökuhúsinu í gamla ísafoldarhúsinu, Vallar-
strætismegin. Þeir skeiðuðu þangað, glaðir
í bragði, og hugðust fá sér lostætar og
dísætar kökur með kvöldkaffinu. En, nei!
Þar var allt harðlokað. Þeir vildu samt ekki
trúa því, að hvergi væri hægt að fá sé kaffí
í miðbæ Reykjavíkur á sunnudagskveldi, og
héldu nú upp Bankastræti, að Lækjarbrekku
við Bakarabrekku í Ingólfsbrekku. Þar var
opið, en sá hængur var á, að svo margir
voru kaffiþurfi í bænum þetta kvöld, að
biðröðin frá inngöngudyrum minnti á sunnu-
dagabiðröðina við Gamla bíó á stríðsárunum.
Svona var nú þjónustan við almenning í
Miðbænum þetta kvöld. Hverjir eru svo að
drepa Miðbæinn?
Fyrst ég minnist á Landfógetagarðinn á
bak við Hressingarskálann, vil ég geta þess,
að garðurinn á horni Aðalstrætis og Kirkju-
strætis (elzti kirkjugarður Reykvíkinga)
heitir Bæjarfógetagarður en ekki „Fógeta-
garður", eins og allir fjölmiðlungar japla
nú á, hver eftir annars fávizku að venju.
Þeir eru svo illa að sér í sögu Reykjavíkur,
sem þeir þykjast þó vera að fjalla um, að
þeir halda, að garðurinn sé kenndur við
Skúla fógeta, af því að styttan af honum
stendur í garðinum.
MAGNÚSþóeðarson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 25. ÁGÚST 1990 3