Lesbók Morgunblaðsins - 25.08.1990, Blaðsíða 8

Ný karlmannsímynd
Einu sinni var: Karlmaður sem var óumdeilan-
lega karlmaður og rétt eins og karl á að vera
að auki. Kynferði hans var þá í fullu samræmi
við sjálfsímynd hans og í öllu atferli hans
gætti þeirrar sjálfsögðu fullvissu sem hlut-
verkaskipan menningarsamfélagsins áskap-
aði honum. En nú er því miður, maður minn,
kominn maðkur í mysuna: Ekki er lengur
til neitt fastmótað, félagslega viðtekið karl-
mannshlutverk. Þess í stað eru komnar eld-
heitar umræður um „krepputíma karl-
mennskunnar", og eiga þessar umræður sér
stað í bókum og blöðum og jafnvel teknar
að berast upp í hjónarúmin. Þá eru farnar
að heyrast þær raddir sem tala um visst
„geðkíofa-ástand hjá karlmönnum“. Virðist
nú svo komið, að það má heita sama hvern-
ig karlmaður ber sig að, það verður talið
rangt.
gerð þessi hefur þó einkum rutt sér til rúms
í hópi miðstéttarmanna með meðaltekjur,
en karlar í áhrifa- og valdastöðum hafa
fremur haldið fast við viðtekna karlmanns-
ímynd. Sama er uppi á teningnum hjá karl-
mönnum sem vinna erfiðisvinnu, stunda sjó
eða yrkja jörðina: Þeir telja sig ennþá karla
í krapinu.
Nýstefnaíaðsigi
En karlmaðurinn með háþróaðar kvenleg-
ar hliðar í viðhorfum sínum er reyndar allt-
of veikburða gripur; hann fellur hvorki inn
í félagslega ímynd „nýju konunnar“, né
heldur má vænta þess af honum, að hann
eigi eftir að móta þjóðfélagsgerðina svo
nokkru nemi. Hann verður því að teljast
undanvillingur, sem hefur einungis aðlagað
sig skilgreiningarveldi kvenna en er nú þeg-
ar ekki lengur í náðinni hjá konum. Seint
um síðir er karlkynið nú loks farið að huga
að nýrri stefnu í sínum málum: „Við erum
í þann veginn að breytast en ekki á þann
veg sem konur ímynda sér,“ segir snaggara-
legur fulltrúi nýrra karlasamtaka, sem tekin
eru að láta að sér kveða í málefnum nútíma-
karla. í þessum sérstöku karlasamtökum
ætla karlmenn í samráði við karmenn að
skilgreina á nýjan leik hlutverk karlkynsins
í nútíma samfélagi. Enn sem komið er, eru
þessir ungu karlmenn fáliðaðir í Evrópu,
en þeir eru áhangendur hreyfingar sem
þegar er mjög farin að láta til sín taka í
Bandaríkjunum.
Þessi nýja karlahreyfing hefur orðið tii
sem eins konar andsvar við kvenréttinda-
hreyfingum undanfarinna áratuga, og í
Bandaríkjunum hafa til dæmis myndast
karlasamtök með tugþúsundum meðlima.
Og félagasamtök þessi eru ekkert gefin
fyrir að vinna að málstað sínum í kyrrþey,
heldur láta óspart til sín heyra og koma
víða við. Vestanhafs kalla meðlimir slíkra
samtaka sig gjarnan „free men“ og „liber-
ated men“ (þ.e. frjálsir karlmenn, frelsaðir
karlar) eða um er að ræða mun djúpstæð-
ari þankagang eins og í samtökum, sem
nefnast „National Organization for Chang-
ing Men“ (Landssamtök til að breyta körl-
um) en þar eru menntamenn í broddi fylk-
ingar og samtökin telja rúmlega þúsund
meðlimi.
„Mjúki maðurinn“, húsmaður en ekki
húsbóndi,sem var í tízku fyrir nokkrum
árum, þykir frámunalega hallærislegur
núna.
og vanmætti, og leggja þeir meginkapp á
að finna nýjar fyrirmyndir, sem mótað gætu
karlmannsímynd framtíðarinnar og komið í
kring breytingum á félagslegum viðhorfum
í nútímaþjóðfélagi. Austan hafs og vestan
eru farnar að koma út framúrstefnuhand-
bækur um sálfræði og endurhæfingu karl-
manna.
„Karlmanni myndi alls ekki detta í hug
að fara að skrifa bók um þá sérstöku stöðu
sem karlmenn væru í innan mannfélags-
Húshónda valdið á villigötum: Eiginmaður lúskrar á eiginkonu sinni. Teikning frá
1840.
Karlmennskan
Á Heljarþröm
Kappar og karlmenni fyrri tíma eru end-
anlega liðnir undir lok líka sem sérstök fyrir-
mynd nútíma karlmanna; karlmennskan
hjöðnuð en í staðinn kominn slappleiki, allt
frá fótleggjum upp í barka og nef, þannig
að viðkomandi karlmaður er einungis fær
um að anda létt og röddina getur hann
ekki lengur brýnt, iimur hans oftast linur.
Hámenntaðir háskólamenn eru teknir að
leggja höfuðið í bleyti til að finna ráð er
duga mættu nútíma körlum í eymd þeirra
Átrúnaðargoð og ímyndir karlmennsku
Wayne og milli þeirra er Sean Conner
Ný karlmannsímynd er
að ryðja sér til rúms á
Vesturlöndum. Þeir eru
aðsópsmeiri og
ákveðnari en áður og
„mjúki maðurinn“ er úr
sögunni í bili. Það sem
hin sjálfráða nútímakona
sækist eftir er ósvikinn
karlmaður, hæfur á sem
flestum sviðum, hvort
sem það er í vinnunni eða
við heimilisstörf.
Eftir ARIANE BARTH
Uppstokkun
Það hefnir sín núna, að karlmenn hafa
aldrei ástundað það að vera með einhverjar
sérstakar vangaveltur um kynferði sitt, en
konur hafa á hinn bóginn unnið markvisst
að því að fastmóta og treysta á allan hátt
í sessi þjóðfélagslega stöðu „nýju konunn-
ar“. Sú nýja kvenímynd á sér orðið fjöl-
marga piýðilega fulltrúa á ýmsum sviðum
í nútíma þjóðfélögum á Vesturlöndum. Á
síðustu tveimur áratugum hafa kvenrétt-
indasamtök ýmisleg tekið að einbeita sér
að því að skilgreina á ný það atriði, hvern-
ig kynin eigi að vera, og hafa kvennahreyf-
ingar að undanförnu fært sér mjög eindreg-
ið í nyt þetta sérstaka félagslega vald. Kven-
kynið efldist við það félagslega á allan hátt,
en karlkynið varð á sama tíma að lúta í
lægra haldi. Ef karlmenn ætluðu sér að svo
komnu máli að losa sig úr viðjum þeirra
hefðbundnu hlutverka, sem þeir höfðu fram
að þessu gegnt í félagslegu tilliti, þá stóð
þeim raunar ekkert annað til boða en „kven-
leg kollsteypa". Sú þróun er raunar farin
að verða allmjög áberandi á öllum sviðum
þjóðfélagsins nú á dögum. Þessi tilhneiging
sést hvað gleggst í persónugervingi hins
mjúka karlmanns. Hann sést orðið alls stað-
ar, enda auðvelt að bera kennsl á þessa
karlmannsgerð, þessi þíðu, blíðu mjúkmenni
nútímans. Þeir karlmenn sem nú þegar eru
alteknir þessari ofurmýkt, eru að vísu enn
sem komið er í miklum minnihluta en eru
samt sem áður persónugervingar framan-
greindrar þjóðfélagslegrar tilheigingar, sem
alls staðar getur nú orðið að líta, og það í
öllum mögulegum blæbrigðum. Karlmanns-