Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1990, Page 7

sem ég ekki veit. „Þeir vinna eins og hugur
manns, eiga í manni hjartað," segir hann
og á við hafnarverkamennina og aðra sem
skipt er við í Fredrikstad. Það er verið að
lesta. Hvað gámarnir geyma á víst enginn
að vita, nema sendandi og móttakandi. Þeir
eru innsiglaðir. Sé innsigli rofið ber skip-
stjóri ábyrgðina. En ég sá timburbunka í
loftinu á leið um borð. Og svo eru það ræsa-
rörin. Heil ósköp af silfurgljáandi holræsa-
rörum liggja á höfninni í löngum bunum
hlið við hlið og eiga að fara til íslands.
Orkuverið Titana blasir við, svart og hátt,
en bakvið það felur sig lítið einmana íbúðar-
hús. Verksummerkin segja mér að hér sé
heimili eldra fólks sem eitt sinn hafði út-
sýni yfir fjörðinn, fengu í stað þess svartan
vegg og geta þó hvergi annars staðar ver-
ið. Trén meðfram veginum eru tekin að
laufgast, þó ekki meira en svo að enn má
sjá í vegskiltin sem hverfa inn í laufskrúðið
á sumrin. Þau vísa veginn inn í miðborgina.
Hann er langur svo ég læt hann eiga sig.
Skipið gæti horfið.
Samkvæmt gamalli laugardagshefð er
skata og saltfiskur á borðum í hádeginu.
Brytinn syngur og gefur sig á tal við mig.
Virðist geyma djúphyggna persónu bak við
glettið yfirborðið, og kunna sögur af fólki
sem ég hef þekkt. Nú er stefnt á Koster-
sund á nýjan leik, laust eftir hádegið. Hafn-
sögumaður kominn um borð. Ég legg við
hlustir uppi í brú. Snuðra þar og góni. Skip-
stjóri stendur við stjómtæki í brúarvæng. A
hægri ferð frá bryggju, eða innan við þriggja
mflna hraðann, stjórnar hann bógskrúfunni
þaðan. Tekur samtímis á móti upplýsingum
og leggur á ráðin. Gefur fyrirskipanir. Siggi
stýrimaður kemur á hraðferð með tilkynn-
ingu um stafnhalla og ristu. Kveður svo
uppúr með: „Hann fer alveg á rassgatið."
Og Jón svarar um hæl: „Dældu úr tvö og
fimm.“
Mín fyrri skammtímareynsla til sjós, sem
þerna hjá Eimskip og annar matsveinn hjá
Bæjarútgerðinni, dugir ekki til við að ráða
í hnitmiðaða samræðu í brúnni. En ágætir
kennarahæfileikar koma í ljós hjá skipveij-
um og ég Iæt skrýtnar spurningar fjúka,
ekki síst þegar Jón er í nánd. Hann svarar
hispurslaust og af þolinmæði. Hvar botn-
tankamir eru staðsettir, samanlagt með
rými fýrir sautján hundmð tonn af vatni til
að ballansera skipið. „Maður er alltaf að
Sjóleiðabók og stýrimaður: Sigurður Sveinsson.
lágmarksvirðing gagnvart áhöfninni að
mæta sæmilega búin til borðs, hugsa ég og
smeygi mér inn í pardusdýramynstrið sem
skreytir flík mína. Rétt fyrir klukkan sex
bankar brytinn á dyrnar og tilkynnir að nú
sé maturinn tilbúinn. Hátíðabragur í loftinu.
Eða hvað? Ég ákveð að tryggja mér félags-
skap við borðið. Messinn er tvískiptur og
ekki alltaf fjölmennt. Vaktaskipti á mat-
málstíma, eitthvað óvænt að sjá á tölvunum,
einn fer þá annar kemur. Það er langt síðan
ég hef skipst á orðum við Jón skipstjóra.
Legg því á brattann með viskosdýralíkið
leikandi um lappimar. Á efstu hæð undir
brúnni banka ég uppá og ber upp erindið.
Jón situr sem fastast með Magga bátsmann
sér við hlið. Segir þá því miður ekki komast
í mat að svo stöddu. Þeir haggast ekki.
Láta eins og eitthvað hafi komið fyrir. Láta
ekki heillast. Þeir em leyndardómsfullir og
ég fæ enga skýringu á þessari kyrrsetu í
skipstjórakáetunni. Lufsast aftur niður stig-
ann og hneigi mig fyrir brytanum sem gef-
ur mér ljúfan skammt af veislumat á disk-
inn. Ég tek til matar míns af allri þeirri
lyst sem Norðursjórinn leyfir mér. Skip-
stjóri og bátsmaður láta enn ekki sjá sig,
ég þakka fyrir mig og læt mig hverfa til
míns heima. Þegar sól rennur í ægi fer ég
aftur á stjá og príla uppí brú. Þar er allt í
rólegheitum, vindstigin bara fjögur og Siggi
Sveins með stefnuna á hreinu. Stýrir eftir
vel hugsuðum vísindalegum punktum úti í
geimnum. í sjóleiðabókinni er ekkert slys
að sjá. „Dagurinn haldinn helgur,“ stendur
í dálknum fyrir vinnu og viðburði.
Ég uni ekki við það orðlaust að vera
hafnað sem borðfélaga á helgum degi. Of
frek til þess. Þegar ég komst að sannleikan-
um lofaði ég örugglega að þegja yfir hon-
um. Og það myndi ég gera væri hann ekki
dágott dæmi um samheldni. Eins og hjá
samhentum foreldrum. Brytanum hafði
brugðið þegar hann sá hvað endurnar rýrn-
uðu við steikinguna, fór að efast um að þær
dygðu. Það reyndust óþarfa áhyggjur, en
til öryggis bar skipstjóri þær með honum.
Þannig var það bara. Eins gott að gleyma
ekki að þakka fyrir sig.
Ég vakna af enn einum draumnum. Það
hefur hvesst. Mig dreymdi blóm og lesmál.
Dreymdi svo fallegt hlið. Mig dreymdi
pabba. Og nú lætur aldan illa við skipið.
Þetta er ekki Norðursjórinn. Verð ég of
Alltaf að „breyta“ í messanum: Óli, Össi, Maggi og drengurinn Gunni.
Heim vil ég: Komin um borð með álfaborgir í baksýn.
Stýrt eftir landsýn: Jón Guðnason skipstjóri í brúnni.
leita að þessum punkti sem skapar jafnvæg-
ið,“ segir Jón og kveðst leitast við að hafa
hinn svokallaða dauða punkt þijátíu til
þijátíu og fimm sm fyrir ofan þungamiðju
skipsins. Og hver höfn gerir nýjar kröfur
til jafnvægislistarinnar. Mikið af þeim sjó,
sem dælt var inn í botntankana eftir losun
í Danmörku á útleið, er nú dælt út við
strönd Noregs. „Við fáum ekkert fyrir að
flytja sjó á milli landa," kveður í Jóni og í
stað svolítið hnökróttrar ferðar tekur skipið
brátt að líða þægilega áfram. „Númer eitt
er að halda skipinu nógu djúpt í vatninu,
skrúfan verður að vera niðri, ekkert gagn
að henni eins og íjómaþeytara uppi á dekki,"
segir skipstjórinn með skemmtilegum
áherslum þegar honum finnst ég óþarflega
skilningssljó. Hann leggur metnað sinn í
að skipið fari sem best í sjó og í það að
geta staðið undir ábyrgð, þrátt fyrir traust
sitt á öðrum. Þótt Jón eigi til að fullyrða
að skipið stýri sér sjálft'með „gýróstýring-
unni“, er það víst ekki allur sannleikurinn.
Og hans mottó er: „Hér er enginn einn, það
eru alltaf allir með manni.“
Fyrir stafni er að minnsta kosti tveggja
sólarhringa sigling, í sæmilegu veðri. Til
Þórshafnar í Færeyjum. Veðrið, já. Jón seg-
ist ekki muna önnur eins veður og í vetur,
ekki síðustu tuttugu og fimm árin. Það ligg-
ur við að ég verði sjóveik af lýsingunum
einum saman. Ég umtumast alltaf ef eitt-
hvað hreyfist. Strax í fimm til sex vindstig-
um á Norðursjónum er ég farin að velta
því fyrir mér hvemig ég eigi að útskýra
þverrandi matarlyst og skert félagslyndi.
Mér dettur helst í hug að ég sé í ósköp
venjulegri megmn og sitji svo til dæmis við
skriftir og noti tímann vel í klefanum
mínum. Ég ræð bara ekki við það. Eina
ráðið er að liggja grafkyrr og skammast
sín sem allra minnst. Eins og ég sé ekki
farþegi? Bara best að vera ekkert að þvæl-
ast. Láta fara sem minnst fyrir sér. Ef það
hefðu nú ekki verið einmitt þessir sólar-
hringar sem ég ætlaði að nota til að kynn-
ast lífinu um borð fyrir alvöm. Fylgjast
með vinnu og viðburðum, viðhaldi véla,
vaktaskiptum og bíómyndum. Hver ynni
hvem í spilum niðri í messa og hvaða kapall
gengi upp og hver ekki. Hvað sæist úr
brúnni þegar ekkert er að sjá nema haf og
himinn. Fylgjast með tilbreytingarleysinu.
Klefinn minn er fullur af því. Ég þarf
ekki einu sinni að snúa mér við í kojunni
til að finna það sem ég er að leita að, úr
því það er tilbreytingarleysi. Nema þegar
Elli færir mér malt. Hvemig í ósköpunum
datt honum það í hug. Hver hefur nú sagt
honum hvað. Eins og ég sé einhver aum-
ingi. Sjálfsagt streymir vanþakklætið frá
mér í fyllsta ósamræmi við feginleika minn.
Hann segist verða með endur í kvöldmat-
inn. Það er hátíðamatur. Það er kominn
páskadagur og vel það. Mig er búið að
dreyma næstum óslitið í hálfan dag og heila
nótt og meira til. Skaust niður í messa í
morgun, mest til að sýnast hress, en var á
vitlausum tíma og fáir þar á ferli. Ég ákveð
að geyma matarlystina fram að andamáltíð.
Furða mig á draumabankanum mínum, sem
virðist ótæmandi. Reyndar búin að leggja
inn á hann í meira en fjóra áratugi. Kannski
ein af þessum fáu bönkum, þar sem innstæð-
an rýrnar ekki yið úttekt. Hún fremur vex.
Uppi í brú er Árni stýrimaður á síðdegis-
vaktinni. Með stefnuna á Shetlandseyjar,
svífum gegnum skúraveður, þrettán til fjórt-
án sjómilur á klukkustund.
Ég ákveð að koma mér í hátíðaskap með
því að fara í sturtu og kjól. Varla nema
sein? Var draumurinn undir áhrifum frá
Strindberg. „Veistu hvað þetta heitir,“ spyr
Eleonóra í leikritinu Páskar. Það er páska-
lilja. „/.../ En hver ert þú?“ spyr Benj-
amín. Kannski lék ég Elenoóru í draumnum.
Kannski átti ég að taka flugið.. Þetta er
Norður-Atlantshafið. Þar erum við stödd.
In. Heilt Haf Og Svo Heim
Færeyjar eru að baki, framundan himinn
og haf. Ekki við neinu að búast næsta sólar-
hringinn. En þeir segja að það sé eitthvað
sem togar. Sjómennirnir. Þykjast ætla að
hætta, eru með hugann í landi, hjá fjölskyld-
unni sem bíður þeirra. Böndin við land eru
sterk, en mánuð eftir mánuð, ár eftir ár,
hætta þeir ekki. Best að spyija Jón. Hann
er búinn að sigla hátt á þriðja áratug og
það undir þrem þjóðfánum. Af hveiju varð
hann ekki bóndi? Þetta eitthvað sem togar
hlýtur að vera meira en lítið?
„Meira en lítið. Það er bara heilt haf.“
Jón verður svolítið hugsi og segir svo:
„Þetta er skortur á skynsemi.“
Að sigla á Ameríku. Hvernig er það?
„Alltof langt. Átta, níu dagar á sömu
stefnu. Ekkert að hugsa fyrr en helgina þar
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. OKTÓBER 1990 7