Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1991, Blaðsíða 5

Litlu steinbæirnir, sem settu svo mikinn svip á Bræðraborgarstíg á fyrri hluta
aldarinnar, eru nú allir horfnir með tölu en í næsta nágrenni eru enn fáeinir. Hér
er Brekkuholt sem nú tilheyrir Drafnarstíg en var áður talið við Bræðraborg-
arstíg. Lengra er timburhúsið Skáholt, nú einnig við Drafnarstíg, en þaðan var
skáldið Vilhjálmur frá Skáholti. Maðurinn á myndinni er Magnús heitinn Runólfs-
son togaraskipstjóri, sem ólst upp í steinbænum á Miðhúsum á Bræðraborg-
arstíg 21b.
mundsdóttur frá Bíldsfelli í Grafningi og
bjuggu þau um nokkurra ára skeið á Hæðar-
enda í Grimsnesi. Um búskap hans á Hæðar-
enda og frekara lífshlaup sagði m.a. í Óðni
1932 að honum látnum:
„Bjó Sigurður brátt stóru búi, þótt jörð
sú sé fremur lítil og engin kostajörð talin.
Þótti honum þar að vonum þröngt uin sig,
og mun það hafa átt einhvern þátt í því að
þjóðhátíðarárið 1874 brugðu þau hjón búi
og hugðust að flytja til Vesturheims. Var
þá eins og kunnugt er fjöldi manna sem
vestur flutti, og eigi voru það færri en 40
í þeim hópi sem þau hjón ætluðu með. —
En svo vildi til að Sigurður fékk einhverja
ótrú eða missti traust á manni þeim, er
vera átti fyrirliði fararinnar, og sem var
hvatamaður hennar. Afréð hann þá að fara
hvergi, en svo var mikið traust það og virð-
ing er hann naut í hópnum, að þeir hættu
allir við ferðalagið, og má það teljast happ
fyrir fósturjörðina. —
Þau hjón settust þá að í Reykjavík og
byggði Sigurður í félagi við Bjarna bróður
sinn hús það er Bræðraborg heitir við
Bræðraborgarstíg. Kona hans kenndi þá
vanheilsu og missti hann hana árið 1880.
Börnin voru öll ung, er móðir þeirra dó,
stóð því Sigurður einn uppi með 4 börn í
ómegð, en honum varð þó engin skotaskuld
úr því, hann kom þeim öllum vel til manns,
og það sem meira var, honum tókst að verða
jafnframt vei efnalega sjálfstæður, hafði
hann þó eigi annað að styðjast við en dag-
lega vinnu sína, steinsmíði, er hann stund-
aði að rnestu þau 50 ár er hann bjó í
Reykjavík." Þess skal hér getið að eitt barna
Sigurðar í Bræðraborg var Sigurmundur
læknir í Laugarási.
Vegur Suður í Kaplaskjól
Bræðraborgarstígur var upphaflega að-
eins notað um vegspottann frá Vesturgöt-
unni og að Bræðraborgarstíg á nr. 14 en
veturinn 1890—91 ákvað bæjarstjórnin að
halda áfram með veginn yfir Selsholtið og
suður í Kaplaskjól og var sá vegur kallaður
Kaplaskjólsvegur, þar á meðal sá kafli
Bræðraborgarstígs sem nú telst frá nr. 16
eða þar um bii og að Hringbraut Um þessa
nýju vegagjörð sagði í grein í ísafold 14.
febrúar 1891:
„Það er vottur um frábært vetrarfar og
að öðru leyti í frásögur færandi, að frá því
um veturnætur og nú fram í þorra-byrjun
var gerður nýr vegur frá rótum milli
Reykjavíkur og fiskimannahverfis þess í
landi bæjarins suður við Skerjafjörð, er
Kaplaskjól nefnist. Þar er mýri á milli ail-
breið, ófær yfirferðar, og þurfti að fara lang-
an krók austur fyrir hana til þess að kom-
ast til bæjarins sunnan að og þó um veg-
leysu. Hinn nýi vegur er vandaður vagnveg-
ur, sex álna breiður og 640 álna langur
alls. Yfir mýrina eru vegaijaðrarnir hlaðnir
úr grashnausum, en gijót lagt utan á þá,
er upp úr mýrinni dregur, en hleðsla þar
sem byggðin tekur við inni í bænum, yfir
Selsholt.
Kostað hefur vegur þesi alls um 3300
kr. eða um fimm kr. faðmurinn. — Kaup
var haft lágt, 16—20 aura um klukkustund-
ina, nema verkstjóranna nokkuð hærra.
Meiri hluti kostnaðarins mundi hafa orðið
að leggja þurfamönnum þeim, er að veginum
unnu, úr bæjarsjóði hvort sem var, þótt
þeir hefðu ekkert unnið.“
Já, þannig var unnið að gatnagerð á
síðustu öld. Ymist voru íbúarnir, sem bjuggu
við göturnar, látnir leggja fram dagsverk
ókeypis eða þurfamenn, sem hvort sem er
þurfti að halda uppi, látnir vinna verkið.
TVEIR HARÐIR þorskhausar
Elsta býlið við Bræðraborgarstíg var
Hali sem upphaflega var torfbær sem stóð
á nr. 5 en síðar risu fleiri hús á Halatorf-
unni svo sem Eyvindarholt á nr. 6, þar ligg-
ur nú Ránargata þvert yfir. Bærinn Hali
var kominn snemma á 19. öld og ekki var
þar björgulegt um að litast í harðæri árið
1884. Geir Zoéga, síðar rektor, skrifaði þá
til vinar síns og sagði að einn af fátækra-
stjórunum hefði komið að Hala til þess að
skoða hvað væri til á heimilinu. Bóndinn
hefði legið veikur í rúminu, sem hann hefði
ekki farið úr í heilt ár, konan hefði verið
með eitt barn á höndunum og öll björgin
sem til var í kotinu tveir harðir þorskhausar
sem geymdir voru ofan í kistu. Rétt eftir
aldamót bjó Jón G. Gíslason steinsmiður á
Hala og reisti hann steinbæ á lóðinni 1895
og árið 1902 leyfði hann Guðmundi Guð-
mundssyni að reisa timburhús á Bræðra-
borgarstíg 3 sem einnig var kallað Hali. í
Eyvindarhúsi á Halatorfunni bjó lengi Ey-
vindur Jónsson, alkunnur ferðagarpur og
fylgdarmaður útlendinga, og síðan börn
hans.
Kálgarðar, Hjallar Og
Reitir
Fyrir 1880 voru aðeins örfá hús komin
þar sem nú er Bræðraborgarstígur og má
þar nefna Hábæ á nr. 7, Steinhús á nr. 11,
Hlið á nr. 13, Miðholt á nr. 18, Syðraholt
á nr. 28 og Pálshús á nr. 39. Flest þessara
húsa munu hafa verið torfbæir en eftir
1880 fara steinbæir að rísa við Bræðraborg-
arstíginn og áttu þeir eftir að setja mjög
svip sinn á götuna um langa hríð. Bræðra-
borg var reist árið 1880 eins og fýrr sagði,
og einnig Mörk á nr. 8B. Árið 1881 kom
Bergskot á nr. 37, árið 1882 Miðhús á nr.
21 og Eyvindarholt á nr. 6, árið 1883 Reyni-
melur á nr. 22, Holtastaðir á nr. 24 og
Móberg á nr. 26 og 1885 komu Eiðsstaðir
á nr. 23 og steinbærinn á nr. 10 sem fyrst
í stað var einfaldlega kallaður Bræðraborg-
arstígur. Það er svo árið 1889 sem farið er
að núinera hús við götuna þó að gömlu
bæjarnöfnin héldust áfram samhliða og sum
eru jafnvel bráðlifandi enn.
Gömlu lágreistu steinbæirnir við Bræðra
borgarstíg eru nú horfnir. Um og eftir
síðustu aldamót var kálgarður og hjallur
við þá allflesta og auk þess stakkstæði og
tijheyrandi vöskunarkar á bæjarstéttinni.
Meðan karlarnir voru til sjós sýsluðu kon-
urnar við að taka blautan fisk heim, vaska
hann í karinu og þurrka með aðstoð barna
sinn á fiskreitnum við bæinn. Þetta var
reykvískt fyrirbæri að mestu að vöskun og
fiskþurrkun væri heimilisiðnaður.
Frarahald síðar.
ODD ABRAHAMSEN
Litháískt kvæði
Sigurjón Guðjónsson þýddi
Andlit hennar, bjart eins og himinninn
á vatninu sem rennur létt yfir sandinn
þangleifar og olíugljáandi rusl.
Ég fellst ekki á að sleppa voninni,
því sem ég hef lengi beðið með öllum greinunum
í kringum hana úti í ágústkvöldinu.
Himinninn yfir kirsuberjunum
er þegar næstum hvítur, léttu skýin
stöðva ekki kvöldið
né skrjáf aspanna í hliðarvindinum
og angan linditrésins yfir mýrunum.
Ég er vináttan. Ég fer hægan.
Ég beini aldrei huganum að skipunar-
málinu, hertöku hróps og harðra
hnefa meðan snjórinn fellur hljóðlaust
í stórum flyksum í myrkvaðan akurinn.
Ungt fólk í Vilníus
Elskendur neita að láta gaddavírsstrengi
heimsins hefta sig sem liggja milli
húsa og þurra skógarteiga
í þeim eina rauða lit sem boðar dauða.
Þeir eru vanmegna, sárir af eirðarleysi
sem yfirgefur þá eins og bláleit ferja.
Sumarregnið fellur á hörund mitt
og á þig sem teiknaðir hljóðvana
á saklaust hvítt pappírsblað
þá varnarlausu í kringum okkur
og þokuna sem bítur sig fasta
í mig minnisvana í kvöldmyrkrinu.
Unga fólkið í Vilníus dansar
og syngur söngva forfeðranna,
það skrifar með þroskuðum rúgöxum sínum
nöfn fórnarlambanna í lófa loftsins
og lyftir öxunum í mótþróa
við þá sem sá orðinu dauði.
Afneitun
Ég neita að afsala mér voninni
þó svo að gaddavírsþræðir séu strengdir út
yfir hollenzkan túlípanaakur.
Eitt merkilegasta .norska Ijóðasafn ársins 1990 var Vilnius eftir Odd Abrahamsen
(fæddur 1924). Hann hefur nú um langt sk§ið látið sér annt um austur-evrópska
menningu og þýtt á norsku fjölda Ijóða úr ungversku, eistnesku, lettnesku og
litháísku. ( Vilnius eru aðeins frumsamin kvæði sem hafa orðið’til undir áhrifum
hlutverks menningararfsins í litháísku byltingunni. Hljómgrunnur bókarinnar er
greinilegt mishæðótt baltneskt landslag með mýrarfen og stöðuvötn umlukt sefi
og skógi. ( Litháen eru þjóðkvæðin - (dainos) - eins mikilvægt þjóðernismerki og
t.d. í Færeyjum. Hér eru þrjú kvæði úr kverinu.
GORAN
Vagga barnsins
Jónfrá Pálmholti þýddi
í vöggu sinni brosir barnið rótt
í blæ af suðri er andar milt og hljótt.
Móðirin syngur ein hjá sínum draumi.
Faðirinn kemur heim er kvöldar að
kátur og hlýr frá sínum vinnustað.
Víst er hér ró í veraldarinnar glaumi.
Á heimsins dýrð þau horfa bæði saman
og heimurinn er bjartur, lífið gaman.
Hvert andaitak er ljóð í lífsins straumi.
En harmur leynist undir heitrí döggu.
Er helsprengja geymd undir barnsins vöggu?
Ó verndi okkur guð og blærinn blíði.
Ó hvílík náð og hvílík gleði og gæfa
gætum við haturseldana reynt að svæfa
og fengið lausn frá lífsins grímmd og níði.
Og barnanna vöggur brenndar aldrei í stríði. . .
Goran (1904)1962) er höfuðskáld íraskra kúrda á þessari öld, og fyrsta stóra
nútímaskáldið á kúrdísku. Hann var róttækur baráttumaður fyrir réttindum þjóðar
sinnar og sat mörg ár í fangelsi vegna þátttöku sinnar í þaráttu fyrir sjálfstæðri
kúrdískri menningu. Þýö.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 27. APRlL 1991 5