Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1993, Qupperneq 3

LESBOE
HBHHHHEEHIöIBIUIm]®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
í tilefni þess að 26. janúar verða liðin 100
ár frá fæðingu Valtýs Stefánssonar, rit-
stjóra Morgunblaðsins í áratugi, birtist fors-
íðumynd af þessum upphafsmanni Lesbók-
arinnar. Þetta er sú andlitsmynd, sem Ás-
mundur Sveinsson mótaði af Valtý og er
varðveitt á Morgunblaðinu.
Jafnframt eru birtar endurminningar
Valtýs um Ólaf Davíðsson.
Ráðhúsið
hefur fengið nokkra upphefð með því að
um það hefur verið fjallað í blöðum um
arkitektúr, bæði þýzkum og enskum. Enska
blaðið, The Architectural Review, hefur
borizt Lesbókinni og hér er lítillega litið á
umfjöllun þess.
Keldu-
dalur
er við sunnanverðan Dýrafjörð og þangað
er fært landleiðina á sumrin. Þar voru áður
fjórar jarðir, Arnarnúpur, Saurar, Skálará
og Hraun og þar stendur enn kirkja. Um
Keldudal skrifar Bjarni Guðmundsson á
Hvanneyri.
WALT WHITMAN
Ég sit og horfi út
Helgi Hálfdanarson þýddi
Égsit oghorfi út, sé gjörvalla heimsins harma, og alla kúgun
og smán,
ég heyri dulið krampa-snökt þar sem ungirmenn, einirmeð
angist sinni, þjást afiðrun eftir drýgða dáð,
égsé ídjúpum lífsinsþá móður, sem misþyrmt er af börnum
sínum, deyjandi, án umhyggju, ísorg oghugarvíli,
égséþá eiginkonu, sem misþyrmt erafmanni sínum, égsé
þann svikara sem tælir ungarkonur,
ég skynja sviðann af afbrýði og smánaðri ást sem reynir að
dyljast, égsé þessar sýnir ájörðunni,
égsé böl styrjalda, drepsótta, harðstjórnar, ég sé píslarvotta
og bandingja,
éggreini hungursneyð í hafi, éggreini sjómenn sem varpa
hlutkesti um hver drepinn skuli hinum til lífs,
éggreiniþá fyrirlitningu ogniðrun sem hrokagikkir sýna
verkalýð, öreigum, negrum ogslíkum;
égsit oghorfi á allt þetta - allan níðingsskap ogendalausa
kvöl,
sé, heyri ogþegi.
Walt Whitman, 1819-1892, bandarískt skáld, sem markaði tímamót i bandarískri Ijóð-
list og hafði mikil áhrif á þróun módernismans á 20. öld.
B
B
Leiksvið lífsins
Einu sinni fyrir mörgum
árum kom ung dóttir
vinkonu minnar að
móður sinni liggjandi í
rúminu og spurði for-
viða hvað hún væri að
gera. Móðirin sagðist
vera veik.
„Abbababb — mömmur veikar!“ sagði
barnið og datt ekki í hug að leggja trúnað
á svona fásinnu. Taldi greinilega að
mömmur hefðu hvorki veikleika né þarfir.
Þær væru til að sjá um þarfír annarra.
Við höfðum gaman af því hvernig telp-
an, barnung, skynjaði hlutverkaskipan í
umhverfi sínu, en síðan hef ég oft orðið
vitni að ummælum sem endurspegla sama
skilning á hlutverki foreldris — ekki hjá
börnum, heldur hjá fullorðnu fólki.
Ung hjón sem voru að skipuleggja frí
með vinum voru spurð hver myndi gæta
barnanna fyrir þau meðan á ferðalaginu
stæði.
- „Nú, mamma auðvitað!" sagði maðurinn.
- „Er hún ekki í fullu starfí?“ var spurt.
- „Hún fær nú sumarfrí eins og aðrir!“
sagði maðurinn, með vott af yfirlæti í rödd-
inni.
Oðru hvoru finnst manni eins og tilver-
an sé eitt allsheijar leiksvið, þar sem hver
og einn kemur fram í því hlutverki sem
aðstæður skapa hveiju sinni. Stundum
tökum við hlutverk okkar of hátíðlega en
í annan tíma kannski ekki nógu hátíðlega.
Sagt er að það geti hent leikara sem fær
gott hlutverk sem hæfír honum vel, að
festast í því, og vera í sama hlutverki í
mörg ár á eftir, í allt öðrum leikritum.
Ég held að þetta hendi líka í lífinu sjálfu.
Okkur gengur misjafnlega vel að skipta
um hlutverk, ekki síst innan fjölskyldunn-
ar.
Hvernig sem á því stendur, virðist ótrú-
lega margt fólk eiga erfitt með að losa
sig úr foreldris/barns-hlutverkinu, þótt nýr
þáttur sé löngu hafínn hjá báðum aðilum.
Einhvern veginn þykir manni eðlilegt að
þegar börnin eru fulltíða, jafnvel komin út
í atvinnulífið og sjálf orðin foreldrar, þá
verði kaflaskipti og nýr skilningur vakni.
Þetta fólk sjái hvert annað sem einstakl-
inga og komi fram við hvert annað eins
og venjulegt fullorðið fólk gerir við annað
fullorðið fólk. Foreldrar skilji að þeir hafa
lokið sínu hlutverki og börnin eru fulltíða
einstaklingar með ábyrgð á eigin lífi sem
foreldrarnir eru ekki þátttakendur í nema
sem áhorfendur og aukaleikarar. Á sama
hátt skyldi maður ætla að fullorðið fólk
sæi foreldra sína með nýjum augum þegar
það er sjálft farið að takast_ á við lífið og
komið í foreldrahlutverk. Átti sig á að
þetta er bara venjulegt fólk, sem hefur
ekkert öðruvísi þarfir en það sjálft og vill
lifa lífinu eins og hver annar.
En vaninn er lífseigur og menn hrökkva
ekki svo auðveldlega út úr fjölskyldu-
mynstrinu. Þetta sést glöggt í fjölskyldu-
boðum. Þar venjast böm frá unga aldri
við athygli og aðdáun skyldmenna sinna
og áhuga á sérhveiju sem þau taka sér
fyrir hendur. „Ertu byijaður í skóla, Nonni
minn?! En stórkostlegt!.. . Varstu að
fermast? Ja, héma, tíminn líður... og
orðinn stúdent!... er það rétt að þú sért
svona flínkur á skíðum? ... Þú hefur nú
alltaf verið sérstakur“.
Það er algengt að menn festist í þessum
fjölskyldusamskiptum, þótt það sé sem
betur fer engan veginn algilt. Maður situr
í hinum ýmsu fjölskyldusamkvæmum með
fólki sem er háskólamenntað, margsiglt
og jafnvel með mannaforráð og sér það
ganga inn í þiggjendahlutverkið sem það
hefur verið í frá barnæsku. Það situr með
góðubarnasvip og bíður eftir að vera spurt
og fá tækifæri til að segja áhugasömum
ættingjum sínum frá sjálfum sér. Það
flögrar ekki að því að spyija þessa áhuga-
sömu ættingja um þeirra störf eða áhuga-
mál — ekki einu sinni þótt það sé í skyldri
starfsgrein. Þetta er ekki spurning um
aldursmun, því samtalið færi allt öðruvísi
fram ef um samstarfsmann á sama aldri
og ættingjana væri að ræða.
Nú er auðvitað ljóst að þetta er það
samskiptamynstur sem margir kjósa sér
og þykir vænt um og ekkert við því að
segja. Hins vegar held ég að jafnmargir
hugsi ekki út í þetta og átti sig ekki á
að þeir umgangast ættingja sína eins og
einhveija sérstaka tegund — tegund sem
þeim þykir kannski vænna um en aðra,
en sjá ekki ástæðu til að sýna sömu virð-
ingu og sama áhuga og öðrum. Þeir endur-
gjalda kannski það sem að þeim snýr frá
ættingjum með hlýju brosi, „huggugleg-
heitum" og klappi á bakið og fyllast nota-
legri sjálfsánægju yfir hvað þeir séu rækt-
arlegir. Og víst er um það að margir taka
því fegins hendi og verða jafnvel hrærðir
yfír að láta koma fram við sig eins og
góðgerðarstofnun, en ég hygg að flestir
kjósi að láta koma fram við sig eins og
venjulegt fólk.
Vitanlega verður hver og einn að sæta
því að fólk tali við hlutverkið sem það sér
viðkomandi í, en ekki hann sjálfan — tali
við pabba einhvers eða mömmu, systur eða
frænda eða jafnvel stöðuna sem viðkom-
andi gegnir. Maður stýrir ekki skoðunum
og viðmóti annarra. En ég segi fyrir mig,
að þegar ég get valið, kýs ég að vera með
fólki sem talar við mig eins og maður við
mann, á hvaða aldri og í hvaða stöðu sem
það er. Ég hef frá bamæsku átt vini á
öllum aldri og úr hinum ólíkustu hópum
og veit af reynslunni að það er ekki aldur
manna, staða eða gáfnarfar sem stýrir því
hvernig samskipti fara fram og hvenær
vinátta verður til, heldur hugmyndir fólks
um eigið hlutverk og annarra.
Án þess að taka eftir því göngum við
inn í hin ýmsu hlutverk og látum þau stýra
okkur. Þetta sést til dæmis glöggt á sam-
skiptum kynjanna, hugblænum í viðmóti
yfirmanns við undirmann, jafnvel þótt um
skólabræður og vini sé að ræða, og á breyt-
ingunni sem verður á mönnum sem taka
við nýjum stöðum. Öll þjóðin getur fylgst
með því hvernig ósýnilegur en auðfinnan-
legur helgihjúpur leggst yfír menn sem
hafa gegnt ráðherrastöðu um tíma. Þeir
eru ekki lengur ávarpaðir með skírnar-
nafni af nánustu samstarfsmönnum, held-
ur spurt hvað ráðherranum finnist um
þetta og hitt og í umtali er sagt að ráðherr-
ann hafi verið að biðja um eða vanti eitt-
hvað. Og smám saman fara menn að verða
þessi ráðherra sem alltaf er verið að tala
um í kringum þá.
Og þannig er um flest hlutverk sem við
fáum í lífinu, við veitum því ekki athygli
hvernig við lifum okkur inn í þau — förum
jafnvel að villast á okkur sjálfum og hlut-
verkinu, halda að það sé eitthvað endan-
legt. En öll hlutverk eru tímabundin og
kannski er ekkert mikilkvægara á síbreyti-
legum tímum en að skilja þetta og kunna
að sleppa gömlu hlutverki og byija á nýju
þegar þáttaskil verða.
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. JANÚAR 1993 3