Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1993, Page 9

w —w— —w—
R A N N S 0 K N 1 R A 1 s L A N D 1
Umsjón: Sigurður H. Richter
Nýting bú-
fjáráburðar
Mengun af búíjáráburði er einkum vegna nær-
ingarefna sem komast í grunnvatn og vatns-
föll og lyktar sem angrar fólk. Víða erlend-
is hafa verið settar reglur um hvað megi
gera við búfjáráburðinn, hversu mikið megi
„Víða erlendis er
búfjáráburður alvarlegur
mengunarvaldur. Hér á
landi ber fremur að líta
á hann sem verðmæti
sem mikils er um vert að
nýtist sem best.“
Eftir RÍKHARÐ
BRYN JÓLFSSON
bera á hvern hektara, hvenær árs og á
hvemig gróður. Bóndinn verður einnig að
sýna fram á land til að losna við skítinn.
í Hollandi er jafnvel farið að flytja hann
út með tankskipum.
Sem betur fer er þetta ekki vandamál
hér á landi, þegar á heildina er litið, en
þó kunna að fínnast staðbundin vanda-
mál. Okkur er tamara að líta á búfjárá-
burðinn sem verðmæti og íslenskar rann-
sóknir á búfjáráburði hafa fyrst og fremst
snúið að því hvemig næringarefni hans
verða sem best nýtt.
Áburðargildi búfjáráburðar
Verðmæti búfjáráburðarins em að
mestu falin í innihaldi hans af jurtanær-
andi efnum. Mestu skipta þar köfnunar-
efni, fosfór og kalí. Uppruni þeirra er að
sjálfsögðu fóðrið og almennt er reiknað
með að u.þ.b. 55% köfnunaefnis, 75% fos-
fórs og 80% kalís í fóðri skili sér aftur af
mjólkurkú sem saur og þvag.
Köfnunarefnið er verðmætast en það
nýtist oft illa. Mikið af því bundið í einföld-
um samböndum sem auðveldlega ijúka út
í loftið og verða plöntunum að engu gagni
en geta hinsvegar angrað lyktarskyn ná-
grannans. Fosfór og kalí í búfjáráburðinum
nýtist hinsvegar yfírleitt að fullu.
Bætt nýting búfjáráburðar var eitt
helsta baráttumál frumkvöðla í íslenskri
búfræði fyrir og um aldamót en þá var
hann mikið notaður sem eldiviður. Töldu
sumir jafnvel að búféð ræktaði fóðrið sitt
sem kallað var, þ,e, áburðurinn dygði til
að rækta vetrarfóðrið.
Óbein áhrif búfjáráburðar
Á ferðum um landið taka margir eftir
hve fagurgræn túnstæði eyðibýla skera
sig úr umhverfinu. Liturinn skýrist a.m.k.
að nokkru leyti af óbeinum áhrifum búfjár-
áburðar vegna uppsafnaðs forða torleystra
næringarefna í jarðveginum. Þá hefur
einnig verið bent á að búfjáráburður bæt-
ir jarðveginn á annan hátt; hann skapi hin
ákjósanlegustu skilyrði fyrir jarðvegslíf,
dýr, sveppi og gerla. Slíkur jarðvegur er
einmitt ákjósanlegur fyrir plöntur.
Tilraunareitir eru slegnir með lítilli sláttuvél, uppskeran vegin og sýni tekin til
efnamælinga.
Ijósm.’.Björn Þorsteinsson.
Bein eða óbein áhrif
Til að mæla þessi óbeinu áhrif verður
að bera saman langvarandi notkun bú-
fjáráburðar og tilbúins áburðar. Þetta var
gert í tilraun sem hófst á Hvanneyri 1977.
Borin var saman árleg notkun sauðataðs,
15 tonn/ha, sem er frekar lítið borið sam-
an við almenna notkun, og tilbúins áburð-
ar sem þótti henta aðstæðum. Uppskera
reitanna eru sýndar í 1. mynd.
Fyrstu árin er uppskera sauðataðsreita
mun minni eins og vænta mátti eftir magni
auðleystra næringarefna, en þegar á líður
vex uppskera og er undir lokin orðin um-
talsvert meiri.
Þessi áhrif eru eftirtektarverð en skýr-
ing liggur ekki í augum uppi. Nærtækast
er að eigna þessi áhrif uppsöfnun nær-
ingarefna í jarðvegi en fyrsta athugun á
gögnunum bendir ekki til að svo sé, a.m.k.
ekki að öllu leyti. Sáðgresið virðist hafa
enst öllu betur á sauðataðasreitum en það
er heldur ekki fullnægjandi skýring. Því
er nærliggjandi er að hugsa til óbeinna
jarðvegsbætandi áhrifa.
Niðurfelling búfjáráburðar
Dreifíng búfjáráburðar á tún krefst
þungra tækja. Mikil umferð kemur niður
á uppskeru og endingu sáðgresis. Því er
eðlilegt að bændur vilji gjarnan vinna stóra
skammta búfjáráburðar i flög. Spurningin
er hvemig næringarefnin nýtast við þá
notkun.
Árið 1974 var mjög stór skammtur af
kúamykju (150 tonn) tættur niður í flag
á Hvanneyri. Á 2. mynd er sýnd uppskera
þessara reita árin 1975-91 að frádreginni
uppskeru reita sem fengu venjulegan ný-
ræktarskammt tilbúins áburðar 1974. Ár-
lega hafa reitimir fengið fosfór og kalí-
áburð en ekkert köfnunarefni. Myndin sýn-
ir því langtímahrif köfnunarefnis í mykj-
unni.
Áhrifin em mest í upphafí eða um 2000
kg þurrefnis á ári, eftir 6 ár dregur úr
þeim og þau hverfa eftir 13-15 ár. Saman-
lagt er uppskeruaukinn svipaður og ef
mykjan hefði verið notuð á hefðbundinn
hátt og nýting köfnunarefnisins er því
áþekk. Það sem einkum vekur athygli er
hve lengi áhrifín endast; í öðram tilraunum
hér á landi og erlendis hefur þeirra vart
gætt eftir 3-5 ár.
Rannsóknaþörf
Á þeim samdráttartímum sem nú era í
landbúnaði er nauðsynlegt að huga vel að
þeim verðmætum sem til falla heima á
búunum og búfjáráburður er vissulega
dæmi um slíkt. Að mati Hagþjónustu land-
búnaðarins er verðmæti hans um 120 millj-
ónir króna árlega.
í vor var haldin á Hvanneyri ráðstefna
um nýtingu búfjáráburðar og hafa erindin
verið gefin út í ritröðinni Rit búvísinda-
deildar. Þar er m.a. sagt ýtarlegar frá
þeim tveim tilraunum sem hér hefur verið
drepið á auk fjölmargra þátta er varða
búfjáráburð og nýtingu hans.
Stöðugt koma fram nýjungar í meðferð
búfjáráburðarins. Á seinni áram er mikill
áhugi á niðurfellingu í gróinn svörð til að
minnka köfnunarefnistap og lyktarmeng-
un. Það er meðal rannsóknaverkefna næstu
ára að kanna þessa aðferð hér á landi.
Höfundur er búvísindamaður og starfar við
kennslu og rannsóknir við búvísindadeild
Bændaskólans á Hvanneyri.
Uppskera reita sem fengu árlega sauðatað (15 tonn/ha) umfram reiti sem fengu Langtímahrif köfnunarefnis í niðurtættri mykju (150 tonn/ha) 1973. Árlegur
árlega túnskammt tilbúins áburðar. áburður eftir það túnskammtur af P og K. Á hverju ári er dregin frá uppskera
tilsvarandi reita sem fengu venjulegan nýræktarskammt tilbúins áburðar 1973.
Kc þe/he. umfram viömiöun
2000
íooo
-íooo
77 76 79 60 61 62 63 64 65 66 67 66 69 90 91 92
Ar
Tllraun 437—77 Hvonnayrl
Kg þ©/ha umfram vlömlöun
2600
2000
1600
1000
600
O
-600
76 76 77 76 70 60 81
62 86 64 66 66 67 86 60 OO 01 02
Ar
Tllraun 364-74 Hvanneyrl
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13. MARZ 1993 9