Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1995, Síða 1

O R G U N
L A Ð S
Síofnuð 1925
15. tbl. 22. APRÍL 1995 - 70. árg.
ELLEFU ára ræktunarmaður og
sex ára sitkagreni. Skjólið sem
þarna sést skýldi plöntunni tvö
fyrstu árin og hefur nú verið tekið
á brott.
sem hófu búsetu til forna byggðu sér gjarn-
an ból uppi á hæðum, þótt það kostaði erfið-
an vatnsburð.
Fyrsta verk ræktunarmánns er að sann-
reyna hvaða tegundir þrífast á vettvangi
hans. Sú athugun tekur áratugi og meira
en eitt æviskeið, en eftirfarandi drættir eru
farnir að skýrast eftir tilraunir um nokkurt
skeið:
Birki líður illa vegna þurrlendis og vinda-
samrar veðráttu. Fura getur þrifist, en
henni líður illa fyrsta áratuginn og hún
tekur mikinn vind á sig þegar hún vex
upp. Lerki getur þrifist þar sem skjól er
fyrir þyngstu hafátt og á að líkindum rétt
á sér við slíkar aðstæður. Blágreni vex
hægt. Sitkagreni er hins vegar sú tegund
sem virðist eiga þarna heima, ef tilteknu
grundvallarskilyrði er fullnægt (þ.e. það fær
skjól fyrstu árin). Ösp vex þar sem hún
getur seilst niður í grunnvatn. Sitkaölur
dafnar þar sem smáraki er og skjól fyrir
þyngstu hafátt. Viðja lifir og vex, en henni
líður ekki vel; landið er of þurrt og veðr-
átta of vindasöm. Alaskavíðir (að þeim
græna undanskildum) þrífst þarna með
sóma, ef tilteknu grundvallarskilyrði er full-
nægt (þ.e. hann fær tilbúinn áburð fyrstu
árin). Brúnn alaskavíðir og jörfavíðir skila
sér best. Jörfavíðinn kelur fyrstu 2-3 árin,
en yfirleitt sér lítið á þeim brúna.
Það er tilgangslaust að setja barrplöntur
á berangur á þessu landi, skafrenningur á
vetrum sverfur þær inn í merg og þrálátir
austanvindar á vorin þurrka greinar og
barr. Þarna gæti ekkert vaxið upp með slíkri
aðferð og er því eina ráðið að búa hverri
barrplöntu skjól fyrstu árin. Þróun skjóla
tók sinn tíma og fór eftir tiltæku efni hveiju
sinni, en núna eru aðallega notuð plastílát
af ýmsu tagi. Botninn er skorinn úr þeim
með dúkahníf en skilin eftir dálítil brún af
honum hringinn í kring; síðan er ílátið fest
með tveimur hælum úr mótavír. Krókur á
efri enda hvílir á botnbrúninni þegar teinin-
um hefur verið stungið skáhallt út í jarðveg-
inn. Þessi skjól eru fljótleg í meðförum,
endast lengi og duga býsna vel.
Ætíð er erfitt að láta gróður dafna í
magurri jörð. Formúlan segir að búfjár-
áburður megi helst ekki snerta rætur ungra
/ SKAFTÁRELDAHRA UNI. Fyrir
rúmum tvö hundruð árum lagðist
hér hraunbreiða yfir eldra hraun,
gamalt og gróið.
ug og nýtur mikillar úrkomu; hún nefndist
reyndar Skógahverfi fram eftir öldum og
segir það sína sögu. Hins vegar er hún til-
tölulega mjó spilda milli snögglendra heiða
hið efra og gróðurlítilla sanda eða hrauna
hið neðra.
Meðallandið er marflatt og sendið, liggur
meðfram ströndinni og er skjóllaust með
öllu. Hins vegar er hlýr sjór fyrir landi og
veðráttan er mild.
Landbrotið, sem er vettvangur þessara
hugrenninga, er fjær fjöllum og sjó, að
mestu gamalt hólótt gjallhraun, þakið gjör-
snauðri fokmold. Úrkoma hripar viðstöðu-
laust niður í gegnum hraunið, jörðin er afar
þurr og gróður þyrrkingslegur. Lindir og
lækir spretta fram hér og þar, silfurtær og
síuð eftir langt rennsli undir hraunþekj-
unni. Hér er víðsýnt til allra átta og menn
T-----------------
LAND í eilífri endurmótun. Hér er horft austur úr Eldhrauni og norðurjaðar Landbrots sést álengdar. Fjær blasa
við Systrastapi, Fossnúpur, Lómagnúpur, Skeiðarárjökull og fjærst til hægri sér í norðurjaðar Óræfajökuls.
Sumar milli
sanda
Til skamms tíma voru
íslendingar berangurs-
þjóð í eðli sínu; þeir töldu
snögglendi, blásnar
hlíðar og órofið útsýni
sjálfsagðan hluta
tilverunnar og gáfu lítinn
gaum að rofabörðum og
rykmekki í lofti. Þetta
var bara svona og þannig
hafði þetta verið eins
lengi og þeir mundu.
Eftir BJÖRN
JÓNSSON
VEITIR milli sanda eru þær
byggðir Vestur-Skaftafells-
sýslu stundum nefndar sem
eru milli Mýrdalssands og
Skeiðarársands. í suðri
brotnar Atlantshafið á lágri
strönd og þar eru hvarvetna
breiðir sandar með sjó, en
að baki lágum byggðarfjöllum leynast meg-
ineldstöðvar og stóijöklar sem skipta veðr-
um milli suðurstrandar og Norðurlands.
Jöklar skríða fram eða hopa eftir hita-
fari á hvetju tímaskeiði og þoka fram aur
og sandi sem berst smám saman í átt til
sjávar, hlaup koma í jökulár og þá bera þær
fram feikilegt magn lausra jarðefna sem
eytt hafa byggðum á liðnum öldum; færa
þau gróður í kaf og fjúka vítt í vindum.
Hin lausu jarðefni í lofti, á láði og í straum-
vötnum eru raunar einkenni á þessu svæði
og setja svip á lífriki þess.
Stöku sinnum verða stórgos sem veita
glóandi hraunkviku fram á flatlendið, en
fljót og vindar flytja framburð og áfok í
úfnar hraunbreiðurnar, fylla þær smám
saman og klæða ófijórri jarðvegshulu.
Hér er land í eilífri endurmótun.
Hér er líka hlýsvæði: Vorið kemur
snemma að landi, sumur eru hlý og haustið
kveður oft seint. Hér fara saman sérstætt
náttúrufar og mildari sumur en við eigum
að venjast víðast hvar á landinu.
Það er freistandi að sýsla við skógrækt
á þessum slóðum, en aðstæður eru afar
misjafnar eftir sveitum. Síðan, byggðin
meðfram fjöllunum, er t.d. skjólsæl og grös-