Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1995, Blaðsíða 11

Söguslóðir á mölinni
Heimildaskrá
ÞJOÐMALAÞANKAR
Unglinga-
vandamál
eða fullorð-
inna vandi?
AÐ ER félagsleg skylda kennara í
ýmsum framhaldsskólum að fara út
með nemendum sínum á árshátíð eða
dimmission. Oft eru þetta ánægjulegar kvöld-
stundir og öll hegðun hópsins tii fyrirmyndar.
Það er verulega ánægjulegt fyrir kennara að
sitja á veitingahúsi og borða veislumat undir
slíkum kringumstæðum. En það er niðurbijót-
andi þegar allt fer úr böndum og ölvunin nær
hámarki. Ég ætla ekki að lýsa innri kvölum
mínum þegar ég hef farið með t.d. nemum á
sautjánda ári á vertshús þar sem þjónar gengu
um með vínlista og kokteillista og reyndu
meira að segja að ala nýgræðinginn upp í
„vínmenningu" með því að bjóða honum dýr-
ustu vínin á listanum og flóknustu kokteilana
sem til voru. Áheyrendur geta svo gert sér í
hugarlund hversu hratt heilsu barnanna hrak-
aði er leið á kvöldið.
Einu sinni tók ég saman, með aðstoð nem-
enda minna, hvað árshátíð skólans myndi
kosta þau í heild. Ef dæmið var yfirfært á
helstu skóla stór-Reykjavíkursvæðisins mátti
reikna með að veltan á árshátíðum þeirra, sem
raðast á tiltölulega stutt tímabil í febrúarlok
og mars, yrði nærri níutíu milljónum. Fyrir
þá upphæð má reka allstóran skóla á íslandi
í dag.
Skipulagðar skemmtanir eru þó betri en
ekkert, ef hæft fólk er til aðstoðar. Þær eru
betri en leynimakk í skuggasundum. En mestu
skiptir að gera sér grein fyrir því að áfengið
er hluti af samfélaginu og við þurfum að
læra að umgangast það.
En hver er vandinn? Hluti vandans er sam-
bandsleysi. í mörgum tilvikum búa unglingar
og fullorðnir í aðskildum samfélögum og milli
þeirra liggja of fáar brýr, þó samskipti af
frumstæðri gerð kunni að vera margháttuð.
En við þurfum að muna að unglingar hafa
heilmargt að segja. Það vita margir kennarar
þeirra. Auk þess búa þau yfir reynslu sem
fullorðið fólk hefur ekki, fær ekki og mun
sjálfsagt ekki fá.
í dag standa börnum til boða tölvuleikir
og sjónvarp frá fæðingu. Ungt fólk man þá
tíð að ekki var sjónvarp á íslandi. Nú er sjón-
varpað allan sólarhringinn. Tölvuleikimir
kunna að vera forheimskandi og ofbeldishvetj-
andi og það sama gildir um sjónvarp, mynd-
bönd, bíómyndir, fréttatíma og margt annað.
En þetta er þeirra veruleiki. Þau horfa á sín-
ar myndir, leika sína leiki o.s.frv. Þeir full-
orðnu þurfa að gæta sín á því að fordæma
ekki þeirra veruleika eða skoðanir, hversu
forheimskandi sem okkur finnast þær vera,
heldur sýna þeim á jákvæðan hátt hvaða val-
kosti þau eiga að auki. Fyrir þá sem halda
að allir unglingar hlusti á garg og síbylju ber
að nefna að fjöldi þeirra er í tónlistamámi
af öllu tagi og sumir frambærilegustu klass-
ískir tónlistarmenn okkar léku í eina tíð í
Sinfóníuhljómsveit æskunnar við góðan orðst-
ír. Margir þeirra hlusta á rokk eða rapp sér
til afslöppunar og það er ekkert hættulegt
eitt og sér. Þúsundir ungmenna stunda íþrótt-
ir. Mér finnst stundum talað um unglinga sem
einhvem allsheijarhóp sem sé í sukki og vand-
ræðum, berjandi hver annan og fullorðna á
götum úti og þambandi landa frá föstudegi
til sunnudags. En ég minnist umfangsmikillar
rannsóknar sem gerð var á högum unglinga
fyrir fáum árum. Það var niðurstaðan að flest-
ir unglingar væru nokkuð normalt fólk.
Unglingar segja oft að samfélagið veiti
átján ára ungmennum öll réttindi og skyldur
hinna fullorðnu nema þær að drekka. Miðað
við umfjöllun fjölmiðla um bjórhátíðir og Be-
aujoulais-uppákomur hlýtur það að vera niður-
staða þeirra að þetta sé eitthvað sem er æski-
legt að læra sem fyrst. Þá má vitna til þess
hvernig dagskrárgerðarmenn síbyljunnar fyll-
ast af spennu á fimmtudögum og föstudögum
og auglýsa beint eða óbeint hversu mikilvægt
það sé nú að fara eitthvað og skemmta sér.
Nýlega var endurvakið svokallað síðkjóla-
ball, en var nú nefnt Prom-ball. Þar áttu all-
ir að mæta í sínu fínasta pússi með dansfé-
laga. Ungmennin voru undirbúin með dans-
æfingum á vegum leikfimikennara og dansara
úr hópi nemenda. Síðan var dansað til mið-
nættis og ekki sást vín á nokkrum manni.
Þau voru falleg, stolt og glöð daginn eftir og
höfðu skemmt sér konunglega. Best var þó
að þau áttu hugmyndina og þeim tókst að
halda ballinu þurru þvert ofan í hrakspár.
magnús þorkelsson
AF TÆKNILEGUM ástæðum varð að fella
niður heimildaskrá auk neðanmálsgreina
með grein Jóns Karls Helgasonar í Lesbók
1. apríl sl. og því er hún birt hér.
Heimildir
Adolf Friðriksson. 1994. „Sannfræði íslenskra fornleifa,“
Skírnir 168 (haust): 346-76.
Arngrímur Jónsson. 1951-1957. Opera Latine Conscripta.
Ritstj. Jakob Benediktsson. 4 bindi. Bibliotheca Ama-
magnæana, nr. 9-12. Kaupmannahöfn: Ejnar Munks-
gaard.
Árai Siguijónsson. 1984. „Um hugmyndafræði Sig-urðar
Nordal.“ Timarit Máls og menningar 45, nr. 1: 49-63.
Ástráður Eysteinsson. 1990. „Er Halldór Laxness höfund-
ur Fóstbræðrasögu? Um höfundargildi, textatengsl og
þýðingu í sambandi Laxness við forasöguraar“. Skáld-
skaparmál 1: 171-88.
Barði Guðmundsson. 1958. Höfundur Njálu. Safn ritgerða.
Reykjavík: Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Björn M. Ólsen. 1937-1939. Um íslendingasögur. Kaflar
úr háskólafyrirlestrum. Utg. Sigfús Blöndal og Einar
Ólafur Sveinsson. Safn til sögu íslands og íslenzkra
bókmennta, nr. 6. Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafé-
lag.
Borgarskjalasafn. 1936. Bréf dagsett 17.12.1936 frá nafna-
nefnd til borgarstjóra, undirritað af Pjetri Sigurðssyni,
Ólafi Lárussyni og Sigurði Nordal.
------. 1948. Bréf dagsett 20.02. 1948, frá nafnanefnd
til byggingaraefndar Reykjavíkur, undirritað af Pjetri
Sigurðssyni.
—s----. 1955. Minnisblað dagsett 21.02.1955, til borgar-
sljóra, undirritað P.M
Byock, Jesse L. 1993. „Þjóðernishyggja nútímans og íslend-
ingasöguraar.“ Timarit Máls og menningar 54, nr. 1:
36-50.
Einar Ólafur Sveinsson. 1943. Á Njálsbúð. Bók um mikið
listaverk. Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag.
------ (útg.). 1954. Brennu-Njáls saga. íslensk fomrit
XU. Reykjavik: Hið íslenzka foraritafélag 1954.
Hagstofan. 1984. Tölfræðihandbók. Reykjavík: Hagstofa
íslands.
Halldór Laxness (útg.). 1945. Brennunjálssaga. Reykjavík:
HelgafeU.
Helgi Haraldsson. 1948. „Höfundur Njálu“. Tíminn 9. apríl
og 10. april.
Hermann Jónasson. 1912. Draumar. Reykjavík: ísafoldar-
prentsmiðja.
AÐ ER ekki ofsögum sagt
af því að allt er forvitni-
legt í mannlífinu. Það
vekur margt umhugsun
varðandi mannveruna og
þroskaferil hennar í
straumi tímans. Eitt af
því sem blasir við augum
manna, hvar sem þeir búa á landinu, er að
konur ganga almennt í buxum.
Þetta er mjög athyglisvert með tilliti til
þess að í eina tíð var það talin hins mesta
hneisa að konur létu sjá sig í buxum, og
þarf raunar ekki að fara langt aftur í tím-
ann varðandi það.
Mér þótti rétt að skoða þetta mál ofurlít-
ið og í þessum pistli ætla ég því að fara
nokkrum orðum um baráttu kvenna fyrir
því að fá að ganga í buxum. Raunar er
þama um mjög merkilegt rannsóknarefni
að ræða, sem þyrfti að þaulkanna og fræði-
leg ritgerð um þetta mál yrði þarft innlegg
til kvennasögusafns íslands. Eg vil í upp-
hafi nefna það hér, að sú var tíðin að konur
gengu almennt í pilsum og voru þau oft
ærið fyrirferðarmikil og jafnvel í nokkrum
lögum hvert utan á öðru. Þá strunsuðu þrif-
legar búverkakonur um bæjargöng með
þeim glæsibrag og þrótti, að inn í mál okk-
ar kom hið fagra orð „pilsaþytur".
Skömmin Sást Ekki
Ekki þótti við hæfi á þeim tímum að
konur væru í buxum - nema þá innanundir
þar sem skömmin sást ekki. Þannig var tíð-
arandinn. Varðandi þetta mál kemur fram
athyglisverð frásögn í Laxdælu. Guðrún
Ósvífursdóttir brigslar Þórði Ingunnarsyni
með því að spyija hann hvort það væri satt
að Auður kona hans væri jafnan í brókum
og setgeiri í og vafið spjörum mjög í skúa
niður, eins og það er orðað. Taldi Guðrún
Eftir RÚNAR
KRISTJÁNSSON
Jakob Benediktsson. 1957. Amgrimur Jonsson and His
Works. Kaupmannahöfn: Ejnar Munksgaard.
Jón Hnefíll Adalsteinsson. 1991. „íslenski skólinn.“ Skírn-
ir 165 (vor): 103-29.
Jón Karl Helgason. 1994. „We who cherish Njáls saga’:
The Alþingi as Literary Patron.“ í Northem Antiquity.
The Post-Medieval Reception of Edda and Saga, rit^j.
Andrew Wawn, 143-61. Middlesex: Hisarlik Press.
Jónas Hallgrímsson. 1838. „Gunnarshólmi.“ Fjölnir. Árrit
handa íslendingum 4: 31-34.
Jónas Kristjánsson. 1987. „Sannfræði fornsagnanna."
Skímir 161 (haust): 233-69.
Kristinn E. Andrésson. 1941. „Reisum Snorrahöll." Tíma-
rit Máls og menningar (jan.-apríl): 99-106.
Matthías Johannessen. 1958. Njála í islenzkum skáldskap.
Safn til sögu íslands og íslenzkra bókmennta, annar
flokkur. Reykjavík: Hið íslenzka bókmenntafélag.
Óskar Halldórsson. 1978. „íslenski skólinn og Hrafnkels-
saga.“ Tímarit Máls og menningar 39, nr. 3: 317-24.
Páll Líndal. 1987. Reykjavik. Sögustaður við Sund. Ritstj.
Einar S. Arnalds, 4 bindi. Reykjavík: Öra og Örlygur.
Sigurður Nordal (útg.). 1933. Egils saga Skallagrímsson-
ar. íslenzk fornrit, nr. 3. Reykjavík: Hið íslenzka fora-
ritafélag.
-------. 1940. Hrafnkatla. Studia Islandica - íslenzk fræði,
nr. 7. Reykjavík, Kaupmannahöfn: ísafoldarprentsmiðja,
Ejnar Munksgaard.
Vésteinn Ólason. 1984. „Bókmenntarýni Sigurðar Nor-
dals.“ Tímarit Máls og menningar 45, nr. 1: 5-18.
Vilhjálmur Þ. Gíslason. 1944. „Formáli.“ í Njáls saga, útg.
Magnús Finnbogason. Reykjavík: Bókaútgáfa Menning-
arsjóðs og Þjóðvinafélagsins.
-------4------------------
Leiðrétting
í LJÓÐI Siguijóns Guðjónssonar, Atlantis,
sem birtist í Lesbók 1. apríl sl.varð sú mein-
lega villa, að í 8. ljóðlínu aftan frá stendur:
„trégrófi bundin“, en á að vera „tregrofi
bundin". Leiðréttist það hér með og eru
höfundur og lesendur beðnir velvirðingar.
rétt að Auður fengi kenningamafn af þessu
og yrði framvegis kölluð „Bróka-Auður“. í
framhaldi af þessum orðaskiptum fylgdi
það, að Þórður nefndi sér votta og sagði
skilið við Auði konu sína í heyranda hljóði
að Lögbergi, og fann henni það til saka að
hún skærist í setgeirabrækur sem karlkon-
ur. Ekki var farið vægilega að konunni,
enda fékk Þórður að finna að henni var
ekki létt í skapi eftir skilnaðinn. Trúlega
hefur þetta mál verið mikið rætt á þeim
tíma og vafalítið sýnt konum fram á það,
að ekki væri með öllu áhættulaust að íklæð-
ast buxum.
En svo liðu ár og aldir og litlar framfarir
urðu í þessum efnum. Þó komu stundum
fram á sjónarsviðið konur sem unnu öll verk
að jöfnu við karla, þar með talið að róa.
Þá fóru þær auðvitað í skinnföt eins og
karlarnir, því ekki voru skinnpils fyrir hendi
af skiljanlegum ástæðum.
BÍNA Á BUXUNUM
Þuríður formaður og aðrar hetjukonur
fýrri daga hafa þó varla verið mjög kvenleg-
ar þar sem þær sátu skinnklæddar á þóftum
áraskipanna gömlu og supu hregg. En þær
skiluðu verkum sínum og þar var reyndar
ekki spurt um kynferði, heldur kraft og
seiglu. En svo kom fram á þessa öld og enn
voru konur yfirleitt litnar hornauga ef þær
dirfðust að sýna sig í buxum. En þó var
tekið að rofa til í svartnætti fordómanna
og byltingin í nánd. Ég hef sannfrétt að ein
ágætiskona á Hvammstanga sem Jakobína
hét og látin er fyrir nokkru, hafi verið ein
af þeim konum sem brutu ísinn í þessum
efnum. En hún kynntist ýmsu í því sam-
bandi. Hún var uppnefnd og kölluð „Bína á
buxunum". Sömu viðhorf virtust í fullu gildi
og réðu gagnvart Auði kynsystur hennar
900 árum fyrr. Sést á því að ekki hafði
miðað mikið í frjálsræðisátt, eftir allan þann
tíma, varðandi buxnafrelsið.
Samtakamátturinn
Sterkur í setgeiranum
Ýmsir karlrembugaukar halda því jafnan
fram að konan sé kvenlegri og álitlegri, ef
hún er í pilsi eða kjól. Slíkt er auðvitað sjón-
armið út af fyrir sig. En kjarni málsins er
þó sá að konan er kona, hvort sem hún er
í buxum eða án þeirra. Það er náttúrulega
innihald buxnanna sem skiptir þarna höfuð-
máli. Það hljóta allir að viðurkenna.
En einhverntímann um miðja þessa öld,
LAURENCE BINYON
Sultur
Bragi Sigurjónsson þýddi.
Ég mæti sem skuggi meðal fólks
og sest við hlið hvers og eins.
Enginn sér mig, en öllum bregður
og vita að ég er viðstaddur.
Þögn mín er þögn umskipta,
sem loka leikvöllum barna;
hún líkist hitafalli lágnættis,
þegar lífið dregur andann í öngviti.
Herir gera innrásir, ræna og rupla.
Fallbyssur þruma um lönd og lög.
Ég er hræðilegri heijum,
feiknlegri öllum fallbyssum.
Forsetar og konungar gefa fyrirskipanir,
ég fyrirskipa ekki eitt né neitt.
En á mér er tekið meira mark en kon-
ungum
og betur er á mig hlustað en bestu
ræðusnillinga.
Ég læt eiða gangast á og drep
sæmdum á dreif.
Örbjarga vita allt um mig.
Ég er hið fyrsta og síðasta er skynvit-
und skynjar.
Ég er Sultur.
Laurence Binyon 1869-1943, var enskt
skáld.
MARLENE Dietrich sýndi það 1933
að síðbuxur gátu verið glæsilegur
kvenbúningur.
eða þar um bil, var kvenþjóðin búin að til-
einka sér buxurnar og afleggja pilsin að
miklu leyti.
Það voru mikil umskipti og í raun og
veru upphaf nýkvenfrelsis-hreyfingarinnar.
Þá hljóp fjörkippur í alla frelsis- og framfa-
rasókn kvenna, því um leið og þær fóru í
buxurnar, fundu þær fyrir samtakamættin-
um. Hann var svo sterkur í setgeiranum.
Það er von mín að þessu máli verði ein-
hvers staðar gerð viðhlítandi skil. Það þarf
að kryfja það til mergjar á fræðilegan hátt,
því fíestum hefur yfirsést mikilvægi þess
hingað til.
Fólk ætti áð hugleiða það og konur alveg
sérstaklega, þar sem frelsisbarátta þeirra
er að hluta til saumuð föst við þetta réttinda-
mál, allt frá upphafi íslenskrar byggðar.
Höfundur býr á Skagaströnd.
Pilsaþytur og
buxnabarátta
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 22. APRIL1995 1 1