Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1995, Blaðsíða 10

safn Sigmundar Matthíassonar Longs, sem
kom 1925 og ég ræði um nokkuð síðar.
Þegar litið er t.d. yfir það sem séra Rögn-
valdur Pétursson í lifanda lífí ráðstafaði í
Landsbókasafn sést að J)að voru 86 númer
en ekki helmingur um Islendinga í Vestur-
heimi. Það sem snertir þá er margs konar,
t.d. var margt frá Stephan G. og ýmislegt
sem er skrifað vestan hafs og fjallar um
ástand mála þar, t.d. dagbækur og ýmis
skrif. Aftur á móti er meira en helmingur
það sem íslendingar tóku með að heiman
eins og sögur og kvæði og sumt er sama
eðlis, þótt á íslandi sé ekki skrifað. Eðlilega
voru handrit, sem skrifað voru á Islandi,
flest frá seinustu öld en á meðal þeirra eru
þó perk handrit frá því um 1700.
Á Akureyri var lengi virk starfsemi til
að efla samband við Vestur-íslendinga^ og
var driffjöðurin í þeirri starfsemi Ámi
Bjarnarson. Þar hafa verið gefin út mörg
rit og verða talin nokkur. Að vestan í fimm
bindum á árunum 1949-1983. Aðalefnið
var þjóðsögur og skylt efni, sem birst hafði
vestan hafs, en sumt óprentað áður og var
mest eftir fyrrnefndan Sigmund Long. Sömu
aðilar gáfu út ýmislegt ljósprentað af vestur-
íslenskum ritum, t. d.: Framfarí, Minningar-
rit íslenskra hermanna og síðast en ekki
síst fyrrnefnt Almanak Ólafs S. Thorgeirs-
sonar. Á ámnum til um 1960 lét Árni mest
af efni tengt Vestur-íslendingum ganga til
Landsbókasafns íslands, en síðar þegar
skjalasafnið á Akureyri efldist fóm slík
gögn frá Áma þangað.
Eg nefndi hér að framan að fyrsta stóra
sending íslenskra handrita kom úr Vestur-
heimi í Landsbókasafn 1925 frá Sigmundi
Matthíassyni Long. Hann var fæddur í
Stakkahlíð í Loðmundarfirði 1841, en flutti
til Ameríku 1889 og lést í Winnipeg 1924.
Eftir dauða hans voru handrit hans gefin
Landsbókasafni íslands og eru þau nærri
130 númer.
Áður var nefnt að Jón Guðmundsson
lærði var einn af þeim fyrstu sem fékkst
við fræðastarfsemi fyrir tilstilli manna á
Hólum snemma á 17. öld. Eftir að Brynjólf-
ur Sveinsson varð biskup 1639 virðist Jón
lærði hafa haft skjól af honum og á næsta
áratug semur hann mörg rit sín beiðni bisk-
upsins. Jón var með öðrum orðum hvattur
og fenginn til ritstarfa af forystumönnum
á lærdómssetmm landsins. Jón dó árið 1658
en eins og venja var á þeim tímum voru rit
Jóns ekki prentuð að honum lifandi og eru
þau víða varðveitt í handritum. Uppruna
eins handrits með mörgum kvæðum eftir
Jón Guðmundsson lærða er að leita í
Winnipeg í Kanada, þótt telja mætti fyrir-
fram að þar væri ekki líklegasti staðurinn.
Handritið Lbs. 2131, 4to í handritadeild
Landsbókasafns Islands ber svohljóðandi
heiti: „Safn af ljóðmælum ýmislegs efnis
og eftir ýmsa höfunda, sjöunda bindi byrjað
lOda majus 1894 af Sigmundi Matthíasson
Long á 582 Young str. Winnipeg Manitoba
Canada." í bókarlok er skrifað: „enduð þann
25ta Desember 1894.“ Sigmundur hefur
með öðmm orðum verið að skrifa handritið
fyrir einni öld nákvæmlega og lokið við það
á sjálfan jóladaginn.
Á s. 51-60 er kvæði, „sem kallast Gamla
taska, Jóns Guðmundssonar lærða.“ Ekki
er þetta kvæði varðveitt í fleiri handritum.
í beinu framhaldi er „Kveðlingaflokkur.
Kveðinn af Jóni Guðmundssyni lærða.“
Flokkurinn er alls 26 kvæði og þau kvæði
ekki heldur kunn annars staðar. Margar
efnislíkingar em með þessum kvæðum og
öðmm ritum Jóns lærða og er sérkennilegt
að sjá þar sömu efnisatriðin og í ritum sem
hann skrifaði fyrir Brynjólf biskup.
Ljóst er að Sigmundur hefur haft forrit
þessara kvæða undir höndum í Winnipeg,
því að hann búinn að vera þar í fimm ár
þegar hann skrifaði handritið. Mér fínnst það
vera vemlegur skaði að forritið sem Sig-
mundur hafði skuli ekki hafa komið í leitirn-
ar i Winnipeg og er ég ekki búinn að gefa
upp alla von, þótt hún sé farin að dofna.
Eg vona svo sannarlega að þessi grein verði
til þess að það og mörg fleiri handrit komi
í leitimar. Hér er dæmi um að handrit geta
varðveitt gamla og merkilega texta, þótt ung
séu og skrifuð í Vesturheimi.
Sigmundur Long skrifaði dagbækur og
ég hugsaði sem svo að e.t.v. væri þar eitt-
hvað sagt um hvaðan hann fékk handrit til
að skrifa eftir. Ég fletti upp árinu 1894 og
leitaði eftir þvi hvort þar fyndist eitthvað
um handritalán og hvað Sigmundi þótti
fréttnæmast fyrir eitt hundrað ámm. í dag-
bókunum vom lýsingar á veðri í Winnipeg
og þar stóð: „ég að saga“. Þegar ég sá
þetta duttu mér í hug orð prófessorsins, sem
sagði: „Mikilvæg mál em ekki jafn mikilvæg
öllum.“
Höfundurinn starfar í Stofnun Árna Magnús-
sonar.
Ástin í lífi Simone
de Beauvoir
SIMONE de Beauvoir er heimskunn bæði sem rit-
höfundur og manneskja. í verkum hennar sem
mörg eru sjálfsævisöguleg birtist hún skarp-
greind, hámenntuð, sjálfstæð og frjáls kona sem
nýtti hverja mínútu til andlegrar athafnasemi.
Hún varð holdtekja nútímakonunnar, laus
úr viðjum hefðbundinna kvenhlutverka. Á
námsárunum í Sorbonne þar sem hún lagði
stund á heimspeki með glæsilegum árangri
tókust kynni með henni og Jean-Paul Sartre
sem einnig nam heimspeki við skólann. Sam-
band þeirra varði allt til dauðadags Sartre
árið 1980. Þetta samband hefur kitlað for-
vitni fólks og vakið umræður og vangavelt-
ur allt fram á þennan dag þrátt fýrir að
báðir aðilar þess séu komnir undir græna
torfu, en Simone de Beauvoir lést árið 1986.
Ekki er fjarri sanni að álykta að það hafi
orðið fyrirmynd nútímalegs samskipta-
mynsturs kynjanna, einkum meðal mennta-
manna á Vesturlöndum á síðustu áratugum.
Lífsstíll parsins Sartre-Beauvoir komst í
tísku.
Kynni þeirra Beauvoir og Sartre hófust
árið 1929. Hún stundaði heimspekinámið
af kappi og alvöru en hann var ljóngáfaður
kjaftaskur sem reykti eins og strompur og
drakk eins og svampur. Þau löðuðust hvort
að öðru og í upphafi sambandsins voru þau
elskendur. Það varði þó aðeins skamma hríð.
Beauvoir hefur sjálf sagt frá því að kynferð-
islegu samneyti þeirra hafi lokið strax eftir
fyrstu 3-4 árin. Hún gaf jafnvel í skyn að
Sartre hafi verið ómögulegur elskhugi. En
andlegu sambandi þeirra lauk aldrei. Það
var óijúfanlegt; þau voru eins og tvíburasál-
ir sem nærðust hvor á annarri. Strax við
upphaf sambands þeirra lét- Sartre hana
vita að hann væri öldungis ófær um að
halda tryggð aðeins við eina og sömu kon-
una. Henni væri einnig fijálst að éiga ving-
ott við aðra menn. Hann fór fram á það við
hana að samband þeirra yrði fullkomlega
fijálst og opið. Auk þess fannst honum
mikilvægt að þau segðu hvort öðru opin-
skátt frá öllu sem henti þau, að engu væri
haldið leyndu. Hún gekkst inn á þessa skil-
mála hans. Þau giftust aldrei, bjuggu aldrei
saman og eignuðust aldrei börn.
Margir aðdáendur Beauvoir hafa löngum
trúað í blindni á þá sjálfsmynd sem hún
Samband Beauvoir og
Sartre byggði á full-
komnu „frelsi“ þeirra
beggja til að eiga í öðrum
ástarsamböndum. Bæði
nýttu sér það frelsi í
hvívetna.
Eftir JÓRUNNI
TÓMASDÓTTUR
dregur upp í verkum sínum og staðið í þeirri
meiningu að það hafi ekki síður verið henn-
ar val en Sartre að lifa á þann hátt er þau
gerðu. Eftir dauða hennar hefur þó ýmislegt
komið fram sem vitnar um annað. T.d. hélt
móðir Sartre því fram í viðtali við Gisele
Halimi að Simone hefði langað til að ,eign-
ast barn en hann hefði verið því mótfallinn.
Dyggir lesendur Beauvoir hafa aftur á móti
ætíð skynjað það svo að hún hafí sjálf valið
það hlutskipti að vera barnlaus. Það hafi
verið hennar fijálsa val. Skrif hennar og
hugmyndir benda ekki til annars.
Samband þeirra Beauvoir og Sartre
byggði sumsé á fullkomnu „frelsi" þeirra
beggja til að eiga í öðrum ástarsamböndum.
Bæði nýttu þau sér það „frelsi" í hvívetna.
Ávallt var látið að því liggja að afbrýðisemi
væri tilfinning sem ekki fyndist í tilfinninga-
litrófi þeirra. Þau þekktu ekki til hennar og
hún væri þeim hreinlega ekki samboðin.
Við lestur bóka Beauvoir sannfærðist ég
um að hún þekkti víst til afbrýðisemi og
þjáðist oft af henni. Hún væri bara tilneydd
til að bæla hana niður og afneita henni
vegna þess hversu lágkúruleg og ógöfug
hún væri. Mér fannst óhugsandi að nokkur
manneskja væri svo upphafín, andleg og
fijáls að hún væri fullkomlega brynjuð fyrir
ástarævintýrum hins aðilans, ástarævintýr-
um sem Sartre lýsti samviskusamlega fyrir
henni í smáatriðum. Það hefur líka komið
á daginn að hún skynjaði oft þessa smánar-
legu tilfinningu og þjáðist alveg á sama
hátt og margar kvenpersónurnar í bókum
hennar sem hafa verið sviknar af ástmönn-
um sínum og mökum. Simone de Beauvoir
var ekki bara vitsmunavera, hún var líka
tilfínningavera, sem betur fer. Annars hefði
henni ekki tekist svona vel að lýsa þján-
ingu, einsemd og vonbrigðum þessara kven-
persóna sinna.
Simone de Beauvoir átti í fjölmörgum
ástarsamböndum um ævina, jafnt með kon-
um sem körlum. Á meðan hún lifði neitaði
hún því að vísu að hún væri tvíkynhneigð
en eftir dauða hennar hafa komið fram
gögn sem sanna að hún átti líka vingott við
konur. Oft hefur læðst að mér sá grunur
að hún hafi í raun verið að vega upp á
móti kvensemi Sartre með þessu framferði
sínu. Sýna og sanna fyrir umheiminum að
hún væri hvorki yfirgefin né svikin einmana
kona heldur þvert á móti tæki hún þátt í
leiknum til jafns við hann. Þau væru jafn-
ingjar á þessu sviði sem öðrum. Við skulum
ekki gleyma því að það var Sartre sem setti
reglurnar og hún gekkst undir þær. Spurn-
ingin er hvort henni hefur tekist að lifa í
eindrægni og sátt við þetta val sitt.
Stóra ástin í lífí hennar var Ameríkani.
Árið 1947 fór hún í fyrirlestraferð til Banda-
ríkjanna. Þar kynntist hún næsta tilþrifalitl-
um rithöfundi, Nelson Algren. Hann var
drykkfeldur kvennamaður sem hafði mestan
áhuga á fjárhættuspili og blues-tónlist. Vin-
ir hans voru smákrimmar, eiturlyfjaneytend-
ur og gleðikonur. Hann þekkti ekkert til
Simone de Beauvoir og hún ekkert til hans.
Hann var stór og myndarlegur, hún falleg,
greind og andrík. Báðum þótti gott að fá sér
í staupinu. Þau urðu yfir sig ástfangin. Al-
gren féll fyrst og fremst fyrir kvenlegri feg-
urð og töfrum Simone de Beauvoir. Hann
var ástfanginn af konunni Simone. Skörp
greind hennar og andríki fylgdu með í kaup-
bæti. Algren vildi ólmur giftast henni, eign-
ast börn og stofna með henni heimili í
Chicago. En hún gat ekki sagt skilið við
Sartre. Um leið og hann sendi henni skila-
boð um að nú skyldu þau fara saman til
Rómar pakkaði hún saman og kvaddi Al-
gren. Hann sat eftir með sárt ennið, fullur
afbrýðisemi. Simone reyndi að fá hann til
að hafa sömu afstöðu til ástarsambandsins
og hún og Sartre höfðu en hann sagðist
ekki kæra sig um neitt fjárans frelsi. Hann
bara vildi hana. Samband þeirra rann því út
í sandinn. - Ástarsaga þeirra Algren er
SIMONE de Beauvoir og vinur
hennar, heimspekingurinn
Jean Paul Sartre.
meginuppistaðan í bók hennar Les Mandar-
ines sem fékk Concourt-verðlaunin árið
1954. Bókin var auk þess tileinkuð Algren.
Þó sambandi þeirra lyki skrifuðust þau á
til margra ára. í bréfum sínum til hans
ávarpar Simone hann ætíð „My husband“.
Til æviloka bar hún silfurhring sem hann
hafði gefið henni. Nelson Algren sleit öllu
sambandi við hana eftir að hún hafði látið
gefa út bréfín sem hann hafði skrifað henni.
Honum fannst hún hafa gengið of langt.
Bréfin hennar til hans eru varðveitt i Ohio
State University og Algren lagði blátt bann
við því að þau yrðu nokkurn tíma gefin út.
Nýlega kom út bók í Frakklandi sem fjallar
um samband þeirra Beauvoir og Algren.
Hún heitir einfaldlega „Nelson et Simone"
og er eftir Jean-Pierre Saccani.
Eini maðurinn sem Simone de Beauvoir
bjó með var Claude Lanzmann sem síðar
varð heimsþekktur fyrir stórmynd sína
Shoah sem fjallar um gyðingaofsóknirnar í
seinni heimsstyijöldinni. Samband þeirra
stóð sleitulaust frá árinu 1952 til 1959.
Hann var sautján árum yngri en hún og
vann á ritstjórn tímaritsins Les Tempe Mod-
ernes sem Sartre hafði stofnað ásamt öðrum
rétt eftir stríðið. Stuttu eftir að þau kynnt-
ust flutti Lanzmann inn í litlu íbúðina sem
Simone bjó í frá 1955 allt til dauðadags. í
hádeginu og á kvöldin hittust Beauvoir,
Lanzmann og Sartre og borðuðu saman.
Síðdegis fór Simone heim til Sartre og vann
með honum í þijá til fjóra tíma. Fríunum
eyddu þau saman öll þijú. Simone deildi tím-
anum bróðurlega milli sambýlismannsins og
Sartre. Lanzmann hefur sagt að aldrei hafi
borið á togstreitu eða afbrýðisemi milli hans
og Sartre. Línurnar í þessu þríhyrningssam-
bandi hafí verið alveg skýrar frá upphafi.
Eins og fyrr sagði lést Simone de Beauv-
oir árið 1986. Á 7. áratugnum komst hún
í kynni við unga menntaskólastúlku, Sylvie
Le Bon, sem kom heim til hennar til að
taka við hana viðtal. Þær löðuðust strax
hvor að annarri og tóku upp samband. Þær
bæði hittust og áttu í bréfaskriftum. Móðir
Sylvie féll ekki alls kostar þetta samneyti
dóttur sinnar við Beauvoir sem var 33 árum
eldri og sendi hana því burtu til Marokkó í
eitt ár. Við heimkomuna tóku þær upp sam-
band að nýju en neituðu því staðfastlega
að nokkuð meira væri á milli þeirra en vin-
átta. Þar kom að Beauvoir ættleiddi Sylvie
og sagði í gríni að það væri eins og að
ganga í hjónaband þar sem Sylvie tæki upp
nafn hennar. Sylvie hélt tryggð við Beauv-
oir allt til æviloka. Eftir dauða hennar hefur
hún séð um alla pappíra og handrit sem
Simone lét eftir sig og látið gefa út bréf
og dagbækur hinnar látnu. Hvort Sylvie Le
Bon var síðasta ástin í lífi Simone de Beauv-
oir skal ósagt látið. Enda skiptir það engu
máli.
Höfundur býr í Svíþjóð.