Lesbók Morgunblaðsins - 22.04.1995, Blaðsíða 2

plantna og þeirri reglu var fylgt með alúð
framan af. Plöntur uxu afar hægt við þær
aðstæður og þá var enn leitað lags. Þróun-
in varð sú að áburðarskammtur var aukinn
jafnt og þétt uns núverandi stigi var náð
fyrir nokkrum árum: Nú er grafin hola, ein
skóflustunga á dýpt, hún fyllt af búfjár-
áburði (aðallega hrossataði en einnig sauða-
taði í ótilgreindum hlutföllum) og rennt 2
cm moldarlagi yfir til að útiloka arfann.
Síðan fer bakkaplantan — greni, lerki eða
ösp — beint ofan í þessa óblönduðu náttúru-
afurð. Afföll af þessum tegundum eru sára-
lítil við þessar aðstæður, en plönturnar fara
yfírleitt að vaxa eftir 2-3 vikur. Þessi að-
ferð gefur mikla grósku, heilbrigðar og
þróttmiklar plöntur.
Græðlingaræktun hefur verið stunduð
alllanga hríð og erum við áskrifendur að
2-3 limgerðum í Reykjavík. Framan af var
farin hin hefðbunda leið: Stiklingum var
stungið í beð gegnum plast og plöntur flutt-
ar út á vettvang eftir hæfilegan tíma.
Ræktunin þróaðist og einhvern tíma þegar
ég horfði yfir beð með 8-900 plöntum 'fór
ég að hugsa: Hvers vegna ertu að flytja
þessa moldarhnausa út um landið? Er ekki
skynsamlegra að stinga stiklingunum strax
þar sem þeir eiga að vaxa? Sú varð raunin
og síðan hefur þessi ræktun stóraukist,
bæði á ösp og víði. Þama er sami háttur
hafður og með bakkaplöntur: Stiklingum
er stungið beint niður í óblandaðan búfjárá-
burð, tveimur í hveija holu. Jörð er afar
þurr í Landbroti, eins og áður var nefnt,
og þurfa stiklingar því að komast í jörð
fyrir miðjan maí. Meðalnýting stiklinga er
75-80% við þessar aðstæður og er því hag-
stætt að hafa tvo í hverri holu, því að ætla
má að a.m.k. annar skili sér. I ár voraði
vel og virtist nýting vera a.m.k. 90%.
Það er tiltölulega fljótlegt að fylla hvem
hektara á þennan hátt: Grafnar eru 1000
holur fyrir víðirunna sem vaxa skjótt upp,
mynda skjól og ljá harðvellinu hlýlegt yfir-
bragð — og 1000 holur fyrir bakkapöntur
sem fara sér hægar en njóta fljótlega skjóls
af víðinum. Þetta er auðveldasta ræktunar-
aðferð sem ég get hugsað mér, hún kostar
tiltölulega lítið og skilar skjótum árangri.
Holur til næsta árs eru aðallega stungn-
ar síðsumars; áburður er látinn í þær eftir
því sem tími vinnst til og síðan er holunni
lokað til næsta vors til þess að innhaldið
þomi ekki upp. Þegar sauðatað er notað,
er æskilegt að láta það liggja i holunni yfir
veturinn. Þetta skiptir hins vegar engu
máli þegar hrossatað er notað; sá áburður
er svo mildur að hann hefur aldrei skemmt
rætur eða stiklinga þótt glænýr sé.
Notkun tilbúins áburðar er óhjákvæmileg
við þessar aðstæður og er reglan yfírleitt
sú þegar vel árar að bera blákorn á bakkap-
löntur og græðlinga 6 vikum eftir gróður-
setningu. Þessi áburður er borinn á plönt-
urnar árlega þangað til þær eru um 1,5 m
á hæð, þ.e. í 3-5 ár. Þá em þær sjálfbjarga
í þessu erfíða umhverfí og komnar af
ómagaframfæri. Einn flokkur af greniplönt-
um hefur þó aldrei fengið áburðarkorn, en
þær plöntur fengu svepprót með sér í hol-
una við gróðursetningu og hafa vaxið jafnt
og vel alla tíð. Oft hef ég óskað mér þess
að geta keypt bakkaplöntur sem smitaðar
eru með svepprót og sparað mér þannig
fyrmefnda áburðargjöf í 3-5 ár. Sérfróður
maður gæti svarað þessu á þann veg að
slíkt væri óþarfí, sveppgró hlytu að rekast
á trjáplöntuna fyrr eða síðar og leggja drög
að svepprótarsambýli við hana. Það kann
rétt að vera, en á svæðum þar sem aldrei
hefur vaxið skógur frá lokum ísaldar, eins
og t.d. í Landbroti, getur slíkt tekið mörg
ár eða jafnvel áratugi. Nógu margt er til-
viljun háð í ræktun sem á allt undir sól og
regni, þótt þessu sé kippt í liðinn.
Grasvöxtur hefur ætíð verið vandamál
skógræktarmannsins. Graseyðingarlyfíð
roundup getur hins vegar leyst þann vanda
svo um munar. Auðvelt er að úða þessu
efni, sem þynnt er með vatni, og sér stóran
mun á því hve sumar tegundir, t.d. ösp og
víðir, vaxa hraðar þegar þær losna við sam-
keppni grasanna fyrstu árin. Að jafnaði
gref ég holumar fyrst og eyði síðan grasinu
kringum þær á eftir, síðan er auðvelt að
halda opinni vök í grasbreiðunni næstu árin
meðan plantan er að ryðja sér til rúms á
svæðinu. Einnig er auðvelt að gereyða grasi
kringum plöntu sem er umlukt því og næst-
um á kafí; er þá hvolft hólki yfir plöntuna
og úðað allt í kringum hann. Hins vegar
þarf að gæta þess vandlega að hvergi standi
blað eða grein út undan hólkinum, því að
þá er voðinn vís!
Ræktunaráhuginn veldur því að ég hef
yelt mörgu fyrir mér varðandi skógrækt á
íslandi. Ahugafólk skortir ekki — margir
vilja fegnir rækta upp eigin skógarreit, en
þeir eru bundnir af fastri viðmiðun sem

ÁBURÐARGJÖF. Búfjáráburður sem settur en undir nýgræðing og tilbúinn áburður sem
borinn er á gróðurinn næstu 3-5 árin skila sér í mikilli grósku ogþróttmiklum vexti.
GRASEYÐING og skjól. Auðvelt
er að hraða vexti sumra tegunda
með því að losa þær við samkeppni
gróðursins umhverfis. Það erléttur
leikur að nota graseyðingarlyfið
roundup til að halda opinni vök í
grasbreiðunni umhverfis ungar
plöntur. Þegar barrplöntur eru
ræktaðar á skjóllausu vindasömu
landi, er ódýrasta úrræðið að búa
þeim nokkurt skjól fyrstu árin.
þeim hefur verið innrætt og þess vegna
gengur ræktunin oft hægar og verr en
æskilegt er. Lítum nánar á þetta.
Til skamms tíma voru íslendingar ber-
angursþjóð í eðli sínu; þeir töldu snögg-
lendi, blásnar hlíðar og órofíð útsýni sjálf-
sagðan hluta tilverunnar og gáfu lítinn
gaum að rofabörðum og rykmekki í lofti.
Þetta var bara svona og þannig hafði þetta
verið eins lengi og þeir mundu.
Viðhorf þjóðarinnar breytist verulega á
siðasta fjórðungi 20. aldar. Upp vaxa nýjar
kynslóðir sem langar til að hafa hlýlegt í
kringum sig, jafnvel þótt það skerði útsýn-
ið. Fólk fer að basla við skógrækt úti í
sveit, þótt víða þyki reyndar vafasamt að
fórna skaplegu landi undir slíkt.
Sá sem snýr sér að skógrækt úti í sveit
rekur sig brátt á það að lítil vitneskja er
tiltæk um ræktun við erfíðar aðstæður.
Ársrit Skógræktarfélags íslands gæti verið
eðlilegur vettvangur fyrir slíkt, en uppskera
af þessu tagi reynist þar oft heldur rýr.
Oft hefur áskrifandi lagt tímaritið frá sér
dálítið vonsvikinn: Hann fann hvergi þá
vitneskju sem hann skorti og leitaði að.
Þá eru raunar þrír kostir fyrir hendi:
Einn er að hætta þessari vitleysu og rækta
upp annað áhugamál. Annar kosturinn er
að þreifa sig áfram í ótalin ár og safna
þekkingarsjóði, sem ætti þegar að vera fyr-
ir hendi og tiltækur á prenti ef skaplega
væri að málum staðið. Þriðji kosturinn er
að fylgja almennri viðmiðun reyndra skóg-
ræktarmanna undanfarna áratugi — og það
GRÆÐLINGARÆKTUN. Hér var
tveimur stiklingum af jörfavíði
stungið niður í óblandaðan búfjárá-
burð snemma í maí 1994. Annar
sprotinn skilaði sér með sóma.
verður að sjálfsögðu úrræði flestra áhuga-
manna.
Viðmiðun hinna reyndu manna er ómet-
anleg, en hún hefur tiltekna annmarka. í
fyrsta lagi miðast reynsla þeirra oftast við
þolanlegar aðstæður og þokkaleg ræktunar-
svæði, og í öðru lagi hafa þeir flestir starf-
að í tengslum við Skógrækt ríkisins eða
hin stærri skógræktarfélög, en eins og
kunnugt er hugsa þeir aðilar fremur í öldum
en árum. Eins og eðlilegt er, mótast við-
horf hinna reyndu manna af skógrækt á
alþjóðavettvangi, en einn þáttur hennar er
að stinga sem flestum plöntum í jörð með
sem minnstum tilkostnaði og láta síðan
gróðurinn einan um að bjarga sér á ótil-
greindum tíma.
Fleiri þættir koma hér einnig við sögu;
Skógrækt á alþjóðavettvangi miðast fyrst
og fremst við ræktun í hlýlegri veðráttu
og fijórri jörð en við höfum lagt undir skóg
til þessa; hún miðast við ræktun þar sem
svepprót liggur í landi og líffræðilegar að-
stæður eru tijágróðrinum hagstæðari en í
umhleypingasömu landi okkar. Áhugamað-
ur á íslandi sem ætlar að rækta upp skóg
í rýrum bithaga hlýtur að beita öðrum að-
ferðum.
Einstaklingur hugsar fremur í árum en
öldum. Hann langar til að sjá nokkurn
árangur erfíðis síns og þess vegna henta
honum ekki þeir ræktunarhættir sem
miðaðir eru við stórræktun, talsverð afföll
á gróðri og þá þolinmæði sem lætur sig
hvern áratug litlu varða. Gallinn er hins
vegar sá að þeir einstaklingar sem hafa lít-
il ræktunarsvæði til umráða fylgja oft rækt-
unarháttum skógræktarfélaganna í blindni,
þótt þeir hafi burði til að gera betur af því
að vettvangur þeirra er smár.
Afleiðing þessa er sú að of margir áhuga-
menn verða fyrir skakkaföllum í ræktun
sinni, henni miðar hægt og áhuginn dofn-
ar. Kraftar þeirra nýtast verr en skyldi til
að klæða þetta berangurslega land. Því er
ástæða fyrir ræktunarmanninn að leita lags,
hverfa um stund frá því sem honum hefur
verið innrætt í ræktunarháttum og hugleiða
hvers nýgræðingurinn þarfnast miðað við
aðstæður og veðurfar á ræktunarsvæði
hans sjálfs:
— Þarf hann ekki langtum meiri búfjár-
áburð undir sig til að örva rótarmyndun og
fyrsta vöxt?
— Þarf hann ekki aðstoð til að veijast
hömlulausri samkeppni annars gróðurs
•fyrstu árin?
— Gætu ekki smáskjól veitt honum dýr-
mæta vernd meðan hann er að efla viðnáms-
þrótt gegn óútreiknanlegu veðurfari?
— Hefði hann e.t.v. gott af því að fá tilbú-
inn áburð fyrstu árin?
Þegar stórræktun er stunduð þykir erfítt
að veita þennan stuðning vegna kostnaðar.
Flestir einstaklingar með fremur litla reiti
geta uppfyllt þessar þarfir nýgræðingsins
án verulegra vandkvæða — og þeir sjá gróð-
ur sinn vaxa upp hressan og gróskumikinn
á langtum skemmri tíma en annars hefði
orðið.
Siðan gæti áhugamaðurinn velt einu at-
riði fyrir sér til viðbótar þótt það bijóti í
bága við þjóðlega hefð:
— Hvers vegna basla ég við að rækta
birki á erfíðum og vindasömum stað, þegar
ég get ræktað upp vaxtargóðan víði á langt-
um skemmri tíma?
Blessað birkið er vissulega þjóðartré
okkar Islendinga, en ósköp er það oft sein-
vaxið. Það verður þeim mun ljótara í vexti
sem aðstæður eru verri og því líður illa
þar sem þurrt er og stríðir vindar blása.
Þar geta góðar tegundir alaskavíðis reynst
langtum vænlegri lausn. Jörfavíðir er t.d.
gullfallegur í vexti. Hann vex teinréttur
og tággrannur á vindasömum stöðum þar
sem birkið vill helst hnipra sig niður og
mynda runna. Hann kostar ekki neitt þeg-
ar honum er fjölgað með stiklingum, en
sjálfsagt er að gefa honum áburðarlúku
fyrstu árin.
Loks er það stöðugt umhugsunarefni
hvaða gróður við eigum að setja í landið
okkar. Aðstæður og jarðvegur eru svo ijöl-
breytileg að einföld svör duga sjaldnast.
Þess vegna á áhugamaðurinn að horfa vel
í kringum sig áður en hann hefst handa
og athuga hvort einhver tijágróður hefur
verið ræktaður í grenndinni; hvaða tegund-
ir sýnast þar vænlegastar miðað við aldur
þeirra og vöxt? Fyrsta kynslóð skógræktar-
manna þarf að þreifa sig áfram í blindni á
svo mörgum sviðum, en niðurstaða mín
eftir smávægilega reynslu er sú að fleira
megi rækta með þokkalegum árangri en
nokkrar líkur bentu til í fyrstu. Þetta blæs
ræktunarmanni kjarki í bijóst og smám
saman fjölgar tegundunum sem stungið er
í jörð.
Höfundur er fyrrverandi skólastjóri í Hagaskóla.