Lesbók Morgunblaðsins - 06.05.1995, Blaðsíða 10

inga, þegar hér var komið sögu, sem kostað
hafði biskupsstólinn slík fjárútlát, að gjald-
þrot blasti við? Gefur ekki jarteinasagan af
feijumanninum og fátæklingunum við Hvítá,
sem vildu komast í Skálholt, þetta ástand til
kynna? í þessari sögu er svo tekið til orða,
að fátækir menn hafi setið við ána „og vildu
gjaman í Skálaholt, því að þeir áttu þangað
mest skjól að sækja“. Sagan segir að þetta
hafi gerst á ártíðardegi Klængs. Á öðrum
stað segir frá þvi, að margir fátækir menn
hafi verið við ána og „máttu eigi yfir kom-
ast. Var-fs á ánni og'eigi gengur, en skipinu
mátti eigi yfir koma fyrir ísi. Tók fátækisfólk-
ið að gráta er það mátti eigi yfir komast né
það skjól sækja er það hafi lengi til spar-
ast“. Þorlákur helgi, eftirmaður Klængs, sem
fólkið hét á til úrlausnar hefur þurft að glíma
við þá óleysanlegu þraut að gefa fátæku
fólki ölmusu af ríkidómi kirkjunnar, sem
sagður var arfur hinna fátæku. En hvað á
hann til bragðs að taka, þegar lausafé og
matföng þrýtur og ailt fullt af hungruðu
fólki, sem sest hafði upp á staðnum? Á hann
að vísa þessu fólki burt, hvemig sem fyrir
því er komið? Ætli sé ekki líklegra að þama
hafi blasað við honum miklu stærra vanda-
mál heldur en tilvist einnar konu í Skálholti
sem hugsaði um það eitt að vinna verk sín
Guði og hans helgidómi til heilla og dýrðar?
Klængur Þorsteinsson, biskup, lést í Skál-
holti árið 1176. Hann var grafinn hjá hinum
fyrrum biskupum en Þorlákur ábóti stóð yfír
honum, „bæði yfir hans greftri og yfir hans
andláti". Að mati höfundar Hungurvöku hef-
ur eigi slíkur skörungur verið á íslandi fyrir
margs sakir sem Klængur biskup var. „Vilj-
um vér og það ætla að hans rausn muni
uppi vera, meðan ísland er byggt“.
Fimm Alda ávöxtur
Klængskirkja stóð til ársins 1309 með
þeim viðbótum, sem heimfærðar verða upp
á eftirkomendur Klængs í embætti, þá Þorlák
biskup og Pál biskup Jónsson. Þorlákur hafði
út með sér frá Noregi glerglugg þann, sem
engi var áður jafngóður fyrir í Skálaholti og
hann lét kaupa klukkur þær er bestar voru
á öllu íslandi. Hann hafði og fjögur tré haft
út með klukkunum. Páll biskup fullkomnaði
það, sem Þorlákur hafði ætlað sér að gera.
Hann lét búa um klukkumar í svonefndum
stöpli, sem Hörður Ágústsson telur að hafi
verið reistur framan við kirkjuna og áfast
við hana. Uppi í stöplinum lét Páll útbúa litla
kirkju, sem vígð var heilögum Þorláki bisk-
upi en undir henni voru biskupagrafír. Þar
hefur steinþró Páls sjálfs staðið uppi að hon-
um látnum. Páll lét einnig smiða skrín heil-
ags Þorláks, verðmætasta grip landsins og
var því komið fyrir yfír háaltari dómkirkjunn-
ar. Kirkjur með jafnstórum grunnfleti og
Klængskirkja ásamt með stöpli stóðu í Skál-
holti fram yfír miðja 17. öld eða í rúmar 5
aldir. Mynd þessara merkustu bygginga Ís-
landssögunnar er nú að mestu týnd í vitund
þjóðarinnar eða hver getur ímyndað sér þá
tilfínningu, sem því hefur fylgt að ganga inn
í slíkan helgidóm. Dulúðug birta frá efri
gluggaröð miðskipsins fellur inn á útsaumað-
ar myndir veggtjaldanna, sem hanga uppi á
miðskipsveggjunum og niður á milli stöpl-
anna, sem halda byggingunni uppi. Við
göngum inn kirkjugólfíð með stöplanna til
sitthvorrar handar að formessualtarinu, sem
er fyrir framan kórinn en inn í hann er okk-
ur ekki leyft að fara. Með því að horfa í
gegnum pflárana, sem fylla upp í súlnabilin
umhverfís hann, sjáum við háaltarið í hákórn-
um og Þorláksskrínið yfir því. Héðan liggur
leið okkar inn í hliðarstúkurnar, þar sem eru
mörg ölturu, þar á meðal eitt í suðurstúk-
unni helgað Pétri postula, sem kirkjan er
vígð og annað helgað Maríu mey í norður-
stúku. Fólk streymir að þeim og skríni heil-
’ ags Þorláks til að gera þar bæn sína og
kveikja á fómarkertum, sem loga fyrir fram-
an þau. Við getum reynt að ímynda okkur
andrúmsloftið, ilminn af reykelsi, kliðinn frá
fólkinu, blandaðan ómi frá tíðasöng dóm-
kirkjuklerkanna. Þessi horfna kirkjuveröld
1 er að sínu leyti ekki minna undur en hinar
fomu bækur en síðan segir það ef til vill
sína sögu, að orðið lifði forgengileikann en
I musterið féll.
Höfundur er kvikmyndagerðarmaður og vinnur
að undirbúningi kvikmyndaþríleiks í tilefni af
þúsund ára afmæli kristnitökunnar um næstu
aldamót.
Helstu heimildir:
Hörður Ágústsson (1990), Skálholt, Kirkjur
Gunnar F. Guðmundsson (1994).
Magnús Stefánsson (1975); Saga íslands 2
Bjöm Þórðarson (1949-53): Móðir Jóra biskups-
dóttur
Hungurvaka
Sturlunga 1 (Útg. 1946)
Sveinbjöm Rafnsson (1989): Um Þorlák biskup
Þórhallsson
Þorláks saga byskups 1 (Útg. Guðni Jónsson)
Kauko Pirinen, (1981): Kuiturhistorisk ieksikon
Gryt Anne Pibenga (1993): Hallr andaðiz í Trekt
Ath. Á skýringarmynd af Skálholts-
kirkju með fyrstu greininni víxluðust
orðin suðurstúka og norðurstúka.
ÁGÚSTÍNA JÓNSDÓTTIR
Hauskúpur
Ósjálegt hús með
stórum krossi
lýst
máluðum hauskúpum •
svart blóð
smáa mannsins
streymir úr fúnum
gluggum
hvítt fiðriidi
forðar sér
frjálst
eins og ég
Kort
Rek slóð þína
um bratta og klettótta
hlíðina
virði fyrir mér
sjávarhamra
fjölbreytt fuglalífið
og spyr þig yndislegi maður
ertu kannski
Fönix
flæktur í eigin
fjötrum?
Höfundur er Ijóðskáld í Reykjavík og hefur gefið út Ijóðabókina Að baki mánans, 1994.
SÆVAR SIGBJARNARSON
Upprisa
Ég var að ganga út í fjósið í morgun,
þegar slegið var þéttingsfast á öxl mína og sagt:
„Hættu nú að vorkenna sjálfum þér!
Því ekki að stoppa aðeins og hoka á sólarupprásina?“
„Hvert ert þú og hvað varðar þig um mínar hugsanir, “
ansaði ég.
„Ég heiti Jesú Jósefsson, og mig langar bara
að sjá þig glaðan, “ var svarað.
Og Jesú brosti til mín,
þegar hann bætti við með glettni í augunum:
„Þú hlýtur að hafa heyrt mín getið. “
Mér þótti, sem sópað væri skýi frá augum mínum.
Getur þetta verið?
Varstu kannski að rísa upp núna um páskana?
Lofsöngur
Þegar ég gekk suður með Lystigarðinum í morgunsólinni,
fannst mér Matthías depia til mín kankvísu auga
og segja:
„Við skulum knýja allan tónstiga ljóðhörpunnar,
þegar við lofsyngjum bráðnandi snjóinn,
sem kenndi okkur að hlakka til vorsins.“
En auðnutittlingurinn sem flögraði
á milli nakinna birkigreinanna
tísti svo lágt að varla heyrðist:
„Minn tími kemur bráðum, -
þá skuluð þið hlusta. “
Höfundur er bóndi í Rauöholti.
Hvörf
Er ég nú að verða
eitt þeirra barna
sem ber við lygilega
háan himinn?
Ugglaust mun hugulsöm
frænka
boðsenda blóm
eða hugmyndaríkur
frændi
halda óvænt hóf
með sjaldséðum vinum
en ég vil einungis
gráta við öxl þína
systir jörð
verð að grímuklæðast
nema Iðunn
gleðji mig með
epli
í afmælisgjöf
HILMAR T. HARÐARSON
Upprisa Æskuást
Nú er ég hef grátið Fyrst grét ég allur
öllum mínum tárum svo bara augun mín
vegna þín Loks þurrkaði ég mér
Ilmurinn í lakinu dofnað og stakk mér á ný
og minningin mín Þá allt í einu í þúsund fiska sjóinn
Nei sko, Lífið það gengur alveg án þín DúIIan mín
Höfundurinn býr á Akureyri.
TRYGGVI LÍNDAL
Hótelvörð-
ur segir frá
Útidyrnar ganga á hjörum
er þau flýja inn í hitasvækjuna
einsog kettlingar á spena,
og tæpast hægt að skella á
viðsjárverðustu andlitin.
Sjóarinn ermættur stálsleginn,
ber sig mannalega núna,
rauðbirkinn, í síðum herfrakka;
er eflaust á spýtti
og tilbúinn að drekka út helgina
með aðstoð Láka lyfjasala.
Brauðsneiðarnar munu ganga
hratt út í nótt,
og menn verða að tala rólega
vilji þeir forðast höfuðhögg.
Þarna kemur skrifstofumaður-
inn lúmski
sem kveður loks með ónotum.
Og svo tískulegi framkvæmda-
stjórinn
með ókeypis sálfræðiráðgjöfma
sína.
Hann kveður aldrei ófullur.
Hér koma nokkrir góðglaðir
Skandinavar,
falast kankvíslega eftir fljóðum.
Fara bónleiðir til búðar.
Nú er sú dvergvaxna komin,
sem ber sig jafnan raunalega.
Sækir þó alltaf í gleðilífið.
Einnig fatafellan góðglaða.
Og stúlkan sem er eitthvað
tunguheft
en stynur því hærra á herbergj-
um,
undarlegum fryggðarópum.
Og einnig þessi heimska
drykkjugála,
bólfélagi margra fastagestanna.
Sú viðkunnanlega, þessi á geð-
lyfjunum,
hún á ekki heima hér.
Nú daprast kappatalið
er hófdrykkjuliðið settlega
kemur til að læsa sig af.
Nú svífur nóttin á.
Jarðýtustjórinn er kallaður í sím-
ann;
hælist um við föðurinn
sem óttast um dóttur sína.
Kemur þessi hressi, þroska-
hefti
frá gleðskapnum uppi á herbergj-
um
til að redda liðinu leigubíl
í samkeppni við Láka lyfjasala.
Lögreglan fettir fingur út í
bókhaldið:
„Hr. X og frú, “
og hverfur á braut með nöktu
dansmeyna
umvafða loðkápu sinni.
Fastagestur saknar tékkaheft-
is síns;
falið bak við málverk, af góð-
kunningja.
Ofdrykkjumaðurinn gamli
heyrist stynja svo ámátlega,
þó eru þeir tveir þarna inni (??).
Vaktmaðurinn hikar fyrir utan
dyrnar.
Fastagestir smjaðra nú við eig-
andann;
hann er umvafmn í anddyrinu
af háværu drykkjuvinastóði
sem vill prútta um leigukjör.
Loks fær hann nóg og fer
að ryðja öllu liðinu út á undan sér,
út í stjörnubjart náttmyrkrið.
Það gefst upp, tvístrast röflandi.
Dálagleg byijun á helgi, þetta.
Höfundur er þjóðfélagsfræðingur
10