Lesbók Morgunblaðsins - 30.03.1996, Qupperneq 14

SUMARHÓTEL Elínar Egilsdóttur í Þrastaskógi, byggt árið 1928. Stóð þar
sem nú er veitingaskálinn Þrastarlundur við Sogsbrú. Húsið var leigt breska
setuliðinu árið 1941 og ári síðar brann það til grunna.
EIGIÐ hús Þorleifs Eyjólfssonar við Öldugötu 19, reist á árunum 1929-30.
Húsið þótti mjög nýstárlegt á sínum tíma, meðal annars var hjónarúmið úr
steinsteypu og spunnust um það ýmsar sagnir.
Húsameistari með
nýjar stílhugmyndir
á þriðja áratugnum
ÁRUNUM milli 1925 og 1932 kom Þorleifur
Eyjólfsson fram með merkar nýjungar í reyk-
vískri húsagerð en hann var einn framsækn-
asti húsameistari landsins á því tímabili. Sér-
stæð stíleinkenni bygginga hans setja svip
I dag er þess minnst að
100 ár eru liðin frá
fæðingu Þorleifs
Eyjólfssonar, sem varð
fyrstur íslenzkra
húsameistara til að leita
sér menntunar í
Þýzkalandi.
Eftir JÓHANNES
ÞÓRÐARSON og PÉTUR
H. ÁRMANNSSON
sinn á margar götur í eldri hverfum Reykja-
víkur og vekja forvitni athugulla vegfarenda.
Fáir tengja þó útlitseinkenni húsanna við
nafn höfundarins, enda hefur lítt verið ritað
um Þorleif og framlag hans til íslenskrar
húsagerðarsögu.
Þorleifur Eyjólfsson fæddist þann 30. mars
1896 í Hjallakróki í Ölfusi. Foreldrar hans
voru Eyjólfur Guðmundsson, bóndi í Hjalla-
króki og síðar á Ytri-Grímslæk í sömu sveit,
og eiginkona hans, Herdís Jónsdóttir. Á árun-
um 1914 til 1919 stundaði Þorleifur nám í
trésmíði hjá Jens Eyjólfssyni, byggingar-
meistara í Reykjavík. Jafnhliða náminu vann
hann við byggingu stórhýsis Nathans og
Olsens við Áusturstræti 16 (nú Reykjavíkur
apótek), en lærimeistari hans var yfirsmiður
þeirrar byggingar. Árið 1920 hélt Þorleifur
utan til náms í húsagerðarlist og fékk hann
inngöngu í Staatliche Baugewerkschule í
Buxtehude í Þýskalandi, skammt frá Ham-
borg. Þar með varð hann fyrstur íslenskra
húsameistara* til að sækja menntun sína
utan hefðbundinna slóða í Danmörku og
Noregi. Lokaprófi i húsagerðarlist lauk Þor-
leifur vorið 1924 og fluttist til Reykjavíkur.
Árið eftir hóf hann rekstur teiknistofu að
Lækjargötu 2 ásamt jafnaldra sínum, Sig-
urði Pjeturssyni (1896- 1959), en hann hafði
þá nýlokið prófi frá Tekniske Selskabs Skole
í Kaupmannahöfn. Samvinna þeirra stóð í
tvö ár, eða þar til Sigurður var skipaður í
embætti byggingafulltrúa Reykjavíkur árið
1927.
Um það leyti er Þorleifur Eyjólfsson kom
til starfa sem húsameistari var steinsteypan
orðin allsráðandi í húsbyggingum hérlendis.
í flestum tilvikum var hið nýja byggingar-
efni mótað í búning sígildra stíigerða með
norrænan timbur- _og steinhleðsluarkitektúr
sem fyrirmynd. Áhrifa nútímastefnunnar
(módernismans) var lítt farið að gæta. í
fyrstu húsateikningum Þorleifs kveður við
nýjan tón. Öðrum þræði var um að ræða
stíláhrif frá þýskri húsagerð júgendtímabils-
ins, er birtast m.a. í háreistum brotaþökum
með baroksniði, líkt og sjá má í íbúðarhúsi
Guðmundar Jenssonar að Öldugötu 16, sem
þeir Þorleifur og Sigurður teiknuðu árið 1925.
Annað dæmi er lítið hús sem Þorleifur teikn-
aði fyrir ekkjufrú Kristjönu Pétursdóttur að
Tjarnargötu 34, næst sunnan við ráðherrabú-
staðinn. Af öðrum toga voru hugmyndir sem
rekja má til framsækinna strauma nútíma-
stefnunnar á meginlandinu. Með nokkrum
rétti má segja að Þorleifur hafi innleitt
straumlínulagið í íslenskan arkitektúr þess
tíma. Það lýsti sér m.a. í sterkum, láréttum
og lóðréttum útlitsdráttum og ílöngum
gluggaopum, sem einkenna mörg íbúðarhús
hans frá árunum 1927-1930. Skreyti við
þakbrúnir var einfaldað í slétta stalla og
útfelldir rammar teiknaðir umhverfis glugga-
og dyraop. Eins voru smærri gluggar tengd-
ir saman í raðir með láréttum böndum fyrir
ofan og neðan. í stað ferningslaga smárúðu-
glugga komu rammagluggar með ílöngum
rúðum, sem ásamt útstæðum, láréttum vegg-
brúnum gáfu húsunum nútímalegri ásýnd.
Við Landakotshæð í gamla vesturbænum
standa nokkur vegleg íbúðarhús eftir Þorleif
þar sem ofangreind útlitsatriði birtast í ýms-
um myndum. Má þar nefna húsin Bárugötu
5, 9 og 17, Ránargötu 19, Sólvallagötu 6
og 22, Túngötu 30 (hús Eggerts Kristjáns-
sonar, nú Sendiráð Finnlands), Ægisgötu 27
og Öldugötu 11, 13, 18 og 19. Síðasttalda
húsið reisti Þorleifur fyrir sjálfan sig og fjöl-
skyldu sína á árunum 1929-1930. Það var
nýstárlegt fyrir margra hluta sakir, jafnt í
útliti og innri tilhögun. Meðal nýjunga má
nefna hjónarúm úr steinsteypu er vakti mikla
athygli og umtal á sínum tíma.
Með nýstárlegum stílhugmyndum sínum á
3. áratugnum varð Þorleifur Eyjólfsson eins
konar forboði þess anga nútímastefnunnar
ÞORLEIFUR Eyjólfsson
húsameistari.
sem kenndur er við funkis, en áhrifa hennar
tók að gæta hér um og eftir 1930. Þorleifur
átti nokkurn þátt í mótun funkisstefnunnar
hér á landi, þó svo að í verkum hans á því
sviði hafi hefðbundnari viðhorfa ætíð gætt í
bland. Merkasta framlag hans var án efa
hönnun Braunsverslunar við Austurstræti 10
árið 1930. Um var að ræða fyrsta húsið hér
á Iandi sem borið var uppi af steyptum súlum
í stað veggja, en með því móti var unnt að
gera samfelldan glugga eftir endilangri hús-
hlið án þess að það hefði áhrif á styrkleika
hússins. Verslunarrými Braunsverslunar opn-
aðist út á móti götunni með samfelldum gler-
vegg frá gólfí til lofts á báðum hæðum.
Rúður voru stærri og rýmisskipanin nútíma-
iegri en áður hafði sést hér á landi, en stíl-
færðar, jónískar súlur á framhlið vitna um
togstreitu hefðar og nýsköpunar. Húsið Aust-
urstræti 10 var síðar hækkað um þrjár hæð-
ir og útliti þess gerbreytt. Þa_r sem áður var
Braunsverslun er nú útsala ÁTVR.
Árið 1931 hlaut tillöguuppdráttur Þorleifs
Eyjólfssonar að nýbyggingu Oddfellowregl-
unnar í Vonarstræti verðlaun í samkeppni
ásamt teikningu danska arkiteksins Arne
Finsen. Uppdráttur Þorleifs var valinn til
útfærslu og var húsið vígt þann 7. desember
árið 1932. Oddfellowhúsið var fyrsta stór-
byggingin í miðbæ Reykjavíkur með skýrum
einkennum funkisstefnunnar. Það var teikn-
að sem hornhús Vonarstrætis og fyrirhugaðr-
ar framlengingar Thorvaldsensstrætis til suð-
urs, sem aldrei varð. í upphafi var Oddfellow-
húsið með flötu þaki sem jafnframt var útsýn-
ispallur fyrir gesti hússins. Steypt, strauml-
ínulaga handrið á þakbrúnum settu á þeim
tíma mikinn svip á húsið. Löngu síðar var
byggð þakhæð ofan á húsið, hornturninn
hækkaður og gluggagerðir einfaldaðar. Við
þær breytingar, sem gerðar voru án samráðs
við höfundinn, missti húsið mikið af upphaf-
legum stíleinkennum sínum og reisn. Auk
Oddfellowhússins teiknaði Þorleifur nokkur
athyglisverð íbúðarhús i funkisstíl, svo sem
Eiríksgötu 31-35, Garðastræti 36 og Sólval-
lagötu 9.
Með heimskreppunni dró úr umsvifum í
húsbyggingum og bitnaði það á lífsviðurværi
sjálfstætt starfandi húsameistara. Um það
leyti gerðist Þorleifur starfsmaður Teikni-
stofu landbúnaðarins og Búnaðarbankans og
var það aðalstarf hans allt til ársins 1950.
VONARSTRÆTI 10, Oddfellowhúsið, reist 1931-32. Fyrsta stórbyggingin í
miðhæ Reykjavíkur með skýrum einkennum funkisstefnunnar. Myndin sýnir
húsið eins og það leit út í upphafi, áður en þaki þess var breytt.
14