Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.1996, Síða 3

LESBÖK MORGENBLAÐSEVS - MI\M\(,/1ISHI!
30. TÖLUBLAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Verk eftir Gunnlaug Stefán Gíslason.
Fyrsta
samsýning íslenskra vatnslitamálara er í
Hafnarborg. Tíu listamenn eiga verk á
sýningunni. Þrátt fyrir að fjölmargir ís-
lenskir myndlistarmenn hafi gefið vatn-
slitunum gaum - í meiri eða minni mæli
- hefur samstarf islenskra vatnslitamál-
ara löngum verið af skornum skammti.
Það er ekki fyrr en nú, með sýningunni
Akvarell ísland, að þeir hafatekið saman
höndum
Eyrarsundsbrúin
er eitt af forgangsverkefnum Evrópusam-
bandsins á sviði samgöngumála. Hún mun
tengja saman Málmey og Kaupmannahöfn
og opna beinar landsamgöngur frá Skand-
inavíu til meginlands Evrópu. Brúin verð-
ur á tveimur hæðum og mun flytja um
20 þúsund bíla og 200-300 járnbrautarlest-
ir á sólarhring og kostnaðurinn er talinn
munu nema um 200 milljörðum íslenskra
króna. Ýmis náttúruverndarsamtök hafa
deilt á brúna vegna umhverfisáhrifa, en
nú er öllum hindrunum rutt úr vegi og
bygging brúarinnar hafin.
Jörðin
úr lofti kallast verkefni sem franski ljós-
myndarinn Yann Arthus-Bertrand hefur
tekist á hendur og m.a. komið hingað til
lands þess vegna. Móður jörð eru margar
hættur búnar og markmiðið með loft-
myndunum er að vekja athygli jarðarbúa
á ástandi heimkynna þeirra þegar ný öld
nálgast óðfluga.
Þórshöfn
á Langanesi varð löggiltur verzlunarstað-
ur árið 1846, en vorið 1839 höfðu sljórn-
völd leyft kaupmönnum úr næsta ná-
grenni að verzla þar. Nú þegar verzlunar-
staðurinn Þórshöfn er 150 ára, hefur þess
verið minnst á staðnum, en Friðrik G.
Olgeirsson, sagnfræðingur, rifjar upp
sögu staðarins af þessu tilefni.
Forsíðumyndina af Yann Arthus-Bertrand við Ijósmyndun yfir íslandi tók Golli.
JÓHANN SIGURJÓNSSON
FYRIR UTAN GLUGGA
VINAR MÍNS
Hljóðnað er, borg, á breiðum strætum þínum,
bláhvítur snjór við vota steina sefur,
draumsilkið rakið dimma nóttina hefur
deginum fegra upp úr siifurskrínum.
Vökunnar logi er enn í augum mínum,
órói dagsins bleika spurning grefur
djúpt í mitt hjarta, er kemur seinna og krefur
kyrrðina um svar, um lausn á gátum sínum.
Vinur. þú sefur einn við opinn glugga,
æskunnar brunn í svefnsins gylltu festi
sígur þú í og safnar fullum höndum.
Hugur minn man þinn háa pálmaskugga,
hafí ég komið líkur þreyttum gesti
utan frá lífsins eyðihvítu söndum.
Jóhcmn Sigurjónsson, 1880-1919, vor fró Laxamýri í Þingeyjorsýslu, en flutti
ungur til Danmerkur, þar sem hann haslaði sér völl sem rithöfundur og skrif-
aói mikió ó dönsku. Hann varð þekkt leikritaskóld, t.d. fyrir Fjolla-Eyvind
og Galdra-Loft, en hann var einnig Ijóöskóld og orkti fyrsta móderníska
Ijóóió ó islenzku.
RABB
HLÁTUR EÐA
GRÁTUR?
VIÐ GRÉTUM af hlátri, tók-
um bakföll, reyndum að
taka okkur saman í and-
litinu en skelltum upp úr
á nýjan leik. Við sátum
við borð á veitingastað á
hótelinu okkar í Sankti
Pétursborg, fimm vest-
rænar konur á aldrinum þrjátíu og fimm
til sjötugs og hegðuðum okkur eins og
smástelpur. Við vorum að koma af fjöl-
mennri ráðstefnu í Helsinki og kynntumst
fyrir tilviljun í rútubíl á leið til Sankti
Pétursborgar. Nú sátum við síðla kvölds
að snæðingi á tælensku veitingahúsi á
efstu hæð þungiamalegrar steinbygging-
ar, sem var hótelið okkar.
Hótelið var risastórt, hlaðið sýnd-
arglæsibrag án þess að því fylgdi vottur
af smekkvísi eða þægindum. Lítil grænn
plaststrákur pissaði án afláts í klunnalega
skál úr marmara og steinsteypu sem stóð
á miðju gólfi í víðáttumikiu anddyri. Gull-
rákir skreyttu loft og veggi líkt og risa-
barn hefði slett þar málningu í leik. Hér
og þar trónuðu óþægilegir stólar með
rauðu plussáklæði umhverfis efnismikil
borð úr dýrum viði. Biðraðir settu svip á
hótelið. Þær voru alls staðar. Menn biðu
eftir lyklum, pössum, peningum, morgun-
verði, kaffi eða drykkjarföngum á íslensku
kráarverði.
Við horfðum út í gráa sumarnóttina.
Út um gluggann blöstu við skellóttar risa-
blokkir úr vondri steypu svo langt sem
augað eygði. Svalir héngu í hundraðatali
utan á þessum óaðlaðandi mannabústöð-
um og grétu rauðu ryði. Hér og þar lýstu
rússneskar ljósakrónur upp glugga. Fáein-
ir glæsivagnar og nokkrir fornlegir bílar,
sumir dekkjalausir, húktu á bílastæðum
og varla sást nokkur maður á gangi.
Byggingarnar runnu saman líkt og tré í
skógi og féllu að grámuskulegum kvöld-
himninum úti við sjóndeildarhringinn. Það
rigndi.
Fyrr um daginn höfðum við skoðað
miðborgina, hina gömlu höfuðborg rúss-
neska keisaradæmisins. Við heimsóttum
meðal annars Vetrarhöllina sem arkitekt-
inn Francesco Bartolommeo Rastrelli
teiknaði eftir fyrirmælum Péturs mikla.
Líklega hefur hvorki fyrr né síðar tekist
að skapa jafn fágætan og fíngerðan vef
úr hugviti og dýrustu efnum heims og
þarna. Rauðagull og roðasteinar, raf,
harðviður og marmari tengdust í óviðjafn-
anlegri hljómkviðu lita og forma í hveijum
salnum á fætur öðrum. Þarna mátti sjá
dýrðleg listaverk Hermitage-safnsins, sem
upphaflega var einkasafn Katrínar miklu.
Hún lét kaupa fyrir sig stórt listaverka-
safn í Berlín árið 1764, aðalega myndir
eftir flæmsku og hollensku meistarana
en síðan hefur safninu bæst ógrynni lista-
verka sem spanna sögu mannsandans.
Þó hafa mörg verkanna farið forgörðum
í hörmungum styijalda, verið seld af
skammsýnum ráðamönnum eða jafnvel
gefin sem mútufé til að greiða fyrir sam-
skiptum austurs og vesturs við lok síðari
heimstyijaldar. Við sáum líka gulli
skreyttar dómkirkjur helgaðar Kristi upp-
risnum og ýmsum dýrðlingum austurkirkj-
unnar.
Fararstjórinn hafði látið móðan mása
allan daginn. Hún sagði okkur frá Pétri
mikla og Katrínu miklu, heimilislífi þeirra,
fjölskyldueijum, sigrum og ósigrum. Hún
fræddi okkur um Puschkin og Dostojevski,
en minntist ekki einu orði á Sovétsöguna
og herra hennar. Það var engu líkara en
að okkur ferðalangana hefði dreymt þá
félaga Lenín og Stalín. Við höfðum hrifist
af fegurð og glæsileika miðborgarinnar,
sem ber nafnið Feneyjar norðursins með
rentu. Við höfðum keypt heklaðar „dúll-
ur“ og heimagerðar svuntur af horuðum
gömlum konum sem réttu að okkur hand-
verk sitt og tautuðu „fimmtán dollarar“
. Við höfðum spjallað lengi við bráð-
skemmtilegar rússneskar mæðgur, lækna,
sem vildu bjóða okkur í mat, þótt þær
hefðu sjálfar tæpast til hnífs og skeiðar.
Við rákumst á þær á tehúsi við ánna, þar
sem þær voru að gera sér dagamun eftir
fjórtán stunda vinnudag. Eldri systirin
hafði fengið launin sín greidd þá um dag-
inn, laun sem tæpast dygðu til fram-
færslu í viku á íslandi. Gestrisni þeirra
og hlýja snerti okkur djúpt. „Margt hefur
farið forgörðum við fall Sovétkerfisins
sem varðar líf og heilsu almennings",
sögðu þær. „Við höfum alltaf haft skömm
á kommúnismanum en nú heyrir örugg
og ódýr barnagæsla, góðir almennir
barnaskólar, almenn heilbrigðisþjónusta
og atvinnuöryggi nánast sögunni til. Nýju
rússarnir maka krókinn og verða ríkari
dag frá degi, en við trúum því samt að
smám saman muni ástandið batna. Við
erum vel menntuð og dugleg. Vinna og
aftur vinna mun skila börnum okkar betra
samfélagi.“ Við kvöddum mæðgurnar með
söknuði. Mikið hefði verið gaman að borða
með þessum elskulegu konum.
Nú sátum við hér, fimm borgaralegar
konur að vestan, yfir tælenskum mat.
Tvennskonar tónlist barst okkur til eyrna.
Annars végar hjómaði dökk og tilfinninga-
þrungin baritonrödd sem söng fagurt rúss-
neskt þjóðlag og hins vegar glumdu
undarlegar rokur, ókennileg öskur eða
skringileg hljóð líkt og hás prestur væri
að tóna á móti ryðguðum kór. Við báðum
þjóninn okkar að slökkva á hávaðanum.
Hann ypti öxlum og virtist ekki skilja.
Ein samferðarkonan, dvergvaxinn banda-
rískur prófessor um sjötugt, benti ákaft
á eyrun á sér, dinglaði fótunum ótt og
títt og setti upp sársauka svip. Við tókum
andköf, en vesalings þjónninn varð ennþá
vandræðalegri. Ég stóð upp og rann á
hljóðið. Viti menn; í hliðarsal voru nokkr-
ir miðaldra japanskir karlmenn að gera
sér dagamun. Hálftómar vodkaflöskur,
glös og myndbandstæki þöktu borð. Karl-
arnir dönsuðu og sungu allt hvað af tók
á miðju gólfi umhverfis félaga sinn, full-
orðinn mann í klæðskerasaumuðum
jakkafötum af dýrustu gerð. Sá hélt um
karókítæki, skók sig ægilega í mjöðmun-
um og tónaði af mikilli innlifun: „It is now
or never...“ . Ég starði á þá agndofa. Við
vorum svo sannarlega staddar á mótum
tveggja heima. Hér gat allt gerst.
Líklega er fáum rússum hlátur í huga.
Þjóðfélagskerfi kommúnistaflokksins er
hrunið. Farið hefur fé betra. Hins vegar
virðist samhjálpin og velferðarstuðningur
sem voru aðalsmerki annars rotins al-
ræðisríkis vera fyrir bí. Frelsið að vestan
virðist hér snúist upp í andstæðu sína.
Viðkvæmustu kvisti mannlífsins kelur í
hraglanda hinnar fijálsu samkeppni.
Umbreytingin er snögg og ýktari en dæmi
eru til á Vesturlöndum. Samt má vera að
við getum eitthvað af þessu lært. Ætli
við gætum þess nægilega vel á sparnað-
ar- og samdráttartímum að halda eftir
því sem gott er og gagnlegt og skera ein-
ungis brott bruðl og fúa? Breytingar ger-
ast ekki í einu vetfangi, það tekur kynSlóð-
ir að aðlagast og umskapa mannlegt sam-
félag og færa það til skárri vegar. Snögg
umskipti skapa tómarúm þar sem hlutir
en ekki fólk verða í fyrirrúmi.
DÓRA S. BJARNASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. ÁGÚST 1996 3