Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1996, Blaðsíða 4
SUÐURLANDSSKJALFTI
Eftir Björn Hróarsson
Ljósmynd Björn Rúriksson
Island getur þakkað tilveru sína gos-
hrygg þeim er hlykkjar sig um endi-
langt Atlantshafið og svokölluðum
möttulstrók eða „heitum reit“ sem
lyftir hryggnum upp fyrir yfírborð
sjávar. Án þessarar virkni jarðarinnar
væri ekkert ísland og engir íslending-
ar. Þótt íslendingar eigi þannig tilvist
sína að þakka hreyfingu jarðarskorpunnar og
kvikuflæði frá möttli hafa þessi sömu öfl á
stundum valdið ógn og skelfingu. Hvað
skemmst er að minnast Heimaeyjargossins
1973, Skaftárelda 1783 og Suðurlandsskjálft-
anna 1784 og 1896. Eru það tvær mestu jarð-
skjálftahrinur íslandssögunnar að því talið er.
Richter
Hér á landi er svokallaður Richterskvarði
einkum notaður þegar greint er frá stærð
jarðskjálfta. Þar er um að ræða mælikvarða
á þá orku sem losnar í skjálftanum og er hún
metin eftir útslagi á jarðskjálftalínuritum en
Richterskvarðinn nær frá einum og upp í átta
og táknar auking um eitt stig hundraðfalda
orkuaukningu. Þannig er jarðskjálfti sem er
7,5 stig fimmtíu sinnum öflugri en jarð-
skjálfti að stærðinni 7,0 á Richter. Stærstu
kippir Suðurlandsskjálftanna 1784 og 1896
Á ntánudaginn, 26. ágúst, eru lidin 100 ár frá upp-
haf i sidustu stóru jaröskjálf tahrinu á Sudurlandi
Áætluð upptök stærstu skjálfta ^
á íslandi síðan um 1700
eru taldir hafa verið um 7,5 stig á Richter
en þar sem slíkir skjálftar hafa orðið nálægt
þéttbýli á þessari öld hefur nánast verið um
gereyðingu að ræða.
Tiluró Suóurlandsskjálfla
Hryggur sá sem hlykkjast eftir Atlantshaf-
inu og stingur sér upp fyrir yfírborð sjávar á
íslandi er þeirri náttúru gæddur að þar kem-
ur upp kvika með þeim afleiðingum að land-
svæðin beggja vegna hryggjarins „reka“ hvort
frá öðru. „Rek“ þetta veldur þó ekki stórum
jarðskjálftum nema annað komi til, heldur
færir Evrópuplötuna og Ameríkuplötuna
hvora frá annari. Gosbeltin á íslandi endur-
spegla virkni hryggjarins og er landið vestan
þeirra því að færast í vesturátt en landið
austan þeirra að færast í austurátt. Vestlend-
ingar búa þannig á Ameríkuplötunni meðan
Austlendingar búa á Evrópuplötunni. ísland
er fastara fyrir en hafsbotninn og því liggur
hryggurinn ekki sem bein lína gegnum landið
auk þess sem „heiti reiturinn" blandar sér að
nokkru í þessa valdabaráttu. Á vestanverðu
Suðurlandi liggur virkni hryggjarins austur-
vestur og landsvæðið norðan þessa svæðis er
á ferðalagi til vesturs en landið sunnan virka
svæðisins er á ferðalagi til austurs. Þarna
mætast því stálin stinn eins og gefur að skilja
þegar tveir kraftar toga í sama bergklump-
inn, annar vill fá hann í austur en hinn í vest-
ur. íbúar í Flóanum eru þannig á hægri hreyf-
ingu til austurs meðan íbúar uppsveita Ámes-
sýslu hreyfast til vesturs. Þótt Flóamenn hafi
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. ÁGÚST 1996