Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1996, Blaðsíða 8

Aó áliti BRAGA ÁSGEIRSSONAR hafa Danir sérstöóu
hvaó varóar umhyggju fyrir lituðu fólki, flóttamönn-
um og stríðshrjáðum jjóðum og hér segir hann frá
þrem sýningum, sem þeir hafa sett upp um sögu,
menningu og listir íslamska heimsins.
EITT af því sem er áberandi við
frændur vora Dani, er frjáls-
lyndi þeirra, umhyggja og um-
burðarlyndi gagnvart lituðu
fólki, flóttamönnum og stríðs-
hrjáðum þjóðum. Þannig er rýn-
inum í fersku minni er hann
fyrir margt löngu las um veg-
lyndi þeirra við sveltandi börn í Evrópu eftir
fyrri heimsstyijöldina, meðal annars tóku þeir
við miklum fjölda fósturbarna frá Vínarborg.
Á stundum og einkum hin síðari ár, hefur
honum þó fundist veglyndið ganga fulllangt,
því það skapar ýmsa erfiðleika og árekstra,
að taka við blönduðu fólki og langt að komnu,
með allt annan hugsanagang og siði í fartesk-
inu. Það þarf framsýni, fordómaleysi og hug-
rekki að axla þá ábyrgð og um það eru Dan-
ir sér blessunarlega meðvitaðir, eins og allir
þeir gera sér grein fyrir sem fylgst hafa með
rökræðum um þau mál í þarlendum fjölmiðl-
um. Þar er talað beint og tæpitungulaust um
vandamálin og þess gætt, að öll sjónarmið
komist að, og vei þeim sem ekki halda þá reglu.
Meðal þeirra, sem flust hafa til Danmerkur
á undanförnum áratugum er nokkur fjöldi
músiima og þeir eru orðnir hluti af dönsku
þjóðlífi, svo sem mörg önnur þjóðarbrot, og
því gera landsmenn sér Ijósa grein fyrir.
Styijöldin í Kúveit, en þó einkum milli þjóð-
arbrota í fyrrum Júgóslavíu hefur magnað upp
umræður og deilur um þjóðir af íslömskum
stofni, og þá einkum íslamska bókstafstrúar-
menn, og það hefur vakið upp forvitni meðal
landsmanna um rannsóknir á hinni raunveru-
legu sögu ísiams frá upphafi til nútímans, og
tengsl þjóðarinnar við hana. í því skyni eru í
gangi heilar þijár upplýsandi sýningar í Dan-
mörku, sem jafnframt eru þær framkvæmdir
á menningarári, sem standa einna lengst og
hvað mest áhersla er lögð á. Opnuðu allar dyr
sínar á gátt í lok marsmánaðar, sem falla svo
að stöfum 29. september. Og þetta er reynt
að gera á eins skiivirkan og hlutlægan hátt
og framast er kostur, þannig að hver og einn
sem nálgast framkvæmdirnar geti sjálfur
myndað sér skoðanir og tekið virkan þátt í
rökræðunum og samræðunum „dialógunni"
ef vill. Er hér um að ræða hina viðamiklu
sýningu „Sultan, Sah og Stormogul" í Þjóð-
minjasafninu, sem segir frá hinu múslimska
veldi, sögu þess og menningu og er nafnið
sótt til Mústafa III stórmógúls Ottomana-veld-
isins á seinni helmingi átjándu aidar
(1757-74), en er öllu frekar sérheiti sýningar-
innar en að hún fjalli um hann sérstaklega.
Einkenni íslamskrar listar eru ekki trúarleg-
ar helgimyndir svo sem í kristinni eða búdd-
hískri list. íslam þekkir enga guðsímynd og
er því fátæk af trúarlegum táknum. Trúar-
brögðin eru múslimum ekki allt, eins og marg-
ur álítur, heldur einnig lögmál, sharia, sem
hlýða skal í einu og öllu og er byggt á helgum
dómum. Sharia er gefið í eitt skipti fyrir öll,
ný löggjöf er óhugsandi, einungis túlkun lög-
málsins kemur til greina. íslamska samfélag-
inu er fyrirlagt að vera ein og órofa heild.
„I halvmánens Skær“ (í bjarma hálfmánans)
í Davids-safni á Krónprinsessugötu 30 segir
frá þeim áhrifum sem Austurlönd nær höfðu
á danska rithöfunda og myndlistarmenn 19.
aldar, og loks er sýningin „Den Arabiske Rejse“
(Ferðin til Arabíu) í Moesgárd-safninu í ná-
grenni Árósa, er tekur til meðferðar samband
Danmerkur við íslömsku löndin; verslunar- og
ránsleiðangra á víkingatímabilinu, krossferðir
og pílagrímsferðir á miðöldum og þýðingu ísl-
amskra vísinda fyrir Evrópu. Jafnframt er sagt
frá sendiráðum og vísindalegum leiðöngrum á
seinni öldum og fram til menningarsamskipta
nútímans, er múslímar eru orðnir hluti af
dönskum hvunndegi, og hvemig þeir hafa sam-
lagast þjóðfélaginu. Skilvirkari getur kynningin
trauðla orðið og má hér mikið nema af Dönum
um yfirgripsmikinn undirbúning og einstaklega
mörkuð vinnubrögð.
Að öllum líkindum gera fæstir hérlendir sér
grein fyrir því, hve íslömsk þjóðmenning er
margbrotin og sérstæð, en flestir inunu þó
vita að hún er hluti hinna dularfullu og töfrum
sveipuðu þjóða Austurlanda, þar sem ríkidóm-
ur og fátækt, grimmd og hámenning hafa
þróast hlið við hlið um árþúsunda skeið. Og
á dögum fyrstu kalífanna breiddist veldi íslams
allt til Marokkó og Spánar í vestri og Him-
alajafjalla í austri. Hefur er svo er komið fylgi
þorra manna í N-Afríku, norðanverðri Mið-
Afríku, V-Asíu, Pakistan, Afganistan, sovézku
Mið-Asíu, Bangladesh og Indónesíu. Staðan í
dag er afar flókin, og krefst þess að menn
séu sér meðvitaðir um ástæðu þess að bók-
stafstrúnni hefur aukist svo mjög ásmegin hin
síðari ár.
Hvað miskunnarleysið og grimmdina
áhrærir ber vestrinu að líta í eigin barm,
óvægðina sem einkenndi krossfaratímabilið
og seinna nýlenduherranna, er myrtu frelsis-
hetjur og brutu á bak alla þjóðernislega við-
leitni af skeíjalausri hörku. Hér eiga menn í
höggi við aldagamalt hatur er geijast enn í
bijósti þeirra sem áttu áa og afa sem brytj-
aðir voru niður, jafnvel hlekkjaðir við fallbyss-
ur og skotnir, horfðu upp á dýrmæt djásn
íslams flutt á brott og auðlindir rændar. Slíkt
harðræði þekkjum við ekki og væri okkur
stundum hollt að minnast þess, að frelsishetj-
ur okkar nutu virðingar og fyrirgreiðslu af
hálfu Dana, sem var einstakt í samskiptum
þjóða á tímum er slíkir voru ofsóttir og hund-
eltir víða í Evrópu.
Eftir að hafa skoðað tvær fyrrnefndu sýn-
ingarnar, er rýnirinn margs vísari, í öllu falli
hefur hann öðlast meiri yfirsýn og skilur bet-
ur hinar trúarlegu og siðfræðilegu grunnstoð-
ir ísiams frá dögum Múhameðs spámanns, og
ástæðuna fyrir hinum miklu hræringum sem
eiga sér stað meðal þjóða hennar og þjóð-
brota á seinni tímum. Annmarkar hins vest-
ræna þjóðskipulags er engu minna í augum
múslima, en þeirra í okkar augum, og má það
vera borðieggjandi að þeir vilji forða sínu fólki
frá þeirri upplausn, brengluðu gildismati, úr-
kynjun og hnignun, sem þeim mun eðlilega
finnast einkenna vestrið nú um stundir
Múhameð var frá barnæsku uppfullur af
heilabrotum um eðli og tilgang lífsins, líkt og
aðrir miklir spámenn og aðlagaði kenningar
sínar eingyðistrú. Þannig er fullyrt af hálfu
múslima, að Allah sé í raun eitt með þeim
guði sem talað er um í gyðingdómi og kristin-
dómi og Múhameð hliðstæða spámannanna
Abrahams, Móses og Jesú, en þeirra mestur.
Árið 610 er hann sagður hafa orðið fyrir hinni
fyrstu af mörgum guðlegum opinberunum frá
Gabríel erkiengli, og hinar guðlegu opinberan-
ir héldu áfram til dauða spámannsins 632,
voru að hluta til skrifaðar niður, en flestar
mæltar af munni fram.
Markmið sýninganna er öðru fremur að
kynna dönsku þjóðinni trúarlegan bakgrunn
íslam og múslímsku þjóðarbrotanna í landinu,
einkum í ljósi hinnar miklu menningar sem
þau eru sprottin upp úr, óviðjafnanlegri rit-
list, bókamálverki húsagerðarlist, tónlist, list-
iðnaði og handverki. Það skal vera ógleymt
að hin undursamlegu ævintýri þúsund og einn-
ar nætur eru af íslömskum uppruna. Einnig
einhver dýrlegustu hof og hörgar, sem heimur-
inn hefur litið, svo sem grafhýsið Taj Mahlal
í Agra, fullgert um 1648, Topkapi í Istanbul,
sem byggt var af Mehmed II, á árunum 1465-
1478 soldáni tveggja heimsálfa, keisara
tveggja hafa, skugga Guðs í þessum heimi
og hinum næsta og Alhambra í Andalúsíu,
byggt á 13.-14. öld, dýrleg bókamálverk og
kallígrafía, ritlist og skáldskapur, dýrlegir leir-
munir, teppi, batík, klæðnaður, amboð, vopn
ogveijur.
í ljósi þess að fordómar og misskilningur
eru daglegt brauð fyrir þá 87.000 dönsku
múslima er heimilisfastir eru í landinu, sem
gerir 1,7 prósent þjóðarinnar, telja skipuleggj-
'
SOLDÁN Mústafa III.
SOLDAN, KEISA
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. ÁGÚST 1996
J