Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1996, Blaðsíða 12

TONSKALD
DRAUMAVERK-
SMIÐJUNNAR
TONLIST
Sígildir diskar
KORNGOLD
E. W. Korngold: Sursum corda Op. 13; Sinfoni-
etta Op. 5. Fílharmóbíuhljómsveit BBC u. stj.
Matthiasar Bamerts. Chandos CHAN 9317.
fruntavel í ágætri upptöku.
HOFPNUNGSHÁTÍÐ
The Hoffnung Festival of Music. Ýmsir höf-
undar. Hljómsveitin Fílharmónía u. stj.
ýmissa stjórnenda. Decca 444 921-2. Upp-
taka: DDD beint af tónleikum í Royal Festiv-
al Hall, 2/1988 í London. Lengd (2 diskar):
135:06. Verð: 1.899 kr.
Upptaka: DDD, Manchester 9/1994. Lengd:
62:42. Verð: 1.499 kr.
SEGJA má um amerískan skemmtanaiðn-
að - sem nú á dögum er kallaður „alþjóðleg-
ur“, enda þótt aðrar þjóðir eigi þar lítinn
atkvæðisrétt - að sjaldan hafi hann risið
hærra en á árunum 1940-60. Þakka sumir
það ekki sízt gróskumiklum atgervisflótta
vestur frá Evrópu á sama tíma. Líkt og sam-
flot heitra og kaldra hafstrauma skapa ákjós-
anleg fiskimið við ísland, skópu evrópsk
menning og amerískt áræði (svo ekki sé tal-
að um fjármagn) í sameiningu sérkennilega
en ómótstæðilega blöndu af inntaksþunga
og ferskleika. Þetta var áður en núgildandi
formúlubúskapur uppaviðskiptafræðinganna
tók við af fagáhuga gömlu frumkapitalist-
anna í show biz; útgerð sem er líkleg til að
framleiða „Hamlet snýr aftur“ og „Son Ham-
lets“, ef ske kynni að „Hamlet 1“ skyldi slá
í gegn.
Ameríski draumurinn kallaði á undraböm.
Viðkvæðið var: „Ef við eigum það ekki, kaup-
um við það.“ Og líklega mesta undrabarnið
- ekki aðeins kvikmyndasögunnar, heldur
almennrar tónlistarsögu á
þessari öld - lét tilleiðast,
þegar óveðursskýin tóku
að hrannast upp við sjón-
' deildarhring gamla
heimsins. Það var Erich
Wolfgang Komgold
(1897-1957), austurrísk-
ur gyðingur frá Bmo á
Mæri sem forðaði sér
vestur um haf þrem ámm
fyrir Anschluss Alpa-
sælureitar heilagrar Sess-
elju (1938) við Stórþýzka-
land.
Þar komst Hollywood í
feitt, þegar með fmmraun
Korngolds þar vestra í
Captain Blood. Kom hún
af stað nýrri „stærra-en-
lífið" línu í draumaverk-
smiðjunni, er lyfti hasam-
um upp á breiðtjaldsplan,
löngu áður en breiðtjaldið
var fundið upp; línu er liggur fram að risa-
hljómsveitarraddskránum að geimtónlist
Johns Williams.
Líklega er þekktasta kvikmyndatónlist
Komgolds sú er hann samdi við Hróa hött
(með Erroi Flynn í aðalhlutverki) 1940. Fyrir
hana fékk hann óskarsverðlaun, en úthlut-
unamefndin þáverandi hefur varla áttað sig
á því, að þar fór stór hluti úr Sursum corda
(„Upp, upp, vort geð“), hljómsveitarverki sem
púað hafði verið niður við fmmflutninginn í
Vín 20 ámm áður. Komgold lenti í tímahraki
og neyddist til að leita í handraðanum að
gömlu efni til endumýtingar. Útkoman þótti
hins vegar frábær, og varð þannig mesta
sneypan á ferli Komgolds að síðbúnum sigri.
Það er bjart yfir þessu glæsilega verki,
og næsta óskiljanlegt í dag að það hafi eitt
sinn þótt „erfitt“ og óaðgengilegt. Og ef
mönnum þykir það í meira lagi þroskuð smíð
fyrir 22 ára gamlan mann, þá kastar tólfun-
um í síðara verkinu á disknum, Sinfoníett-
unni (sem raunar er fulltíða sinfónía þrátt
fyrir smækkunarendinguna), því hún var
samin á 14. aldursári. Það þótti ótrúlegt af-
rek þá - og þykir enn. Og það sem meira er
- stíllinn er fullkomlega í anda samtíðar,
ekkert afturhvarf, og má vera að spilað hafi
inn að faðir pilts, Julius Korngold, var tónlist-
argagnrýnandi. Engu að síður er jafnlétt
yfir henni og Sursum corda, ef ekki léttara,
og hljómsveitarmeðhöndlun táningsins er
ekkert minna en meistaraleg. Sama má segja
um meðhöndlun Bamerts. Þetta er klassa
stjómandi, og BBC Fílharmónían leikur
FÁTT getur verið þakklátara aðhlátursefni
og hið upphafna og virðulega, og hefðbundn-
ir sígildir sinfóníutónleikar eru að því leyti
ekki lakari skotspónn en hvað annað. En
ef menn halda, að háðfuglinn Peter Schic-
kele (alías „P.D.Q. Bach“) hafi fundið upp
skopstælingu á sígildum tónleikum, ber að
leiðrétta það hið snarasta. Schickele - og
reyndar margt í „uppákomu“-tónlist 7.-8.
áratugar - eiga sér nefnilega 20 ára eldri
fyrirmynd.
Gerard Hoffnung hét lúðurþeytari og
gamanteiknari í Lundúnum sem lézt langt
fyrir-aldur fram 1959. Margir munu kannast
við teikningar hans þar sem er gert góðlát-
legt grín að sígilda mörgæsaliðinu uppi á
hljómleikapalli. Færri vita, að Hoffnung lét
líka útfæra skondar hugmyndir sínar í hljóm-
andi mynd með aðstoð vina og kunningja
meðal hljóðfæraleikara, tónskálda, útsetjara
og stjómanda.
Fyrstu „Hoffnungshátíðartónleikarnir"
fóru í loftið í RFH 1956 og seldist upp á
tveim klukkustundum. Aðrir Hoffnungstón-
leikar voru haldnir 1958, og hinir þriðju voru
í undirbúningi, þegar
hann skyndilega féll frá.
Húmor Hoffnungs var
sprottinn af miklum kær-
leika til tónlistar, og sem
kunnáttumaður og hrók-
ur alls fagnaðar meðal
tónlistarmanna gat hann
öðrum fremur náð að
draga fram spaugilegu
hliðar á drottningu list-
anna - eða þá að búa þær
til frá grunni. Notaðist
hann ýmist við klassísk
tónverk, heil eða upp-
brotin í nýstárlegum
samskeytingum, eða lét
hreinlega smíða ný verk
fyrir ólíklegustu uppá-
komur, og vora tónskáld-
in sem hann fékk til liðs
við sig sum hver vel
þekkt, og flest fyrir allt
annað: Malcolm Arnold,
Matyas Seiber, Frank Butterworth, Francis
Chagrin, Frank Renton, svo nokkur séu
nefnd. Og „hljóðfærin“ voru heldur ekki öll
af hefðbundnari endanum. Þar komu m.a.
við sögu tónkvísl, ryksuga, garðslanga, þok-
ulúður, sekkjapípa, vínflöskur og fleiri vand-
fyrirsjáanlegir hljóðgjafar.
Það sem gerir sprellið jafnfyndið og raun
ber vitni er, eins og gefur að skilja, ekki sízt
sú staðreynd, að menn flytja „tónverkin" af
fúlustu alvöru og eins vel og tæknilega er
unnt. Hér er á ferðinni gamansemi, sem til
skamms tíma hefur ekki átt upp á pallborð
hjá mörlandanum, enda sjálfsháð mikilvægur
partur af heildinni, auk þess sem ekki sak-
ar, ef hlustendur kunna fyrir sér hrafl úr
tónbókmenntunum (hinum óbijáluðu,
þ.e.a.s.), með því að ný og óvænt samhengi
spretta upp sem gorkúlur á fylliríi.
Flytjendur gera sem sé það sem til þarf,
enda ekki neitt slor; Fílharmónía er meðal
fremstu sinfóníuhljómsveita heimsborgarinn-
ar, og meðal söngvara má finna ekki verri
söngkonu en Felicity Lott.
Þetta er kostuleg „partý“-plata fyrir fá-
menn en góðmenn teiti, fjársjóður af lunkinni
brosmildi um venjulega hátimbruð viðfangs-
efni. Eini gallinn er sá. að sjónrænu atriðin
skila sér ekki öll gegnum hátalarana, eins og
heyrist af stakri hláturgusu utan úr sal. E.t.v.
hefði mátt tæpa á því sem er að gerast á
þeim stöðum í plötubæklingi, en það er mats-
atriði. Upptakan er allgóð af „læf“-hljóðritun
að vera.
RíkarðurÖ.Pálsson
Erik Wolfgang
KOrngold
, Morgunblaðið/Golli
SIGRIÐUR Sverrisdóttir brosir allan ársins hnng.
HEILLAST MEST
AF LEIKHÚSINU
VOPNASKAK er nýyfirstaðið á Vopnafirði
og var það vel sótt. Sem dæmi má nefna að
hátt á fjórða hundrað manns mættu á sagna-
og hagyrðingakvöld í þessu 800 manna byggð-
arlagi. Sigríður Sverrisdóttir, formaður menn-
ingarmálanefndar, var í aðalhlutverki á hátíð-
inni eins og endranær.
„Vopnaskakið tókst mjög vel enda er að-
sóknin alltaf jafn góð,“ segir hún. „Það stóð
yfir í viku og á meðal þess sem var á boðstól-
um var sagna- og hagyrðingakvöld, mynd-
lista- og ljósmyndasýningar, gönguferð og
sigling, fjölskylduhátíð þar sem börnin voru í
aðalhlutverki, dorgkeppni og sjóstangaveiði-
mót og golfmót.
Einnig var Burstafellsdagur, en þá voru
sýnd gömul vinnubrögð á Minjasafninu á
Burstafelli. Vopnaskakinu lauk með dansleik
með hljómsveitinni Sálinni hans Jóns míns,
en fyrr um daginn hafði verið skemmtiskokk,
varðeldur á öðru tjaldstæðinu og flugeldasýn-
ing. Og síðan var að þrífa.“
Komstu einnig nálægt því?
„Við hjónin sáum ásamt öðrum um að þrífa
í kringum pylsuvagn fyrir neðan félagsheimil-
ið, en auk þess unnum við á hótelinu meðan
á hátíðinni stóð svo þetta gengi nú allt vel.“
Byijaðirðu sem sjálfskipaður menningar-
oddviti Vopnfirðinga?
„Ég byijaði ein árið 1993 vegna þess að
þá fannst mér ríkja svo mikill doði í þessum
málum á Vopnafirði. Heimamenn stóðu sig
ágætlega en það mátti gera betur. Það kom
ekki nógu mikið af listamönnum til Vopna-
fjarðar.
Ég ákvað því að kaupa leikritið „Fiskar á
þurru landi“ eftir Árna Ibsen til Vopnafjarðar
og náði að fjármagna það með ýmiskonar
sérkennilegum stuðningi, m.a. frá laxveiði-
mönnum,“ segir Sigríður og hlær. „Leikritið
stóð undir sér og það varð örlítill hagnaður
sem varð til þess að ég fékk fleiri leikrit til
Vopnafjarðar.
Sama ár hélt ég fyrstu bókmenntahátíðina,
sem er orðin árviss og verður haldin í fjórða
skipti í desember næstkomandi. Þá fæ ég topp-
ana úr íslenskum bókmenntaheimi til að koma
til Vopnafjarðar og lesa úr nýútkomnum bók-
um sínum. Það er mjög auðvelt að fá rithöf-
unda til þess að koma.“
Er eitthvað fleira á döfinni?
„Það verða vonandi tónleikar með Tjarnar-
kvartettinum í október og svo ætlar hljóm-
sveitin SSSól að heimsækja okkur í nóvem-
ber. Meira er ekki skipulagt í augnablikinu, -
enda er Vopnaskakinu nýlokið."
Hvenær varð það árlegur viðburður?
„Þetta var þriðja hátíðin. Fyrsta hátíðin var
haldin í byijun júlí sumarið 1994. Þá vorum
við með sýningu á verkum Errós og Stefáns
frá Möðrudal, ásamt ýmsum öðrum uppákom-
um. Þá sá ég ein um að skipuleggja hátíðina.
Menningarmálanefnd tók ekki til starfa
fyrr en í desember 1994. Kjörtímabilið á und-
an hafði verið skipuð menningarmálanefnd,
sem lognaðist út af, og ég sá að það var allt-
of mikið fyrir mig að standa ein í þessu. Ég
er mjög fegin að hafa fengið nefndina í gang
aftur og fékk frábært fólk í lið með mér, þau
Guðjón Böðvarsson og Aðalheiði Steingríms-
dóttur. Svo hafa íbúar staðarins stutt við bak-
ið á okkur.“
Hvar finnurðu tíma til að standa í þessu?
„Ég er í hálfu starfi í grunnskólanum sem
stuðningsfulltrúi með misþroska dreng. Svo
hef ég ekki fengist við neitt annað í sumar
en að stússast í þessu. Ég er samt ekki á
launum fyrir utan þá tíu daga sem skakið
stendur yfir. Að öðru leyti þigg ég ekki laun.
Þetta er bara ánægja.
1 þessu felst samt mikil vinna enda leggjum
við höfuðáherslu á að taka vel á móti þeim
listamönnum sem koma. Við reynum að hafa
ofan af fyrir þeim á meðan þeir eru á Vopna-
firði, dveljast með þeim, sýna þeim um og
gera eitthvað fyrir þá.“
Þetta er svei mér merkilegt, missir blaða-
mnður út úr sér.
„Nei, þetta er ekkert merkilegt. Fullt af
fólki gerir þetta um allt land. Ég veit ekki
hvort það er ekki eins athyglissjúkt og ég eða
hvað það er.
En það er langt síðan ég gerði mér ljóst að
ef ég næ ekki athygli fjölmiðla eða annarra
þá er mjög erfitt að útvega fjármagn. Ég vil
helst ekki keyra það allt út úr sveitarfélaginu.
Það er takmörkum háð hvað ég get fengið
þaðan og ég vil gera miklu meira en að halda
eina hátíð á ári. Það er svo mikilvægt að
hafa einhveijar uppákomur, sérstaklega í
skammdeginu á veturna.“
Þú kemur mér fyrir sjónir sem fjöiþrautar-
kona í listum.
„Já.“
Ertu jafnvíg á allar greinar?
„Nei, leikhúsið heillar mig mest. Ég er að-
eins inni í myndlist, fylgist vel með léttari
tónlist, en er ekki eins mikið inni í klassík-
inni. Sagna- og hagyrðingamótin og bókmenn-
takynningarnar höfða síðan til allra. Hópurinn
sem sækir þetta er afskaplega breiður, allt
frá 16 til 80 ára. Einnig er kórsöngur mjög
vinsæll á Vopnafirði. Það koma alltaf um 200
manns á tónleika. Það er rík hefð fyrir kór-
sögn á Vopnafirði og við eigum mjög góðan
kór.“
Blaðamaður gerir sér ljóst að einhvern tíma
verður viðtalinu að ljúka þrátt fyrir að Sigríð-
ur virðist endalaust geta haldið áfram að fjalla
um menningaruppákomur á Vopnafirði. Og
það er ljóst af orðum hennar að Vopnfirðing-
ar þurfa ekki að kvíða skammdeginu.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 24. ÁGÚST 1996