Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1996, Síða 3

LESBðK MORGUNBLAÐSINS ~ MI \M\(./I IS I II{
35. TÖlUBiAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Caput
hópurinn hefur verið tilnefndur af Islands
hálfu til tónlistarverðlauna Norðurlanda-
ráðs og vinnur nú ásamt norska hljóni-
sveitarsijóranum Christian Eggen að upp-
töku á nýjum geisladiski með verkum eft-
ir danska tónskáldið Lars Graugaard. Á
geisladiskinum verða sex verk, fjögur fyr-
ir sinfóníettu og tvö fyrir Iitla kammer-
sveit og er eitt verkanna sérstaklega sam-
ið fyrir Caput-hópinn og tileinkað honum.
Sjónþing
Menningarmiðstöðvarinnar Gerðubergs
hefjast á nýjan leik á sunnudaginn. Þá
er viðfangsefnið Brynhildur Þorgeirsdótt-
ir myndhöggvari og list hennar. Forsíðu-
myndin er af verki eftir Brynhildi. Það
heitir Klettur II, gert 1993, og er úr
steypu, gleri og sandi.
Stefanía
Guðmundsdóttir leikkona var ævinlega
nefnd frú Stefánía af samtíð sinni. Hún
var ekki aðeins afburða leikkona, heldur
einnig burðarás í starfi Leikfélags Reykja-
víkur sem innan skamms heldur uppá ald-
arafmæli sitt. Um frú Stefaníu hefur Jón
Viðar Jónsson fjallað í doktorsriti sínu og
Sveinn Einrsson í leiklistarsögu sinni, en
um hvorttveggja skrifar Gunnar Stefáns-
son, bókmenntafræðingur.
Myndina ó forsiðu tók Þorkell Þorkelsson
Glampa
úr Grænlandsferð skrifar Margrét Mar-
geirsdóttir, en hún sat ráðstefnu í Græn-
landi og ferðaðist þá um, m.a. til Ser-
mermiutdals, þangað sem talið er að Inúít-
ar hafi komið fyrir 4000 árum. Nú er
ferðafólki sýnt Kerlingagljúfur, ógnvekj-
andi staður, því niður í það var gömlum
konum hrint þegar þær voru orðnar til
byrði og sýnir það miskunnarleysi lífsbar-
áttunar þarna.
STEFÁN FRÁ HVÍTADAL
HAUSTIÐ
NÁLGAST
Sólin blessuð sígur rauð til viðar,
glóa á lofti gullin ský,
grátklökk áin niðar.
Haustið nálgast, hríð og vetrarrosinn,
senn er ekki sólar von,
senn er áin frosin.
Lóan horfín, lokið söngvafulli,
rökkvar hér, en suðræn sól
sveipar hana gulli.
Ógnar myrkrið oss á norðurströndum,
innra grætur óðfús þrá
eftir suðurlöndum.
Eigum vér þá aðeins myrkar nætur,
enga fró né innri hvíld,
engar raunabætur?
Stefón (Sigurésson) fró Hvítadol, 1887-1933, var eitt
fremsta Ijóðskóld nýrómantíkurinnar ó sínum tíma. Trega-
blandinn tónn einkennir oft Ijóð hans, somanber Ijóðið
hér að ofan. Fyrsta Ijóðabók hans, Söngvar förumanns-
ins, kom út 1918. Seint ó ævinni tók Stefón kaþólska
trú og orti eftir þoð mikið af trúarljóðum.
FURÐULEGAR
DEILUR
RABB
AÞESSU sumri hafa stað-
ið deilur um náttúru-
vernd sem fróðlegt hef-
ur verið að fylgjast
með. Kannski birtist
þar landlæg þrasgirni
okkar sem stundum
hefur verið rakin til
skammdegisáhrifa, en hefur að þessu sinni
blossað upp á hinni björtu ártíð. Deilan
leiðir í ljós að hugtakið náttúruvernd,
skilgreina menn ekki á sama hátt. Annars-
vegar er sú eldri skilgreining, að náttúru-
vernd sé það að koma í veg fyrir landeyð-
ingu. Hinsvegar er nýrri skilgreining sem
gengur út á að vernda þurfi náttúruna
eins og hún er núna og jafnvel að ekki
megi grípa fram fyrir hendur hennar þeg-
ar breytingar eins og landeyðing eiga sér
stað.
Hólasandur norðvestur frá Mývatni er
eyðimörk og ekkert annað en ljótt svöðus-
ár eftir landeyðingu. Náttúruverndarþras-
ið í sumar hefur staðið um þann úrskurð
skipulagsstjóra ríkisins að leggja stein í
götu áhugamannasamtaka fyrir norðan,
sem hafa fullan vilja og þó nokkra getu
til að breyta eyðimörkinni þarna í gróður-
lendi. Með úrskurðinum tekur skipulags-
stjóri afstöðu með fámennum hópi, sem
hefur trúarlega sannfæringu fyrir því að
lúpína sé stórhættuleg og eiginlega eins
og minnkur í hænsnabúi. Það er einblínt
á að lúpínan sé erlend tegund, en hvað
er beringspunturinn sem búið er að nota
við uppgræðslu með góðum árangri, og
hvað er um aðrar tegundir sem skipulags-
stjórinn hefur úrskurðað að verði að sá í
200 metra breitt belti umhverfis allt svæð-
ið? Sé fleygt í þá grasrækt 100 milljónum
króna - og margir telja það tilgangslaust
með öllu- má náðarsamlegast sá lúpinu á
miðju svæðisins.
Þar sem sandurinn er á hreyfingu hef-
ur melgresið dugað bezt og jafnvel ennþá
betur eftir að farið var að raða heybögg-
um þvert á verstu vindáttina og sá í þá
melgresi. Með tímanum kemur grávíðirinn
og sáir sér inn í melgresið. En þar sem
allt er örfoka og nánast grjótið eitt eftir,
jafnast engin planta á við lúpínuna. Hún
er bjargvætturinn á stórum örfoka svæð-
um og dugleg í sandinum líka, sé búið
að hefta sandfokið. Svo hverfur hún þeg-
ar skilyrði eru komin fyrir annan gróður.
Eftir þennan úrskurð skipulagsstjórans
er orðið óvíst um stuðning öflugra fyrir-
tækja sem þegar voru farin að styrkja
uppgræðslu Hólasands og búin að leggja
í hana milljónir. Þar á meðal er Umhverfis-
sjóður verzlunarinnar, Hagkaup, Islands-
banki og fyrirtæki á Húsavík. En for-
göngu um þá fjáröflun hafði Húsgull,
samtök áhugafólks á Húsavík og víðar á
Norðurlandi.
Hingað til hefur verið hægt að hefta
uppblástur og græða upp örfoka svæði
án þess að gert væri umhverfismat. Nú
er það lykilorðið vegna þess að smuga er
í lögunum, sem gefur hveijutn sem er
tækifæri til þess að óska eftir því við
umhverfisráðherra, að slíkt mat verði
gert þar sem eitthvað er verið að breyta
ásýnd landsins. Ekki er fráleitt að verk-
efnalitlir fræðingar á ýmsum sviðum geti
fundið sér eina og eina matarholu út á
þessa smugu, enda lagði Þjóðminjasafnið
til að ráðinn yrði sérstakur fornleifafræð-
ingur til að kanna hugsanlegar fornminjar
á svæðinu. Meira að segja var lagt til að
fornleifafræðingurinn fylgdist með upp-
græðslunni! Þyrftu ekki fleiri að gera slíkt
hið sama; hafa jarðfræðingar verið til
kallaðir og hvað segir sagnfræðingafélag-
ið til dæmis? Það yrði þá hugsanlega að
bíða með alla sáningu og uppgræðslu á
meðan sagnfræði svæðisins yrð könnuð
niður í kjölinn.
Sem betur fer hefur skipulagsstjórinn
ekki alltaf verið svona þægur við þá sem
aðhyllast svarta náttúruvernd. Hann veitti
leyfi - með allnokkrum semingi þó- til
þess að útfall Hagavatns við Langjökul
yrði stíflað og vatnsborðið hækkað upp í
það sem var fyrir hlaupið 1939, þegar
Farið fann sér nýja leið gegnum Brekkna-
fjöllin. Eftir hlaupið 1929 og aftur 1939
hafði stór vatnsbotn, þakinn jökulleir,
komið upp. Þessar víðáttumiklur leirur
urðu til vandræða þegar þornaði; jökulleir-
inn, fínn eins og hveiti, fauk þá fram og
átti þátt í gífurlegri landeyðingu á Hauka-
dalsheiði. Þar er búið að vinna stórvirki
í uppgræðslu, en allt getur það verið í
uppnámi ef sandbotninn við Hagavatn er
óheftur þegar langvarandi norðanátt ger-
ir. Samskonar usla höfðu sandflákar við
Sandvatn, lítið eitt framar, gert á gróður-
lendi heiðarinnar. í fyrra kostaði Islands-
banki stíflu við Sandvatn og vatnið flæðir
nú yfir sandflákana. Það mega teljast
undur og stórmerki, að þetta verk tókst
að vinna tafarlaust og án hávaða. Aftur
á móti hafa nokkrir orðið til þess að
kæra fyrirhugaða stækkun Hagavatns af
ýmsum ástæðum og Náttúruverndarráð
tók óstinnt upp vegarlagningu Land-
græðslunnar af Línuveginum að stíflu-
stæðinu. Sá vegur liggur á algerri eyði-
mörk norðanundir Brekknafjöllum; spillir
engu en gefur nú tækifæri til að aka um
stórfenglega öræfaslóð, sem smalar Hlíða-
bæjanna og fáeinir göngugarpar þekktu
einir áður.
Ekkert hef ég á móti því að vernda
svarta sanda þar sem hægt er. Þeir eru
á sinn hátt áhrifamikil og fögur náttúru-
smíð og raunar finnst mér það sama um
örfoka gijótfláka, ekki sízt í námunda við
jökla. En það er ekki hægt að una við
að foksandur fari sínu fram, ef hægt er
að stöðva hann. I fyrsta lagi er mold- og
sandrok mengun á andrúmslofti og í ann-
an stað er ekki hægt að horfa á eftir
gróðurmoldinni út á haf. Hún er verð-
mæti eins og hafið og árnar og grasið
og hverirnir. Hún er fljót að fara; það
höfum við margoft séð, en jafnframt lengi
að myndast.
Af náttúrugæðum er moldin það eina
sem ísland er fátækara af nú en fyrr á
öldum. Við þurfum hvorki Ara fróða né
annála til að vita það. Ummerkin blasa
við og vitna um það land sem eitt sinn
var þegar komið er upp á brún hálendis-
ins. Þau birtast í toi'fum sem ennþá
standa; stundum eru þær allt að tvær
mannhæðir. Til þess að mynda alla þá
mold hefur þurft margar aldir og betra
veðurfar en síðastliðin 300 ár. Nú höfum
við efni og tæknilega getu til þess að
snúa þróuninni við. En það er fullkomlega
fáránlegt að þjóðin skiptist í tvær þras-
fylkingar eftir því hvort tnenn trúa meira
á eina plöntu en aðra.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. SEPTEMBER 1996 3