Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1996, Blaðsíða 15

LJOÐERNIS-
VITUNDIN
VAKIN
Hjalti Rögnvaldsson hefur að undanförnu efnt til
nýstárlegs Ijóóaflutnings með því að lesa bækur
samtímaskálda í heilu lagi. JOHANN HJALMARS-
SON innti hann eftir markmióum með þessum dag-
skrám og vióhorfum hans til skálda og Ijóóa.
HJALTI Rögnvaldsson
leikari hefur undanfarin
þriðjudagskvöld flutt
ljóð í Kaffi Oliver við
Ingólfsstræti í Reykja-
vík. Síðastliðinn þriðju-
dagur var helgaður
lestri úr fyrstu ljóðabók-
um Þorsteins frá Hamri
og mun Hjalti lesa Þorstein áfram næstu
þriðjudaga. Þegar þeim flutningi er lokið
fer hann í stutt frí. Áður hefur hann sótt
efni til skáldanna Stefáns Harðar Grímsson-
ar, Einars Braga og Sigfúsar Daðasonar
og að auki flutt þýðingar eftir Sigfús á ljóð-
um franska Nóbelsskáldsins Saint-John
Perse, Útlegð.
Sjálfur átti Hjalti hugmyndina að lestrun-
um. Hann velur sjálfur „helst höfunda í
heilu lagi og heilar bækur“, eins og hann
orðar það. Dagskráin er klukkutími með
stuttu hléi. Um Kaffi Oliver sem kalla má
kaffihús eða bar að vild segir hann að stað-
urinn sé „góður í laginu, það sem ég er að
gera fer fram innst og það er engin umferð
fram hjá. í hinni deildinni eru litlir sauma-
klúbbar í öðrum erindagjörðum en hlusta á
ljóð“.
Hjalti segir ljóðaflutninginn á góðri leið
með að verða stofnun, en tilgangurinn sé
að vekja ljóðernisvitundina. Um sé að ræða
ljóðaflutning fremur en lestur.
Form er aukaatriói
Þú byrjaðir á atómskáldakynslóðinni?
„Mér finnst skömm að því að þessi kyn-
slóð er nánast óþekkt. Að eldri skáldum
kemur einhvern tíma seinna. Rím skiptir
mig ekki máli, form er reyndar aukaatriði.
Þetta er spurning um ljóðrænu. En það er
ótrúlega mikil formfesta í því sem virðist
vera laust. Mér finnst hafa þurrkast út
skilveggur milli skynjunar og skilnings,
skynjunin jafnvel nauðsynlegri í mínum
Morgunblaðió/Árni Sæberg
ÞAÐ ætti ekki að sæta neinum tíðindum að leikari standi upp á endann og flytji ijóð,
segir Hjalti Rögnvaldsson leikari.
huga. Það er þess virði að menn eyði nokkr-
um árum í að skilja. En kannski er allur
skáldskapur vitleysa.“ Æskileg vitleysa
samþykkir Hjalti.
Hvað viltu segja um viðhorf þín til skáld-
skapar?
„Það sem höfðar til mín, það er mæli-
kvarðinn; þarf ekki að skilja, nóg að skynja.
Gestir ákveða að lokum hvað er á ferðinni."
Eru þá gestirnir í hlutverki skálds?
„Ef mér tekst að ýta undir þá tilfinningu
í þeim tel ég þetta ekki alveg til einskis.“
Aðsókn hefur verið ágæt hjá Hjalta, frá
hálfsetnu upp í fullsetið. Aðspurður hvort
hann sjái fyrir sér annan stað fyrir flutning-
inn segir hann að Laugardalshöllin hafi
ekki verið laus, en verði það vonandi síðar.
Ljóóió sjólft
Hvernig líst Hjalta á aðrar tegundir Ijóða-
flutnings?
„Eg vil helst hafa ljóðið sjálft. Ef tónar
eiga að vera með til dæmis verður það að
hafa ákveðinn tilgang og vinnast vel svo
báðar listgreinar njóti sín til jafns.“
Hefurðu fengið viðbrögð frá áheyrend-
um?
„Töluverð, einkum þakklæti. Einn og einn
fer kannski til þess að sjá sýningargrip frá
Náttúrugripasafninu. Ljóðadagskrár eru
sorglega sjaldgæfar, ættu að vera fleiri. —
Það ætti ekki að sæta neinum tíðindum að
leikari standi upp á endann og flytji ljóð.“
Hjalti segir 'að ljóð skáldanna séu í fullu
gildi þótt þau endurspegli ýmsa tíma. Ljóð-
in gilda áfram að hans mati og heildarsvip-
urinn sem fæst við að lesa heila bók skipt-
ir máli. Hann segir að fjölda fólks þyrsti í
þögn og menningu.
Þögn?
„Ljóðið er náskylt þögninni, frænka
þagnarinnar. Maður sem getur einbeitt sér
við að hlusta á ljóð er ekki alveg búinn að
vera.“
_________TÓNLIST_______________
Sígildir diskar
BACH
J. S. Bach: Weinen, Klagen, Sorgen, Zagen
BWV 12, Wiederstehe doch der SiindeBWV
54, Ach, ich sehe, itzt, da ich zurHochzeit
gehe BWV 162, Himmelskönig, sei willkommen
BWV 182. Yumiko Kurisu S, Yoshikazu Mera
A (kontratenór), Makoto Sakurada T & Peter
Kooy B; Bach Collegium Japan u. stj. Masaak-
is Suzukis. BIS CD-791. Upptaka: DDD, Kobe,
Japan, 4/1996. Lengd: 79:09. Verð: 1.490 kr.
AL-JAPÖNSK áhöfn í Bach-kantötum?
Væri það ekki eins og að útsetja kammer-
verk eftir Brahms fyrir sjakúhatsjí, kótó
og sjamísen? Eða hvernig í ósköpum getur
umhverfi sjintótrúar og Zen-búddisma í
landi rísandi sólar samrýmzt miðevrópskri
lúterskri kirkjutónlist frá 18. öld? Var því
ekki fyrir löngu slegið föstu, að austrið og
vestrið myndu aldrei ná saman?
Ekki virðist Robert von Bahr hjá sænsku
Bis-útgáfunni hafa litið svo á, heldur treyst
því að tónlistin þekki engin landamæri,
þegar hann lét taka disk þenna upp í vor.
Eflaust hefur hann haft sitthvað fleira fyr-
ir sér (Japansmarkaður sígildra hljómdiska
ku t.d. vera einn sá stærsti í heimi), en
þótt skömm sé frá að segja, þá hefur undir-
ritaður harla lítið undir höndum um Bach
Collegium Japan og stjórnanda sveitarinn-
ar, organleikarann Masaaki Suzuki, annað
en að hérumræddur diskur er frumraun
þeirra á Vesturlöndum. Bæklingur segir
sveitina stofnaða af stjórnandanum 1990
til að kynna Japönum kantötulist Bachs og
nánustu fyrirrennara (Pachalbel, Buxte-
hude, Böhm, Scheidt).
Auk einleikara fylgiradda (obbligati)
samanstendur BCJ af 18 kórsöngvurum (5,
4, 4, 5) og 8 strengjum (2, 2, 2 + 1 selló
og violone í fylgibassa), og er það sérlega
viðeigandi stærð fyrir verkin fjögur á þess-
um diski, því Weimarkantötur Bachs höfðu
oftast minna umleikis en kantötur Leipzig-
áranna. Miður viðeigandi verða hins vegar
hlutföllin, þá sjaldan strengjasatzinn er 5-
radda. Sú er einmitt raunin í
BWV 12, og fimmröddunin -
hljómmikil forneskja (ættuð
frá gömbusveitum) með 2 ví-
óluröddum, sem Bach hvarf
síðar frá í kantorstíð sinni) er
þar útfærð með uppröðuninni
2, 2, 1, 1 + Fb, líkt og víól-
uraddirnar tvær væru auka-
atriði. Eins virðist vera með
kórinn; útraddirnar kæfa
nokkuð innraddirnar, og er
það í undarlegri andstöðu við
upphafsstefnu flytjenda og
missir þeim er meta raddfærsl-
ulist Sebastíans og vandvirkni
að verðleikum.
Að öðru leyti er flutningur
hinn vandaðasti, og má óhikað
fullyrða, að Japanir sýna ótrúlega góð tök
á viðfangsefninu. Sumum hlustendum kann
e.t.v. að finnast söngurinn heldur blóðlítill
á köflum, og textinn mætti víða vera skýr-
ari, en á móti kemur einstök ögun og fágun,
sem ásamt sérkennilegri, íhugunarkenndri
innlifun kallar fram hið upprunalega guðs-
þjónustuhlutverk verkanna; hlutverk sem
virðist almennt hafa þokað í vesturlenzkri
túlkun fyrir ytri dramatík og forntækni-
hneigðri upprunastefnu.
Kantötur umrædds disks bera að vísu
öðrum fremur þennan andblæ með sér. Þær
eru allar frá níu ára dvöl Bachs í Weimar
(1708-17), þar sem flest orgelverk hans
urðu til. Hin mikla færibandsframleiðsla
fyrstu Leipzigáranna á kirkjukantötum var
enn ekki komin í gang í Weimar. Þegar
mest var, þurfti Bach aðeins að skila einni
nýrri kantötu á mánuði, en sem kunnugt
er fjórfaldaðist sú iðja í vikulegt (!) ferli,
þegar nýdubbaður kantorinn hóf að safna
í sarpinn fyrir höfuðkirkjur Leipzigborgar.
Eins og fyrr sagði var tilstandið minna
í Weimar, hljómsveitin smærri og tónsmíða-
áhrifin frá fransk-ítalskri
óperu ekki orðin eins glögg
og síðar varð. Músíkin stendur
nær norðurþýzka organista-
skólanum; hún er fornlegri,
stranglegri og íhugulli. Þess-
um eigindum skila Japanarnir
einkar vel, og ljá verkunum
að auki dulræna töfra með
fágaðri mýkt sinni, sem án efa
hefði heillað Sebastían upp úr
skónum.
Upptökustaðurinn er nýleg
kirkja í Kobe sem var sérlega
hönnuð fyrir tónlistarflutning,
enda er hljómurinn afar falleg-
ur. Sumir hefðu kannski kosið
ögn meiri nálægð við flytjend-
ur, en það hefði aftur á móti
dregið úr dulúðinni. Ekki spillir heldur hóf-
semd Japana í “klukkudýnamík“, því hún
er sannfærandi og hvergi jafn skelfilega
ýkt og, segjum, í túlkun Roy Goodmans á
Brandenborgarkonsertunum (Hyperion) -
sannkölluðu víti til varnaðar, þegar “upp-
runalegur“ barokkflutningur er annars veg-
ar.
ARNOLD
Malcolm Arnold: Sinfóníur nr. 1 og 2. Ríkiss-
infóníuhljómsveit Irlands u. stj. Andrews
Pennys. Naxos 8.553406. Upptaka: DDD,
Dyflinni 4/1995. Lengd: 55:41. Verð: 690 kr.
SKAMMT er síðan brezka tónskáldið
Malcolm Arnold (f. 1921) bar fyrst á góma
á þessum vettvangi, eða fyrir hálfum mán-
uði, í sambandi við “Hoffnunghátíðina“, þar
sem hann var nefndur meðal tónlistarmanna
er lagt höfðu í púkk háðfuglsins heitna.
Annars ættu aðdáendur Davids MacLeans
og Alecs Guinness að kannast við hann,
því meðal rúmlega 80 kvikmynda sem Arn-
old hefur tónsett var Brúin yfir Kwaifljót.
Þótt hann lyki þvi verkefni á aðeins 10
dögum, hlaut hann Óskarsverðlaun fyrir,
enda blístruðu allir á sínum tíma (kringum
1957-58) hið galvaska göngulag úr mynd-
inni (somí - mífaso / mí mí do -), svo lá
við landauðn.
Arnold virðist til skamms tíma ekki hafa
þótt nógu fínn pappír meðal alvarlegra tón-
listarunnenda og gagnrýnenda. Tengsl hans
við kvikmyndatónlist og léttari tóngreinar
þóttu vafasöm, að ekki sé talað um “íhalds-
semi“ tónskáldsins á díatóník, óvefengjan-
lega lipurð í orkestrun og öryggi í meðferð
ólíkra stíltegunda. Sem sagt: gersamlega
utanvelta sérvitringur frá sjónarhóli fram-
úrstefnulínu Kölnar-Darmstadts á 7. ára-
tug. Og (kannski verst af öllu): hann höfð-
aði til áheyrenda!
Nú sýnist hins vegar farið að rofa nokk-
uð til um endurmat á Malcolm Arnold.
A.m.k. er hann farinn að gera vart við sig
á hljómdiskum: staka kammerverk á BIS,
nokkrir diskar með dönsum, kvikmyndasvít-
um og strengjakvartettum á Chandos, og,
að svo komnu, þijár sinfóníur - nr. 1, 2 og 9
- á Naxos.
Því er ekki að neita, að kvikmyndatónlist-
arlegir breiðtjaldsfletir blasa víða við á lér-
efti brezka hljómlistarmálarans. Hann vinn-
ur ekki áberandi mikið með stefrænni úr-
vinnslu, í blóra við comme il faut síðan
Beethoven, heldur út frá stemmningum,
örfáum melódískum tónbilum og með or-
kestrun sem oft kemur á óvart, vegna þess
hvað hún er í raun einföld. Kannski mætti
kalla þetta “prógrammlausa hermitónlist".
Arnold hefur sjálfur kvartað um að not-
ast stundum við “tilfinningalegar klissjur“,
og er honum auðvitað legið á hálsi fyrir
það. En - hvað er ekki hægt að segja um
Mahler? Eða eru gamlar klissjur skárri en
nýjar klissjur? Sinfóníur nr. 1 og 2 (1950
og 1953) hljóma í mínum eyrum ekki vit-
und úr sér gengnar, heldur þvert á móti
sem glæsileg, eldhress, og hugvitslega sam-
in hljómsveitartónlist, sem í þokkabót bera
aðalsmerki hins vandaða aðgengileika.
Flutningur íranna er engu minni en fyrsta
flokks, og hljóðritunin sömuleiðis.
Rikarður Ö. Pálsson
BACH OG ZEN
Bach
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. SEPTEMBER 1996 15 C