Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1996, Qupperneq 6

GLAMPAR
ÚR GRÆN-
LANDSFERÐ
EFTIR MARGRÉTI MARGEIRSDÓTTUR
íbúar Grænlands eru alls um 55.000, þar gf
eru rúmlega 7.000 aófluttir, flestirfró Danmörku.
Það eru 18 sveitarfélög í landinu, en hvert sveitar-
félag samanstendur gf þéttbýliskjarna og
nokkrum smærri þorpum, en þau eru um 100
talsins meðfram ströndum landsins.
SUNGiÐ fyrir gesti á Hótei Arctic í lluissat.
að er árla morguns föstudaginn
8. september 1995 sem hið
viðburðaríka ferðalag hefst til
granna okkar í vestri. Tilefnið
er heimsókn og haustfundur
norrænu nefndarinnar í fé-
lags- og heilbrigðismálum sem
starfar á vegum norrænu ráð-
herranefndarinnar og er þetta í fyrsta sinn
sem fundurinn er haldinn á Grænlandi. Sann-
arlega tími til kominn. Hópurinn telur um 26
manns frá öllum Norðurlöndunum og flestir
eru að koma í fyrsta sinn til Grænlands. Ég
státa af því, að hafa dvalið vikutíma í Qaq-
ortoq fyrir 7 árum. Það var eftirminnilegt og
skemmtilegt ferðalag.
Mér til nokkurrar undrunar er hvert sæti
skipað í breiðþotu SAS flugfélagsins. Hópur-
inn dreifíst, og enginn fær ráðið hvar honum
er vísað til sætis. Breiðþotan lenti á flugvell-
inum í Kangerlussuaq. Við gátum nú seinkað
klukkunum okkar um fjórar stundir og þá var
ekki einu sinni komið hádegi á Grænlandi.
Kangerlussuaq er lítið þorp með um 350
íbúa og hafa flestir atvinnu við flugvöllinn og
þjónustu tengda fluginu.
Ég gekk út úr flugstöðinni, það var rúm-
lega klukkutíma bið eftir næsta flugi. Úti var
stafalogn og heiðskír himinn með heitum sól-
geislum. Ég tyllti mér á bekk og naut sólar
og útsýnis komin norður fyrir heimskauts-
baug. Það var ekki seinna vænna á þessu
sumri eftir sólarleysið á Islandi!
Skömmu síðar kveður við næsta tilkynning
og nú segir röddin að Grænlandsflug sé til-
búið til brottferðar.
Fokkerinn tekur stefnuna norður á bóginn.
Það er talsverð ókyrrð í lofti og þó að maður
sé ýmsu vanur frá íslandi fer ég ósjálfrátt
að hugsa hvort vélin muni hafa sig í gegnum
alla þessa loftstrauma og vindstrengi eða hvað
það nú heitir. Mér varð ósjálfrátt Iitið til hlið-
ar á konuna sem sat í næsta sæti. Hún var
grænlensk og nokkuð við aldur. Hún sýndi
engin minnstu svipbrigði um ótta. Hún virtist
vera í þungum þönkum. „Ég vona að við kom-
umst til Ilulissat" sagði ég eins og hálfpartinn
við sjálfa mig og stamaði á síðasta orðinu því
að ég hafði ekki lært að bera það rétt fram
á grænlensku. Hún leiðrétti framburð minn
og ég endurtók hennar og þannig lærði ég
að segja orðið rétt á grænlensku.
í ferðabæklingi má lesa að flugvöllurinn
hafí verið tekinn í notkun árið 1984 og þar
með hafí Ilulissat orðið miðstöð samgangna
við Diskóflóann. Þaðan fljúga þyrlur með far-
þega og póst norður til Uummannaq. Þar búa
um 1.400 manns, 600 kílómetra fyrir norðan
heimskautsbaug. Þar er sagt vera mikið stað-
viðri og ákjósanleg skilyrði fyrir hundasleða-
ferðir.
Það tók ekki Iangan tíma að koma sér fyrir
á Arctic Hóteli, í Ilulissat, en það stendur
skammt utan við bæinn með geysifagurt út-
sýni yfir höfnina og ísfjörðinn þar sem borgarí-
sjakarnir blasa við í allri sinni tign og litbrigð-
um. Hótelið var búið öllum nútíma þægindum,
og öll þjónusta var þar eins og best verður á
kosið.
Fyrsti fundur norræna hópsins hófst að
aflíðandi hádegi með stuttu yfirlitserindi um
stöðu og þróun félagsmála á Grænlandi, sem
Enid Riemensschneider flutti, en hún er full-
trúi heimastjórnar Grænlands í norrænu
nefndinni.
Eins og kunnugt er fékk Grænland heima-
stjórn árið 1979. Á landsþinginu eiga sæti
27 þingmenn, þar af eru 16% konur, en í lands-
stjórninni eru 7 ráðherrar þar af tvær konur.
Á undanförnum árum hafa Grænlendingar
tekið sjálfir við stjórn eigin máia á æ fleiri
sviðum. Danir fara þó enn með utanríkismál,
varnarmál og dómsmál. Samkvæmt dönsku
stjórnarskránni eiga tveir Grænlendingar sæti
á danska þjóðþinginu.
íbúar Grænlands eru alls um 55.800 , þar
af eru rúmlega 7.000 aðfluttir, flestir frá
Danmörku. Það eru 18 sveitarfélög í landinu,
en hvert sveitarfélag samanstendur af þétt-
býliskjarna og nokkrum smærri þorpum
(Bygder) en þau eru um 100 talsins meðfram
ströndum landsins. í Upernavik sveitarfélag-
inu eru flest smáþorpin (Bygderne) eða 11 alls.
Mikil áhersla hefur verið lögð á að endur-
skipuleggja heilbrigðis- og félagsmálakerfíð
til að gera það skilvirkara og markvissara,
einkum með tilliti til aldraðra, fatlaðra og
barna. Aldraðir eiga rétt á lífeyri frá 60 ára
aldri og núorðið er þeim veitt aðstoð við að
búa sem lengst í heimahúsum fremur en á
öldrunarheimilum. Stefnan í málefnum fatl-
aðra hefur breyst á síðari árum í þá átt að
búa þeim aðstæður á heimaslóðum í stað þess
að koma þeim fyrir á stofnunum í Danmörku
eins og tíðkaðist áður fyrr. Þó eru slíkar lausn-
ir ennþá fyrir hendi þegar um mjög alvarleg
tilvik er að ræða.
Margir fatlaðir hafa flust aftur heim til
Grænlands eftir að hafa verið vistaðir árum
saman í Danmörku.
Fjölskyldupólitík er ofarlega á baugi, enda
eru margvísleg vandamál sem við blasa og
eiga sér m.a. rætur í breyttum lífsháttum þjóð-
arinnar. Lögð er áhersla á fræðslu fyrir unga
foreldra og ennfremur að mennta leikskóla-
kennara og koma á fót leikskólum.
Húsnæði landsmanna er yfírleitt í eigu opin-
berra aðila, landsstjórnarinnar eða sveitarfé-
laga. Aðeins 10% af húsnæði eru í einkaeign.
Aðalatvinnuvegur á Grænlandi eru fískveið-
ar og störf tengd útgerð, en auk þess eru
aðrar atvinnugreinar að ryðja sér til rúms
eins og námuvinnsla og ferðaþjónusta. At-
vinnuleysi er nokkurt á Grænlandi eða 6-8%,
en það er einkum og sérílagi meðal ófag-
lærðra. Hinsvegar er gríðarmikill skortur á
sérmenntuðu fólki til starfa í ýmsum greinum,
þar á meðal læknum og öðrum sérfræðingum
innan heilbrigðisþjónustunnar. Sérstakt átak
er nú verið að gera í menntamálunum sem
felst í að hvetja ungt fólk til að afla sér mennt-
unar í framhaldsskólum. Þannig er öllum nem-
endum í framhaldsnámi greidd mánaðarlega
laun sem svarar til rúmlega kr. 40.000 ísl.
(da. kr. 4.000.) Hér er um beina styrki að
ræða sem ekki þarf að endurgreiða. Enn sem
komið er fara þó aðeins 20% af grænlenskum
nemendum í menntaskóla eða halda áfram
námi eftir grunnskóla.
Háskóli er í höfuðborginni Nuuk með nokkr-
um námsbrautum. ,Aðeins 1% af Grænlend-
ingum hefur þó lokið háskólamenntun, en
flestir þeirra frá dönskum háskólum. Mennta-
kerfíð og menntamálin eru nú til sérstakrar
skoðunar hjá yfirvöldum i Grænlandi með
framtíðarsýn í huga. Aukin eftirspurn fyrir-
tækja eftir stjórnendum og fagfólki hefur ýtt
undir að í boði er á stöku stað starfsþjálfun
í fyrirtækjunum og hefur það gefíð góða raun.
Að loknu spjalli Siemsneiders var gestur
fundarins framkvæmdastjóri ferðaskrifstof-
unnar í Ilulissat, Flemming Nicolsson, og
ræddi hann um ferðamál og sögu bæjarins í
stuttu máli. Grænlendingar leggja mikla
áherslu á að efla ferðaþjónustu og virðist sann-
arlega margt benda til að sú atvinnugrein
eigi mikla framtíð fyrir sér. Hefur mikið átak
verið gert á síðustu árum m.a. að auka gisti-
rými og skipuleggja kynningu erlendis á land-
inu. Heimastjórnin hefur sett sér það mark-
mið að ijöldi - ferðamanna verði um 35.000
um næstu aldamót. Mikil aukning hefur orðið
á fjölda ferðamanna til Ilulissat með bættum
flugsamgöngum, enda hefur staðurinn að-
dráttarafl vegna einstakrar náttúrufegurðar
bæði á landi og á sjó.
Það er einmitt hér við mynni ísfjarðarins
sem skriðjökullinn fellur út í hafið og myndar
hina hrikalegu ísjaka, sem tróna á stærð við
fjöll.
Bærinn llulissat rekur sögu sína til ársins
1741 þegar danskur kaupmaður að nafni
Jacob Severin tók sér bólfestu og nefndi stað-
inn Jakobshavn. Elsta húsið í bænum er
„Svarta Pakkhúsið" byggt 1782 og stendur
við höfnina. Það hefur nú verið friðlýst. Ýmiss
konar þjónustustofnanir er að finna í bænum,
sjúkrahús, leikskóla, meðferðarheimili fyrir
börn, heimili fyrir þroskahefta o.fl. Verður
nánar greint frá starfsemi þeirra síðar.
Á öðrum degi dvalar okkar í Ilulissat áttum
við þess kost að heimsækja sögufræga staði
í grenndinni og var Flemming Nicolsson leið-
sögumaður okkar, enda þekkti hann stað-
hætti alla eins og lófann á sér. Leiðin lá til
Sermermiutdalsins sem er friðlýst svæði vegna
fornminja er hafa fundist þar. Talið er að
inúítar hafí fyrst sest hér að sem komu til
vesturstrandar Grænlands fyrir um 4.000
árum. Vitað er að byggð hélst hér þangað til
á fyrri hluta 19. aldar þegar hún lagðist af.
Fólkið bjó síðast í torfkofum með skæni úr
selskinnsmaga fyrir ljóra. Fundist hafa ýmsar
mannvistarleifar sem varpa ljósi á merkilega
sögu þessa staðar.
Um leið og við yfirgefum Sermermiút kem-
ur mér í hug eftirfarandi staka eftir Sigurð
Breiðfjörð:
FRÁ Sermermiút þar sem minjar eru um forna byggð. Myndirnar tók greinarhöfundurinn.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. SEPTEMBER 1996