Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1996, Blaðsíða 7

í ÞORPINU Oqaatsut. GRÆNLENSKIR búningar á minjasafni.
Geymið þið feðra gömul bein,
sem grafarfeldur omar,
og geymið á sínum stað hvem stein,
sem styðja tóttir fornar.
Dalurinn skartaði hinum fegurstu haustlit-
um. Rauðleitt lyngið þakti hlíðarnar og varp-
aði hlýlegum blæ á landið, en úti fyrir strönd-
inni sindraði á dimmblátt hafið skreytt ótelj-
andi silfurlituðum ísjökunum.
Við héldum enn lengra í suðurátt, yfír hálsa
og hæðir og eftir stundargöngu bar okkur að
gljúfri einu miklu svonefndu Kerlingagljúfri.
Flemming segir okkur frá því hvað það geymi.
A öldum áður fór gamla fólkið hingað, einkum
þó gamlar konur og létu sig hverfa ofan í
gljúfrið, þegar þær voru orðnar til byrði og
til einskis nýtar lengur í hinni hörðu lífsbar-
áttu. Þá var færri munna að metta. Gljúfrið
er hrikalegt bæði þröngt og svo djúpt að það
sér ekki til botns í því. Þvílík örlög að bera
þar beinin. En það er fleira sem fangar augað
og gagntekur hugann, því héðan blasir ísfjörð-
urinn við í allri sinni dýrð með skerandi hvíta
birtu ísjakanna. Þeir eru svo nálægir að við
liggur að hægt sé að stökkva út á þá.
Loftið er svalt og tæit og ógnþrungið um-
hverfið orkar á okkur með feiknarlegum krafti.
Andspænis slíkri náttúru má maðurinn sín lít-
ils.
Á heimleiðinni er sjónum okkar beint að
fjallinu „Holms- bakke“. Þaðan sést fyrst til
sólar á nýju ári eftir margra vikna skammdegi-
smyrkur. Þetta gerist þann 13. janúar og þá
fagna íbúar Ilulissat með sérstakri „sólarhá-
tíð“. Skólum og vinnustöðum er lokað svo að
allir fái tækifæri til að taka þátt í hátíðinni.
Það er kominn sunnudagsmorgunn og við
erum að leggja af stað í ferðalag norður með
ströndinni til þorps sem heitir Oqaatsut
(Rodebay) um 25 kílómetra fyrir norðan Ilul-
issat. Niðri við höfnina bíða okkar tveir bátar
sem leysa landfestar jafnskjótt og allir eru
komnir um borð. Það er heiðskír himinn og
sólskin, sem nær þó ekki að hita þetta tæra
og svala loft. Jökulkaldan gustinn leggur frá
íshafinu.
Nú sjáum við landið af hafí, klettótt strönd-
in gengur sumsstaðar þverhnípt niður í sjó.
Annars staðar eru aflíðandi hæðir. Landið er
hijóstrugt enda er engin byggð sjáanleg fyrr
en fer að móta fyrir húsunum í Oqaatsut.
Eftir því sem nær dregur sjáum við skærmál-
uð húsin í öllum regnbogans litum. Þetta eru
timburhús einföld að gerð og standa á stangli.
Sum virðast vera njörvuð niður í klettana með
plönkum. Þetta er dæmigert fiskiþorp er okk-
ur sagt (Bygd) með 65 íbúa sem lifa af veið-
um. Hér er enn ástunduð hin gamla veiðiað-
ferð Eskimóanna að nota hundasleða að vetr-
inum þegar farið er út á ísinn til veiða. Stund-
um tekur ferðin heilan sólarhring og þá er
tjaldað yfír sleðann. Víða mátti sjá hina gulg-
ráu sleðahunda tjóðraða og bundna saman í
hópum. Ýlfrið í þeim benti til að þeir kynnu
ekki allskostar vel þessu letilífí, og biðu óþolin-
móðir eftir að þeysa eftir ísnum með hús-
bónda sinn á sleðanum.
í þessu litla afskekkta þorpi var hin snotr-
asta kirkja sem minnti á íslenskar sveitakirkj-
ur. Ýmsa fagra gripi var þarna að sjá. Altari-
staflan og skírnarfonturinn vöktu sérstaka
athygli okkar. Auk helgiathafna í kirkjunni
fór barnakennslan þar einnig fram, enda voru
aðeins 4 börn á skólaaldri í þorpinu.
Þetta tjáði mér einn af íbúunum, sem tal-
aði svolítið í dönsku. Ég mætti honum þegar
hann var að spássera úti í góða veðrinu. Hann
sagðist hafa búið þarna lengi. Hann var veiði-
maður og benti mér í áttina þar sem hundarn-
ir hans voru bundnir. Ég smellti af honum
mynd og þakkaði honum fyrir spjallið.
VIÐ KERLINGAGUÚFRIÐ. Leiðsögumaðurinn, Flemming Nicolson, erfyrir
miðri mynd. í baksýn er ísfjörðurinn.
VEISLA langt fyrir norðan heimskautsbaug.
ur reiðhjól sem stoltir unglingsstrákar þeystu
á um götuslóðana allt hvað þeir komust.
Við kvöddum þetta friðsæla þorp og sigldum
spölkorn lengra norður með ströndinni uns
við tókum land um hádegisbil.
Bátarnir gátu ekki lagst að landi og vorum
við selflutt í land á tveimur smáskektum og
gekk allt vel fyrir sig enda augljóst að hér
voru engir viðvaningar við stjórnvölinn. Undr-
un okkar verður ekki með orðum lýst er við
litum hina dýrindis veislu sem gestgjafar okk-
ar í Ilulissat höfðu séð um að undirbúa. Á
Grænlandi er siður í útilegum að elda matinn
á hlóðum. Þarna stóðu kokkarnir með stærðar-
potta og pönnur yfir hlóðum og matreiddu
gómsætar krásir úr selkjöti, hreindýrakjöti,
ásamt ýmsu öðru lostæti á ekta grænlenskan
máta. Með þessu var á boðstólum danskur
bjór og. kannski eitthvað ögn stérkára ef gáð
var í einstaka bijóstvasa!
Það var stórkostlegt að sitja slíka veislu
undir berum himni rúmlega 300 kílómetra
fyrir norðan heimskautsbaug og komið fram
í september. Þvílíkt ævintýri.
Daginn eftir tók alvaran við á ný. Funda-
höld voru fyrrihluta dags og síðan var haidið
í heimsóknir á nokkrar stofnanir, þar á meðal
sjúkrahúsið, og upptökuheimili fyrir börn og
unglinga.
Sjúkrahúsið sem er tiltölulega nýtt, stendur
á höfða alveg út við hafið með útsýni yfír
höfnina og Diskóflóann. Sagt er að hvergi
finnist sjúkrahús með fegurra útsýni. Þetta
er héraðssjúkrahús og þjónar bæði Ilulissat
og þorpunum fjórum: Saqqaq, Qeqertaq, lli-
í ÞESSU fallega húsi er minjasafn um
heimskautafarann Knut Rasmussen.
Það var fróðlegt að koma á þennan stað
þar sem tíminn virtist standa kyrr. Enginn
farartæki á hjólum voru sjáanleg nema nokk-
manaq og Oqaatsut. Yfirlæknirinn er Elísabet
Jul, frá Danmörku og hefur hún gegnt starf-
inu í fjögur ár og lætur vel yfir því að búa á
Grænlandi.
Sjúkrahúsið er allvel búið tækjum til að
sinna almennri heilbrigðisþjónustu. Þar er að
finna slysadeild, barnadeild, fæðingardeild,
skurðstofu fyrir minniháttar uppskurði, öldr-
unardeild o.fl. Ef um er að ræða stærri upp-
skurði eru sjúklingar fluttir á sjúkrahúsið í
Nuuk. Yfirlæknirinn, þessi hressa unga kona,
fer með okkur úr einni deildinni í aðra og
upplýsir okkur í leiðinni um hin alvarlegu
vandamál sem hún mætir í starfinu. Ung-
barnadauði er tvisvar sinnum meiri á Græn-
landi en í Danmörku, þessvegna er nú lögð
afar mikil áhersla á mæðravernd og fræðslu
fyrir verðandi mæður. Barnshafandi konur
sem búa í einangruðum þorpum við erfiðar
samgöngur eru hvattar til að koma á sjúkra-
húsið og dvelja þar síðustu vikurnar fyrir
fæðingu. Á hveiju ári fæðast um 1.200 börn
á Grænlandi.
Á síðustu árum hefur talsvert átak verið
gert til að efla forvarnir s.s. fræðslu um skað-
semi reykinga og áfengisneyslu. Þetta for-
varnarstarf hefur borið góðan árangur. Bæði
áfengis- og tóbaksneysla hefur farið minnk-
andi á seinni árum. Á síðastliðnu ári gekk í
gildi reykingabann í öllum opinberum stofnun-
um á Grænlandi.
Yfirlæknirinn minnist einnig á hin alvarlegu
vandamál sem eru tengd sjálfsvígum meðal
ungra karlmanna á Grænlandi. Ástæður eru
vitaskuld margvíslegar, en atvinnuleysi og
þjóðfélagsbreytingar síðustu áratugi eru tald-
ar eiga sinn þátt í að ungum mönnum veitist
erfitt um vik að fínna sér stað og hlutverk
og fóta sig í breyttu samfélagi. Hinum gömlu
gildum hefur verið varpað fyrir róða og það
tekur tíma að byggja upp nýjan grunn til að
standa á.
Að lokinni heimsókn á sjúkrahúsið skoðuð-
um við Serliaq meðferðarheimilíð fyrir börn
og unglinga. Þangað koma börn frá öllu land-
inu vegna ýmiss konar ástæðna s.s. munaðar-
leysis, fötlunar, námserfíðleika, misnotkunar,
svipað og er að finna í öðrum vestrænum ríkj-
um. Börnin eru á aldrinum 0-18 ára og því
er heimilinu skipt í tvær deildir, önnur er fyr-
ir yngri börn og hin fyrir þau eldri. Alls geta
dvalið 16 börn á heimilinu í einu og yfirleitt
er þar fullskipað.
Það er fleira forvitnilegt að sjá í Ilulissat,
þar á meðal merkilegt minjasafn um heim-
skautafarann Knud Rasmussen, en hann
fæddist hér árið 1879 og ólst upp til fullorðins-
ára. Knud Rasmussen varð m.a. heimskunnur
fyrir rannsóknir sínar á lifnaðarháttum esk-
imóa í Thule og í Alaska. Þangað fór hann í
fjölmarga leiðangra og dvaldi meðal inn-
fæddra langtímum saman og ritaði bækur um
rannsóknir sínar. í safninu er að fínna marga
merkilega gripi um ævi og störf heimskautaf-
ara og er einskonar menningarsaga Grænlend-
inga um líf þeirra og lífshætti. Það fer ekki
framhjá neinum sem skoðar þetta safn hversu
mikil alúð og rækt hefur verið lögð í það.
Enda stolt þeirra í Ilulissat.
Degi var tekið að halla og tími til kominn
að taka stefnuna á hótelið. Á leiðinni mætti
ég hópi af glaðværum börnum á leikskóla-
aldri ásamt umsjónarfólki sínu. Þau voru
greinilega að koma úr gönguferð, og sum
beijablá á vörunum. Ég veifaði til þeirra og
þau tóku kveðjunni brosandi og veifuðu á móti.
Þetta greinarkorn tileinka ég íbúunum í
Ilulissat fyrir ógleymanlega daga i bænum
þeirra í september 1995. Fyrir framúrskar-
andi gestrisni og móttökur í einu og öllu.
Höfundurinn starfar ! félagsmólaróóuneytinu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. SEPTEMBER 1996 7