Lesbók Morgunblaðsins - 09.11.1996, Side 8

NAMIBÍA - LAND MISKUNNARLAUSRA LÍFSSKILYRÐA - SÍÐARI HLUTI
EFTIR INGU FANNEYJU EGILSDÓTTUR
Búskmenn hafa háþróuð skilningavit og eitthvert
yfirskilvitlegt innsæi til þess aó finna vatnsæðar
djúpt undir yfirborði í skrælnaðri eyðimörkinni
og geta sogið jaróraka upp úr uppþornuðum
brunnum meó löngu bambusrðri.-----------------------------
UMFERÐIN í Swakopmund. Pelikanar voma eftir slorinu hjá sportfiskimönnum, sem
gera að fiskinum við vaska sem „Hafró“ setti upp í Swakopmund.
Á KRÓKÓDÍLABÚGARÐI
OG MEÐAL BÚSKMANNA
VIÐ FÓRUM meðfram endi-
langri strönd Namibíu í þess-
um leiðöngrum, jafnvel suður
í landhelgi Suður-Afríku og
norður með syðstu ströndum
Angóla. Víðast á þessari
1.200 km löngu strandlengju
var lítið að sjá nema sand-
auðnir, brimgarð fyrir utan, uppþornaða árfar-
vegi en á stöku stað vottaði fyrir tijágróðri
þar sem rætur tijánna ná niður í jarðvatn sem
víða, þótt undarlegt sé, sitrar fram undir yfir-
borði eyðimerkurinnar. Þrátt fyrir auðnina er
mikið dýralíf á þessum eyðiströndum og veld-
ur því auðvitað lífríki sjávarins. Selir eru þarna
sums staðar í tugþúsundavís og mikið um sjó-
fugl, enda er á sumum eyjunum allmikið gú-
anónám (fugladrit) sem er nýtt sem áburður.
Þarna eru reyndar fleiri verðmæti í sjó en fisk-
ur og sjávardýr.
Syðst í Namibíu fundust á sínum tíma, sem
fyrr segir, mjög dýrmætar demantanámur og
mátti jafnvel í upphafi tína demanta á yfir-
borði jarðar, en á liðnum ármilljónum hafa
fljótin í vatnavöxtum borið mikið af demöntum
í sjó fram og nú er þeirra leitað á hafsbotni
á stórum svæðum syðst og sáum við stundum
litla báta með einskonar plóga eða dragvörpur
sem voru að „fiska“ gimsteina. Skammt norð-
an við Swakopmund, sem er talsverður ferða-
mannabær á namibíska vísu, er Cape Cross,
eða Krosshöfði en þar er líklega stærsta sela-
látur í allri Afríku. Portúgalar komu þangað
fyrstir Evrópumanna 1486, er þeir voru að
kanna vesturströnd Afríku í leit að sjóleið til
Austurlanda, reistu kross og gáfu höfðanum
nafn.
Við fórum í rannsóknarleiðangur þangað
til að kanna lífsskilyrði selanna, möguleika
þeirra til nægrar fæðuöflunar og önnur
afkomuskilyrði þeirra í sjó. Við rannsökuðum
reyndar einnig allmarga seli í hjáverkum er
þeir slæddust með og drápust í veiðarfærum
við fiskirannsóknir. Þarna voru einnig selir á
sveimi sem vísindamenn höfðu fest senditæki
við. Þessi selalátur eru að mestu friðuð, en
þó kvóti á hvað þarf að fækka selum svo stofn-
inn sé ekki í hættu vegna offjölgunar. Sum
árin, t.a.m. 1994, hefur selum fækkað veru-
lega þegar hafstraumar eða önnur sjávarskil-
yrði svipta þá nægum fiskigöngum á veiðislóð-
um sínum. Við fjölskylda mín skruppum svo
þangað eitt sinn landveginn síðar.
Látrin eru á klettóttri strönd og umhverfis
þau hefur verið reistur snyrtilegur garður, sem
fellur mjög eðlilega inn í umhverfið, til vernd-
unar gegn nærgöngli ferðamanna. Reyndar
er þefurinn í látrinu, ólæti og átök brimlanna
svo yfirþyrmandi og hávaðinn slíkur um kæp-
inguna að naumast er hætta á að ferðamenn
hætti sér mikið innan um selina en allur er
varinn góður.. Selategundin þarna er mest loð-
selur og þeir rymja eða jarma ekki ólíkt sauðfé.
Þessi selategund kæpir á vorin, þ.e. í sept.-
okt. á suðurhvelinu. Kjöt og skinn af þeim
stofnkvóta, sem rétt er talið að veiða, er nýtan-
legt og selakynfæri eru í feiknháu verð á Jap-
ansmarkað til að fjörga uppá karlpening þar!
Fróðlegt væri að leita álits kynsystra minna
í Japan hvort körlum þar er svo brýn þörf á
öllum þeim æsilyfjum sem Japanir kaupa hvað-
anæva úr heiminum og unnin eru oft úr líffær-
um dýra sem mörg hver eru í útrýmingar-
hættu. Selurinn er örugglega ekki í útrýming-
arhættu við sunnanverða Afríku og verður að
verja varpstöðvar sjófugla fyrir þeim. Og þeir
eru t.a.m. helsta orsökin fyrir því að línuveið-
ar borga sig ekki þarna.
Okkur fjölskyldu mína langaði til þess að
nota þetta einstaka tækifæri sem gafst við
dvölina syðra til þess að ferðast um og skoða
sem flest af þeim mörgu náttúru- og menning-
arfyrirbrigðum sem þetta sérkennilega land
býður langt aðkomnum ferðalöngum að sjá
og heyra. En langar vegalengdir og takmark-
aðar frístundir settu þeirri löngun eðlilega
takmörk, því varð að velja og hafna.
Krókódilabúgardar
í einu fríinu fórum við í ökuferð norður í
landið frá Swakopmund til Usakos, Kalkfeld
og Otjiwarongo, en þetta svæði er helsta land-
búnaðarhérað Namibíu. Okkur lék hugur á
að skoða m.a. krókadílabúskap, sem þar er
rekinn, heimsóttum því mjög fallegan, snyrti-
legan bæ og hittum eiganda krókodílabúgarðs
nokkurs. Krókódílar sem þarna voru í haldi
eru aðfluttir frá Níl. Eigandi búgarðsins sagði
okkur að Nílarkródílar væru heimsins besti
stofn til ræktunar að undanskildum Kyrrahaf-
skrókódílum sem iifa undan ströndum Ástral-
íu. Fullorðnir krókódílar þarna, um 80 talsins,
5-7 m á lengd, voru geymdir í vandlega vígg-
irtum garði og í honum stór tjörn þar sem
þeir gátu baðað sig og sleikt sólskinið. Þar
var þeim gefið fóður einu sinni í viku - úr-
gangskjöti og skrokkum af nautum eða hross-
um var hent í þá í heilu lagi. Fullvaxinn króko-
díll klippir auðveldlega stóran hestskrokk í
sundur með kjaftinum að að sögn, en getur
hinsvegar slórt af í sex mánuði án fæðu að
sögn búgarðseiganda, - hentugt kæmi fóðurs-
kortur! Krókódílar verpa fjölmörgum eggjum
eins og flestir vita. Þau eru hnattlaga, á stærð
við golfkúlur og klekjast út í sólheitum sandin-
um.
Talið er að um 1-2% af afkvæmum krókó-
díla í villtu umhverfi náttúrunnar nái fullorð-
insaldri en afföll á búgörðum eru lítil sem
engin. Eftir að þeir hafa verpt í þar til gerðum
básum, sem er hægt að loka frá aðalsvæðinu
með rammgerðum plönkum, eru eggin grafin
upp, sett í útungunarvélar þar sem klak er
öruggara en í sólinni og þau betur varin fyrir
ránfuglum og dýrum. Þótt krókódílar virðist
ekki tilfinningarík dýr, kemur í ljós að þeir
bera mismikla umhyggju fyrir afkvæmum sín-
um - eggjunum. Þegar umsjónarmenn koma
að hirða eggin virðast sum kvendýr láta sér
standa algerlega á sama, en önnur reyna að
veija þau með mikilli grimmd og verða starfs-
menn að girða varpstaðinn rammlega með
gildum tijám til þess að vera óhultir meðan á
þessu stendur. Kynferði krókódíla-„kjúklings-
ins“ ræðst, að sögn þessa bónda, af hitastigi
sandsins.
Fyrir okkur sem vöndumst í æsku á að
umgangast gæf og elskuleg húsdýr á íslandi
er fullvaxinn krókódíll ekki beint frýnilegur
búsmali og að sögn eiganda þessa búgarðs
geta þeir verið ótrúlegu hættulegir þótt þeir
virðist ekki liprir til gangs. Þeir lifa eins og
kunnugt er villtir í ám og vötnum og krókódíll
á veiðum leggst í kaf, þar sem hann leynist
býsna vel og miðar út áhlaup á bráð sína á
landi úr kafi, kemur síðan þráðbeint upp úr
vatninu á þeirri ofsaferð að fullorðinn maður
getur t.a.m. alls ekki hlaupið þá af sér. Hinir
öflugustu ná um 6 m vegalengd í einu stökki.
Eina leiðin til að forða sér er að hlaupa þvert
til hliðar. Krókódílar drepa bráð sína með því
að læsa ferlegum skolti, alsettum hárbeittum
tönnum, í limi fórnarlambsins og draga það í
kaf og drekkja því. Fá villidýr við vatnsból
eru óhult fyrir krókódíl í veiðihug, því jafnvel
hrammar og vígtennur ljónsins vinna lítt á
skeljaðri brynju ófreskjunnar.
Það var ekki laust við að hrollur færi um
okkur og við færðum okkur fjær hinum leti-
legu „húsdýrum11 eftir þessa lýsingu, en leið-
sögumaður okkar sagði að öllu væri óhætt
fyrr en eitthvert þeirra færði sig í kaf. Að-
skilja verður dýrin eftir aldri og stærð því
fullvaxin dýr víla ekkert fyrir sér að drepa
yngri dýr sér til matar. Þetta virðist hálfgerð
þversögn því krókódílar eru jafnframt félags-
verur, dvelja jafnan margir í hóp og veiða ein-
att saman. Ung dýr, sem alin eru til frálags,
eru höfð sér í gripahúsum með polli eða sund-
laug og hitastig haft líkt og í gróðurhúsi á
íslandi. Þar eru þau fóðruð daglega á betra
fæði en undaneldisdýrin og slátrað þá tveggja
til þriggja ára aldri er náð. Þá eru skinn og
kjöt best til nýtingar. Einungis kjötið af halan-
um er nýtt og þykir mikill lúxúsmatur, sæl-
gæti setn færri fá en vilja, enda ásamt strúta-
kjöti hið dýrasta sem í boði er á veitingastöð-
um í Afríku. Það er mjög fíngert af ungviði
og bragðið af því líkt og af kjúklingi en með
sérkennilegum keim; minnir aðeins á fisk-
bragð. Namibíumenn selja skinn krókódíla
óverkuð, mest til Ítalíu og Suður-Afríku, því
þá skortir enn tæknikunnáttu til að fullvinna
úr þeim þá rándýru muni, töskur, skó, belti
og annan skinnavarning, sem einungis er á
færi efnaðs fólks að veita sér.
Hvita sléttan - þjóógaréur
Nyrst í Namibíu er Etosha saltsléttan eða
stóra hvíta sléttan, nefnd eftir hvítum leir sem
þekur um 25% hennar. Hún er nú þjóðgarður
og eitt stærsta verndarsvæði villtra dýra í
heiminum þar sem yfir 100 tegundir spendýra
eiga sér griðland. Um regntímann á vorin -
í sept-okt - getur sléttan breyst í gríðarmikið
votlendisflæmi en er þurr á öðrum árstíma
nema þar sem náttúrulegar uppspettur mynda
vatnsból. Þangað hópast villidýr og fuglar til
að svala þorstanum. Þar er því einstakt tæki-
færi til ljósmyndunar. Sléttan er að mestu
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. NÓVEMBER 1996