Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1996, Blaðsíða 3

LESBÖK MORCOVBLAÐSINS - MI WIM./l lSTIIt
46. tölublað - 71. árgangur
EFNI
Málarinn
Bandalag
íslenskra listamanna segir vanta fram-
sækna menntastefnu. Bandalagið hélt að-
alfund sinn nýlega í Viðey og Þröstur
Helgason ræddi við Hjálmar H. Ragnars-
son, forseta bandalagsins, sem segir:
„Eina menningarstefnan sem ríkir á Is-
landi „er að hér skuli áfram vera íslensk
þjóðmenning og töluð íslensk tunga. Að
öðru leyti er íslensk menningarstefna
ekki til“.
Taíland
er eitt af sex ævintýralöndum austursins
þar sem hagvöxturinn blómstrar hvað
mest. Þorvaldur Gylfason prófessor var
þar á ferðinni fyrir 18 árum og aftur nú
á þessu ári og lýsir hann þeirri ótrúlegu
breytingu eða byltingu sem þar hefur átt
sér stað og ber þá þróun saman við efna-
hagsþróun og stefnu okkar Islendinga.
Thomsen „fyllti
sannarlega flokk
íhugunarverðustu
stórskálda þjóðar-
innar“, segir
Hannes Pétursson
skáld í grein sem
hann nefnir „Lítið
eitt um Grím“ og
er birt í tilefni
100. ártíðar
Gríms. Jafnframt
hefur Lesbók val-
ið til birtingar sjö
ljóð eftir Grím.
Ungverjar
fagna um þessar mundir 1100 ára byggð
í landi sínu. Gunr.steinn Ólafsson fjallar
um tónlist ungversku tónskáldanna Béla
Bartok og Franz Liszt og tengslin milli
þeirra. Þeir eru þó sjaldan nefndir í sama
vetfangi nema sökum sameiginlegs þjóð-
ernis. Þeir voru báðir ungverskir að upp-
runa en lifðu hvor á sinni öldinni: Liszt
var síðrómantískt tónskáld en Bartók var
eitt áhrifamesta tónskáld þessarar aldar
heitir kvikmynd, sem Erlendur Sveinsson
og Sigurður Sverrir Pálsson vinna nú að.
Sveinn Björnsson fer með hlutverk málar-
ans í myndinni sem segir af litum, sköpun-
arvinnu, stílbreytingu, dauða og upprisu.
I vikunni voru þeir
Krísuvík og þá voru mei
upp atriði, þar sem málarinn fylgdi upp-
risu sinni eftir með altaristöflu í Krísuvík-
urkirkju. Og Krísuvíkurmadonnan var
ekki langt undan.
Grímur
Forsíðumyndina tók Árni Sæberg af Sveini Björnssyni í hlutverki mólarans í kvikmyndinni Mólarinn.
GRÍMUR THOMSEN
ENDURMINNINGIN
Endurminningin merlar æ
í mána silfri hvað, sem var,
yfir hið liðna bregður blæ
blikandi fjarlægðar,
gieðina jafnar, sefar sorg;
svipþyi'ping
sækir þing
í sinnis hijóðri borg.
Lágt þó þeir hafi, heyri eg allt,
sem hvísla þeir í eyra mér;
segja þeir: „Verða svipur skalt
þú sjálfur líkt og vér;
kvöidroði lífsins kenni þér,
að kemur skjótt
en svala nótt
og svefn í skauti ber. “
í æsku fram á lífsins leið
vér lítum, en ei annað neitt,
vonandi að breiða gatan greið
grænum sé blómum skreytt;
En — aftur horfir ellin grá.
Sólar lag
liðinn dag
laugar í gulli þá.
Grimur Thomsen fæddist ó Bessastöðum 1820 og dó ó sama stað 1896.
100. órtiðar skóldsins er minnst með Ijóðinu hér, en einnig ó bls 5, svo og
grein Hannesar Péturssonar. Grimur dvaldist lengi i Danmörku og viðar í
Evrópu, bæði við nóm og störf í utanríkisþjónustu Dana. Fyrrum þótti hann
strembið skóld, en ó síðari tímum hefur mönnum orðið betur Ijóst hversu
gott skóld hann var.
ÞEGAR ALÞJÓÐ
EINUM SPÁIR
RABB
FLESTIR munu líkast til kannast
við kvæðið Jón hrak eftir snill-
inginn Stephan G. Stephans-
son, um manninn sém fæddist
í allra óþökk og naut aðbúðar
í samræmi við það og lifði síð-
an ævi sína í allra óþökk. Þar
segir á einum stað:
Þegar alþjóð einum spáir
óláns, rætist það. - Ei tjáir
snilli mikil manns né sómi
móti fólksins hleypidómi.
Og þetta eru orð að sönnu; sé nógu lengi
litið niður á fólk og það srnáð á alla vegu,
er hætt við að hleypidómarnir rætist, fólk
taki að trúa viðmótinu sem það mætir og
hagi sér í samræmi við það. í Hamskiptun-
um eftir Albert Camus lesum við um Greg-
or Samsa sem varð fyrir því óláni að breyt-
ast í bjöllu, fjölskyldu sinni til ærinnar hrell-
ingar. Höfundur lætur að því liggja að hefðu
hans nánustu reynt að snúa honum til
manns að nýju með hlýju viðmóti hefði það
tekist - en viti menn; allir taka að umgang-
ast Gregor Samsa sem dýr en ekki mann.
Hann getur því aldrei snúið til manna að
nýju heldur festist í gervi dýrsins, verður
sídýrslegri og deyr að lokum.
Saga Gregors er andhverfan við ævintýr-
in um froskinn sem prinsessan kyssti svo
að hann breyttist í fagran prins. Og þannig
er það í lífinu. Sá sem nýtur stuðnings og
styrks umhverfisins launar það með því að
verða það sem bjartastar vonir eru bundnar
við. Þeir, sem unnið hafa með ungu fólki
um langt skeið, vita gerst að það er merki-
legt fólk, raunar stórmerkilegt fólk. Dæmin
sanna hins vegar að það er síður en svo á
allra vitorði. Hitt er allt of algengt að það
viðhorf komi fram að ungt fólki sé vart í
húsum hæft vegna þeirra annmarka sem
eru á hegðun þess og framkomu.
Flestir muna stóryrðin sem ýmsir létu
falla um unga fólkið vegna óheillaatburða
sem urðu á Akureyri um verslunarmanna-
helgina síðastliðið sumar. Ég bið það sama
fólk, sem hæst lét þá, að ímynda sér að í
stað unga fólksins hefðu safnast saman
þúsundir manna, t.d. á fimmtugsaldri.
Skyldi ástandið hafa orðið skárra? Nei,
áreiðanlega ekki. Stór hluti þeirra væri
væntanlega enn á tjaldstæðinu að skemmta
sér og öðrum.
Meginvandi ungs fóks er ekki það sjálft
heldur sú mynd unga fólksins sem situr
blýföst í ótrúlega mörgum fullorðnum og
ákaflega erfitt reynist að breyta. Sannleik-
urinn er sá að vanþekking stórs hóps full-
orðins fólks er slík að það lítur á unglinga
og ungt fólk sem eins konar gallaða vöru
- og sýnir því landins erfingjum viðmót í
samræmi við það. Hví skyldi það því ekki
uppskera sém til var sáð?
Dæmin eru mýmörg. Ég minni á það
viðhorf til ungs fólks sem birtist gjarna í
auglýsingum þeirra sem hyggjast gera vör-
ur sínar eftirsóknarverðar í hugum unga
fólksins. Ekki er annað að sjá en talsverður
fjöldi þess fólks telji ungliðana stórkostlega
gallað fólk nema að því leyti að það geti
hugsanlega fest kaup á ákveðnum vörum.
Fæstir hafa víst komist hjá því að sjá
íburðarmiklar auglýsingar frá a.m.k. tveimur
bifreiðaumboðum sem undanfarnar vikur
hafa gyllt vöru sína fyrir ungu fólki. í þeim
auglýsingum er bifreiðin ekki lengur bifreið
heldur sérstakur vinur og elskhugi. Á það
er lögð rík áhersla að bifreiðin hafi það fram
yfír vináttu og ástarsamband að henni megi
treysta. Þessar auglýsingar kunna að hitta
í mark en mér þykja þær sérdeilis óviðfelldn-
ar og raunar andstyggilegar. Ljóst er af
öllu yfirbragði auglýsinganna að þær eru
ætlaðar mjög ungu ökufólki, líkast til því
sem nú festir fyrsta sinni kaup á bifreið.
Þessar auglýsingar eru til marks um það
viðhorf að ungt fólk dýrki hluti umfram
fólk; miðað við að bifreið sé vinur, unnusti
eða unnusta og maki lítils virði. En bíll
verður aldrei meira en bíll. Hann getur aldr-
ei komið í stað neins annars, allra síst þeirra
verðmæta sem vinátta og ást eru. (Ég vil
þó ekki draga úr gildi því sem aftursæti
bifreiða hafa lengi haft fyrir alla elskendur
- en það er hins vegar allt önnur saga.)
Ég bendi líka á alveg stórfurðulega aug-
lýsingu frá Happdrætti Háskóla íslands,
stofnunar sem menn hafa lengi tekið ofan
fyrir og kallað æðstu menntastofnun þjóð-
arinnar. Sú auglýsing er satt að segja í litlu
samræmi við það háleita markmið sem
háskóli hlýtur að setja sér. Annað ömurlegt
viðhorf, sem tengist ungu fólki, er að fyrir
því sé gott íslenskt mál heldur lítils virði
og óspennandi með öllu miðað við enska
tungu. Þetta sannar orðfæri margra auglýs-
enda og orðræður fólks sem starfar á ýms-
um ónefndum fjölmiðlum sem eru vjst hugs-
aðir til afþreyingar fyrir ungt fólk. Omerki-
legt blaður á herfilega óvönduðu og ensku-
skotnu niáli leiðir ótvírætt í ljós það við-
horf að unga fólkið eigi ekkert betra skilið.
Þegar allt kemur til alls er ljóst að allt
of oft er talað niður til ungs fólks og í því
er fólgin geysileg óvirðing. Þegar svo geng-
ur lengi er náttúrlega stórhætta á að unga
fólkið fari að trúa því seni fyrir því er haft,
„taki sönsum" og verði það sem til er ætl-
ast af því. Að undanförnu hefurverið mjög
áberandi að ungt fólk hefur skrifað í dag-
blöðin og þótt hlutur sinn mjög fyrir borð
borinn. Það hefur bent á ýmislegt sem bet-
ur mætti fara í aðbúnaði ungs fólks, t.d. í
menntmálum. Því hefur enn lítt verið sinnt.
Skyldi skýringarinnar vera að leita í því
dæmalausa viðhorfi að lítt sé mark takandi
á ungu fólki; það hugsi hvoit sem er ekki
um annað en skemmtanir og dauða hluti -
og kunni m.a.s. ekki neitt í íslensku? Nógu
lengi hefur slíku a.m.k. verið haldið fram.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. NÓVEMBER 1996 3