Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1996, Blaðsíða 5

SEX LJÓÐ EFTIR GRÍM THOMSEN
Ólag
Eigi er ein báran stök;
yfir Landeyjasand
dynja brimgarða blök,
búa sjómönnum grand,
búa sjómönnum grand;
magnast ólaga afl,
einn fer kuggur í land;
rís úr gráðinu gafl,
þegar gegnir sem verst,
níu, skafl eftir skafl,
skálma boðar í lest,
eigi er ein báran stök
ein er síðust og mest,
búka flytur og flök,
búka flytur og flök.
Ölteiti
Þið, sem státnir staupum hringið
og stærsta metið gleði þá,
er þið kátir og kenndir syngið,
kossa ei þekkið mungát á.
Þið hafíð í lund ei setið svölum
svanna hjá um aftanstund,
og við nið af næturgölum
náttlangt hjalað frítt við sprund.
Mig þú hefur, menglöð, armi
mjúkum stutt, er var eg tæpt,
og einatt þér á björtum barmi
böl og raunir mínar svæft.
Á vara þinna bergði eg brunni,
buit hef eg margar sorgir kysst,
eg lífsins dögg þér drakk af munni,
en drakk þó aldrei mína lyst.
Þegar kraftar líkams linna,
lífs er úti brýnan stinn,
vörum dreypa í vara þinna
vil eg bikar enn eitt sinn.
Andlátsbæn
Þorkels Mána
Svo geti minn á geislum andi
um gullna héðan farið braut,
þegar jarðarlífs af landi
legg eg heim í föðurskaut,
í sólskini eg sofna vil,
seinast þegar við eg skil.
í fögru veðri flestir reyna
ferð að byija á landi og mari,
til Ijóssins er og leiðin beina
að líða buit á sólar ari,
og dauða á stundu dýrmætt er,
að drottins auga hlær við mér.
Á sólskinsbjörtum sumardegi
sæktu mig héðan, Dauði! - Þá
kuldans af þér kenni eg eigi
og kvíði ei þinni dökkri brá,
í geislunum hennar gætir ei,
glaður inn í Ijós eg dey.
Á Glæsivöllum
Hjá Goðmundi á GlæsivöIIum
gleði er í höll,
glymja hlátra sköll,
og trúðar og leikarar leika þar um völl,
en lítt er af setningi slegið.
Áfengt er mungátið
og mjöðurinn er forn,
mögnuð drykkjarhorn,
en óminnishegri og illra hóta norn
undir niðri í stiklunum þruma.
Á Grími enum góða
af gulli höfuð skín,
gamalt ber hann vín;
en horns yfir öldu eiturormur gín,
og enginn þolir drykkinn nema jötnar.
Goðmundur kóngur
er kurteis og hýr,
yfir köldu býr;
fránar eru sjónir, en fölur er hans hlýr,
og feiknstafir svigna í brosi.
Á Glæisvöllum aldrei
með ýtum er fátt,
allt er kátt og dátt;
en bróðernið er flátt mjög og gaman-
ið er grátt,
í góðsemi vegur þar hver annan
Horn skella á nösum,
og hnútur fljúga um borð,
hógvær fylgja orð;
en þegar brotna hausar og blóðið lit-
ar storð,
brosir þá Goðmundur kóngur.
Náköld er Hemra,
því Niflheimi frá
nöpur sprettur á;
En kaldara und rifjum er konungs-
mönnum hjá,
kalinn á hjarta þaðan slapp eg.
Kveldriður
(Frá galdraöldinni)
Ríðum, er rökkvar,
í roki og byl,
strokkbullur stökkva
og stafir um gil.
Margskonar hesta
úr moldu eg gróf;
ríð nú þeim bezta:
rifi úr þjóf.
Dönsum um dysin
við drauginn sinn hvor;
lær eru visin;
en - létt eru spor.
í gálga tveir strjúka
úr gígjunum klið
hálsliðamjúkir
að hofmanna sið.
Söngur er enginn,
þótt algleymi sé,
hæsi þeir fengu af
að hanga á tré.
Dansa þess betur,
dingla svo létt,
að drós varla getur
fylgt þeim á sprett.
Ó, hvílíkt gaman
að ganga í dans
hjá gálganum saman
við ástvini manns.
Tryllir mig alla
það tilhugalíf;
þið trúið því valla
hvað liðugt eg svíf.
Skammdegið hrumri
það skemmtan mér lér,
á þingi að sumri
og þá fer nú ver.
Upp eru bál kveikt
í Almannagjá,
og allt nema sál steikt
og þá er eg frá.
Forneskjukraftur
fer upp í reyk;
fáum við aftur
ei gengið úr - steik.
Lögmenn eg hata
og látínuprest;
gæti eg þeim glatað
eg gæfi eigi frest.
Ásareiðin
- brot
I
Jóreyk sé eg víða vega
velta fram um himinskaut,
norðuríjósa skærast skraut.
Óðinn ríður ákaflega
endilanga vetrarbraut.
Sópar himin síðum feldi
Sigfaðir með reiddan geir,
hrafnar elta og úlfar tveir,
vígabrandar vígja eldi
veginn þann, sem fara þeir.
Sleipnir tungla treður krapa,
teygir hann sig af meginþrótt,
fætur ber hann átta ótt,
stjörnur undan hófum hrapa
hart og títt um kalda nótt.
Hlórriði mun eftir aka
í Ásamóði bratta leið,
hamrammt grípa hafrar skeið,
undir taka björg og braka,
er bokkar skaka ísarnreið.
Freyja því næst ekur ettir
eins og fuglinn létt og snart,
snertir bláa vegu vart,
mjallahvítir mása kettir,
mala sízt, en blása hart.
Af lokkum Freyju og Ijósum hvarmi
leggur bjarma á himininn,
gullnum roða af róðri kinn;
hefur hún í hvítum armi
haglega gerða rokkinn sinn.
Enginn dyninn hófa heyrir,
hart þó knúin goða dýr
yfir kristalls bruni brýr,
Heimdallur með horni keyrir,
höndina einu brúkar Týr.
Valkyijum í ferðaflaumi
fylgja snúðugt Einheijar,
jór blæs móðugt margur þar,
Hölkvir ásamt Gota og Glaumi
og Grani stærstur Sigurðar.
Hildur ríður hinzt og Þrúður,
hópinn prýðir mannval bezt,
Starkaður þar stikar mest,
Hákon jarl og Hörgabrúður
heiðna reka norðan lest.
Öllum fjarri förunautum
fara einar systur þijár,
svipmiklar með silfurhár,
á himin varpa hálsa skautum,
hrökkva af augum frosin tár.
Jóreykur um vegu víða
veltur fram á himinskaut,
leiftrar göfugt geisla skraut.
Einheijar og Æsir ríða
endilanga vetrarbraut.
ÞJÓÐMÁLA-
ÞANKAR
JAFNINGJAR
OG FRÆÐSLAN
NÚ ER vímuefnaógnin álitin ein
mesta váin sem íslenskt samfélag
á við að etja. En í þessu máli, eins
og fleirum, virðist það ekki aðeins
eiga við að orð séu til alls fyrst. Orðin eru
nánast það eina.
Það þótti því keyra um þverbak þegar skóla-
meistari MA lagði til að áfengisaldur yrði
lækkaður til samræmis við kosningaaldur.
Hugmyndin er þó ekki eins fráleit og við fyrstu
sýn virðist enda er það líklega mesta vanda-
málið í umræðunni að menn fela sig bakvið
lagatexta sem enginn tekur mark á fremur
en horfast í augu við mikilvægar staðreyndir.
Lögin um áfengisneyslu eru líklega einhver
svívirtustu lög landsins, ásamt reglum um
hundahald og útivistartíma. Nú skal ég ekki
halda því fram að auka eigi aðgang að áfengi
og vímuefnum en mig langar til þess að benda
á nokkrar staðreyndir og þar með á það hvers
vegna breytingar á lagatextum eru engan
veginn það sem mest er þörf fyrir.
Svo vill til að íslenskt samfélag er mjög
vímufíkið. Við sjáum það t.d. á happdrættis-
og spilafíkn okkar. Þá þarf ekki annað en fara
í veislur og á skemmtistaði til að sjá það hversu
útúrdrukkið fólk sem þá stundar verður, án
tillits til aldurs. Og þar sem við trúum ekki á
máltækið — betra er heilt en vel gróið — þá
bregðumst við oftast við of seint.
Of stór hópur fullorðinna umgengst áfengi
sem efni til að verða drukkinn af og börnin
gera eins. Eitt það versta á hinn bóginn er
það að þegar unglingur leitar eftir áfengi á
svörtum markaði kemst hann um leið í snert-
ingu við önnur vímuefni, sem eru jafnhættuleg
eða verri þegar þeirra er neytt á röngum for-
sendum. Þá fara af stað gróusögur um að
þetta sé jafngott eða betra en annað og ungl-
ingarnir trúa hver öðrum. Frægt dæmi um
það er þegar e-pillan svokallaða skaut hér
rótum og börnin töldu hvert öðru trú um að
aðalmálið væri að drekka nóg vatn svo ekkert
illt af hlytist.
Þegar efni skýtur hér upp kollinum verða
allir óskaplega sjokkeraðir en svo kemur nýtt
sjokk og það gamla gleymist. Mér heyrist t.d.
að nú sé mun minna hneyksanlegt að reykja
hass en áður var og að landahættan sé að líða
hjá. Hins vegar óttast menn e-pillur og
sprautufól. Það ræða hins vegar færri um
þann vítahring sem hér er augljós og felst í
því að neyslan fer úr vægari efnum í harðari,
glæpaheimurinn verður grimmari og „tilefnis-
lausir“ glæpir verða tíðari (ég veit að vísu
ekki um glæpi sem tilefni er til að fremja?).
Við þessu vöruðu fíkniefnasérfræðingar fyrir
mörgum árum og horfast nú í augu við þá
staðreynd að þeir höfðu rétt fyrir sér. Astæð-
an ekki síst sú að við byrgjum helst ekki brunn-
inn fyrr en barnið er dottið í hann.
Raunverulegt átak er ekki í sjónmáli vegna
þess að viljinn til að taka á málinu er ekki
fyrir hendi. Flestir þeirra sem fullorðnir eru í
dag brutu áfengislöggjöfina á yngri árum.
Smygláfengi var hér tískuvara fyrir daga
bjórsins. Og bjórinn sem átti að vera staðgeng-
ill sterkari drykkja reyndist viðbót, rétt eins
og svokallaðir afturhaldsmenn bentu á.
Það sem er einna þyngst við að eiga í þessu
er sú öfuga jafningjafræðslan sem hefur farið
fram um langt skeið, þar sem unglingarnir
kenna hver öðrum að drekka og reykja og
gera hitt og hvað eina. Dulda námskráin í
skólum sem tengist m.a. skólaböllum er sú sem
yfirtekur allar aðrar námskrár. Þetta finnst
mér íhugunaratriði nú þegar hafinn er undir-
búningur að námskrárgerð fyrir grunn-og
framhaldsskóla. Sérfræðingar segja nefnilega
að fræðslan þurfi að byija á barnsaldri, það
sé of seint að byija í menntó. Þá er pestin
þegar skollin á.
Það ertil annars konar jafningjafræðsla sem
er gríðarlega öflug og þarf að hlúa að. Hún
fer fram í heilbrigðu félagsstarfi, s.s. íþróttum,
félagsmiðstöðvum og víðar. Ef ríki og sveitar-
félög hefðu áhuga á að gera eitthvað í málinu
þá yrði slíkt starf öflugt og markvisst. Spurn-
ingin, eins og íslenskt samfélag virðist hugsa,
er nefnilega ekki að koma í veg fyrir neyslu,
heldur að seinka henni og síðan að passa að
ólögleg fíkniefni komist ekki inn á markaðinn.
Þess vegna á foreldri ekki að kaupa áfengi
handa unglingi til að koma í veg fyrir að hann
kaupi landa eða annað. Það á að ræða við
barnið um það hvers vegna það hafi ekki þörf
fyrir áfengið eða skapa slíkt hugarfar með
markvissu uppeldi að áfengis sé ekki þörf.
Ef börnin eru framtíð okkar, hversu dmkkin
viljum við þá hafa þau?
MAGNUS ÞORKELSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. NÓVEMBER 1996 5