Lesbók Morgunblaðsins - 07.12.1996, Síða 10

J ■
KORTLAGNING
ÖRÆFAJÖKULS
HINN 12. júní fjölgaði leið-
angursmönnum er við
bættust premierlautinant
Buchwaldt, kortagerðar-
mennirnir A. Andersen og
C. Jensen ásamt ellefu
dátum. Ég lét Buchwaldt
taka við stjórn kortlagn-
ingarinnar í byggð og undir fjöllum jökulsins,
til þess að geta snúið mér óskiptum að öðru
ætiunarverki mínu, en það var að kortleggja
Öræfajökul.
Hinn 16. júní fórum við Buchwaldt í fylgd
með Jóni Sigurðssyni og Þorsteini Guðmunds-
syni, bónda í Skaftafelli, í leiðangur til að
kanna hvar komast mætti með hesta upp á
Öræfajökul. Fyrst reyndum við fyrir okkur á
Skaftafellsheiði þar sem Þorsteinn hélt að
fært væri upp, en leiðin reyndist alófær. Þegar
við komum upp á fjöllin og ísinn urðum við
frá að hverfa. Sennilega var hægt að komast
gangandi en ófært var með hesta. Við reyndum
því næst við Morsáijökul, en hann var gjörsam-
lega ófær. Að lokum athuguðum við Skeiðarár-
jökul, og þar komumst við áfram. Jökulsprung-
urnar voru enn fullar af snjó sem var hestheld-
ur á þessum tíma um heiðskíra frostnóttina.
Eftir átta stunda reið komum við að Færinesi
þar sem var samfelldur snjór, ágætur fyrir
sleða. Héldum við því ánægðir heim. Reyndar
var leiðin um Skeiðaráijökul þijár dagleiðir
upp á Öræfajökul, en það gerði minna til úr
því að ég gat komist upp með hesta. Þar að
auki óskaði kortadeild herforingjaráðsins eftir
því að ég kortlegði seinna, ef færi gæfíst, syðri
hluta Vatnajökuls sem liggur norðan Öræfajök-
uls og Skaftafellsfjalia. Það hentaði því vel að
fara á jökulinn norðan Skaftafellsfjalla, og þá
gat ég samtímis reist birgðastöð fyrir ailar
jökulmælingamar.
Við kortlagningu af sjálfum Öræfajökli var
mjög áríðandi að fá með íslending sem væri
vel kunnugur fjöllum og umhverfi jökulsins.
Við myndum sjálfsagt þurfa að ferðast dagleið
eða meira frá tjaldbúðunum. Brysti skyndilega
á okkur stórhríð gat það skipt okkur lífi eða
dauða að þekkja vel afstöðu allra tinda og
annarra kennileita. Slíkt þekkti ég af eigin
reynslu frá árinu áður er við ferðuðumst aust-
ar á jöklinum.
Enginn var hæfari til þessa starfa en Jón
Sigurðsson, hinn röskasti og jafnframt djar-
fasti í byggðinni, en hann hafði meitt sig í hné
og gat því ekki lagt út í svo langvarandi erf-
iði. Að tillögu hans snéri ég mér til Þorsteins
í Skaftafelli sem lofaði að koma með. Aðrir
þátttakendur í fyrstu sleðaferðinni áttu að
vera Leisted með einn dáta, Jens, sem var
rólegur og þrælsterkur Jóti frá nágrenni Ví-
borgar og Jón Sigurðsson, Runólfur, Kristinn
og einn dáti sem áttu að fylgja okkur fyrsta
áfangann og hjálpa okkur að reisa birgðatjöld-
in.
Hinn 20. júní kl. átta að kvöldi héldum við
af stað frá Svínafelli. Þá skall á hellirigning
svo að ég ákvað að stoppa í Skaftafelli og
gista þar, og vorum við hýstir þar eftir föng-
um. Að morgni stytti upp og héldum við þá
af stað með átta reiðhesta og þrettán klyfja-
hesta. Við jökulrætumar stönsuðum við til að
reka broddfjaðrir í hestana. Kristinn var send-
ur til baka með alla reiðhestána nema einn
sem ætlaður var Jóni. Klukkan tvö eftir há-
degi héldum við á jökulinn með 14 hesta. Þeg-
ar við komum að Færinesi kom í ljós að hið
hlýja veður síðustu daga hafði gjörbreytt færð-
inni. Jökulsprungumar voru næstum auðar,
og snjórinn sem eftir var í þeim var ekki hest-
heldur. Brátt villtumst við í illvígu neti af hyl-
djúpum jökulsprungum svo að við neyddumst
til að fara í stöðugum krókum og beygjum til
að finna staði sem hægt væri að klungrast yfir.
Það er einmitt við svona aðstæður, sem
kostir hins íslenska hests koma best í ljós.
Ekki veit ég hvort ég undrast meira hversu
rólega þeir þræða örmjóa, glerháia íshryggi
milli hyldjúpra gjáa með fulla byrði á baki og
hve fimlega og af miklu öryggi þeir stökkva
yfir hinar stórhættulegu gjár, eða þá með hve
mikilli ró og trausti þeir bíða hjálpar mannsins
ef þeim mistekst stökkið, og þeir hrapa í gjár.
Þær eru venjuiega mjóar og þrengjast þegar
neðar dregur svo að oftast er hægt að ná
hestinum upp þegar allir hjálpast að. Að því
EFTIR AGUST BOÐVARSSON
Kafli úr bókinni Lond-
mælingar og kortagerð
Dono á Islandi, sem er
glæsilega útgefin bók
og fjallar um upphaf
-------------7-------
Landmælinga Islands.
loknu er hann strax tilbúinn að stökkva yfir
næstu gjá án þess að hugsa um að hann hafi
skrámast við fallið.
Því miður kemur einnig fyrir að gjáin er svo
djúp að ekki tekst að bjarga hestinum, og
stundum hafa menn engin vopn til að stytta
honum aldur. Þá verður að skilja hann eftir
þar sem hungur og kuldi gera út af við hann.
Ég þekki svo vel frá fyrra ári þær tilfinningar
sem yfirþyrma mann á meðan á björgun stend-
ur, og hvað maður varð glaður þegar hún
hafði tekist.
Það hafði verið ætlun mín að komast þenn-
an dag norður fyrir Þumal þar sem ég ætlaði
að reisa birgðastöðina, en leiðin var miklu
verri en þegar við fórum í könnunarferðina
fimm dögum áður. Við höfðum þegar farið 14
km leið í versta krapaelg sem myndast á mörk-
um skriðjökuls og fastajökuls, og alltaf varð
krapinn þyngri yfirferðar. Við þessar aðstæður
kom ekki til greina að fara lengra með aðstoð-
armenn og hesta sem þurftu að komast til
baka. Skylli á þá stórhríð eða þoka gat orðið
erfitt að þurfa að tefja lengi á jöklinum án
matar og fóðurs.
Við reistum því hina stóru birgðastöð í smá-
laut norðan við Færinestinda. Eftir kvöldmat
lögðumst við til svefns, sjö menn, en sváfum
ekki vel í tólf fermetra hundatjaldi. Við urðum
að sofa á hliðinni og snúa okkur allir í einu
eftir skipun. Klukkan fjögur um nóttina héldu
gestir okkar af stað heim á leið með þrettán
hesta, en einn varð_ eftir. Við hinir tókum að
búa okkur af stað. í fyrsta sinn tekur mestan
tíma að taka niður tjöldin, pakka saman og
koma sér af stað. Það var því liðið langt á
morgun þegar við spenntum loksins Glasgow
- en svo hét hestur okkar sem eftir varð -
fyrir sleðann. Á hann var hlaðið 350 kg hlassi
sem valt auðvitað strax, og urðum við því að
hlaða á hann að nýju. Verra var þó að snjór-
inn varð fljótlega of djúpur og laus fyrir hest-
inn. Hann gat ekki dregið svona þungt hlass
svo að eftir 2-3 kílómetra ferð urðum við að
skilja 150 kg eftir. Þetta létti auðvitað drátt-
inn, og gekk nú ferðin vel um tíma, en því
austar sem dró og hærra því lausari varð snjór-
inn svo að hesturinn gat naumast dregið hlass-
ið þótt það væri orðið minna.
Klukkan sjö um kvöldið komumst við þó
austur fyrir Þurnal. Allan daginn höfðum við
naumast komist nema um 15 km leið með
hálft hlassið og vorum þó orðnir uppgefnir,
og Glasgow gat ekki meira. Síðustu tvo tímana
gat hann varla brotist áfram laus því að snjór-
inn var í kvið, og sleðinn sökk svo í að hann
lét aðeins eftir sig eitt breitt far í snjónum.
Að endingu fleygði Glasgow sér niður og gapti.
Hann hreyfði sig ekki meira, hvorki með illu
né góðu. Okkur var því nauðugur einn kostur
að slá upp tjöldum og taka hvíld.
Klukkan tólf um nóttina fórum við Þorsteinn
með Glasgow niður til að sækja það sem hafði
verið skilið eftir. Snjórinn var frosinn eftir
næturfrostið og hélt sæmilega svo að allt gekk
vel undan hallanum. Ég keyrði eða dró sleð-
ann, og Þorsteinn hljóp við fót á eftir með
Glasgow í taumi. Klukkan hálf þijú komum
við í birgðastöðina, hvíldum okkur og gáfum
Glasgow góða tuggu. Ferðin til baka gekk
vel, sérstaklega þijá-fjórðu hluta leiðarinnar,
og vorum við þó með 175 kg á sleðanum.
Sólin sem hafði verið uppi frá klukkan hálf
tvö bræddi þó smám saman frostskelina svo
að Glasgow fór að iiggja oftar í eftir því sem
á leið. Þegar við komum í tjaldstað neitaði
hann alveg að fara lengra. Snjórinn hélt þó
sleðanum enn og með aðstoð hins fíleflda Jens
gátum við dregið hann nokkra km lengra aust-
ur og upp hallann. Þegar skarinn bar hann
ekki lengur tókum við af honum og snerum
til baka. Sólin var svo ótrúlega heit að okkur
sveið í húðina undan henni. Jens fékk höfuð-
verk og hita og kófsvitnaði. Ég óttaðist að
hann fengi sólsting og lét hann því leggjast á
sleðann sem var tómur, og drógum við Þor-
steinn hann niður í tjald, en þar jafnaði Jens
sig sem betur fór fljótlega.
Klukkan tvö næstu nótt hinn 24. júní felld-
um við tjöldin og héldum áfram í austur í
skínandi sól og ágætu færi. Við reistum birgða-
tjald þar sem við höfðum tæmt sleðann daginn
áður. Þar skildum við eftir um 125 kg af heyi,
50 kg af matvælum og rúgbrauð handa
Glasgow.
Leiðin lá suður yfir Hermannaskarð, litla
lægð sem aðskilur Oræfajökul frá Vatnajökli.
Hingað til höfðum við getað farið hratt yfir,
en nú fór brattinn að aukast og jafnframt
versnaði færðin eftir því sem sólin steig hærra
á lofti. Að endingu var klakaskelin alveg bráð-
in. Glasgow komst varla lengra, með 20 m
millibili lagðist hann flatur og stundi, en eftir
smáhvíld reif hann sig upp aftur, okkur mið-
aði hægt á þennan hátt, en áfram komumst
við samt. Við áttum aðeins eftir að komast á
hájökulhrygginn þegar Glasgow gafst alveg
upp.
Við hinir vorum -líka orðnir dauðþreyttir svo
að við gátum ekki dregið sleðann lengra. Við
slógum því upp tjaldinu þar sem við vorum
staddir, þótt klukkan væri aðeins tvö eftir
hádegi, óneitanlega dálítið gramir yfir því að
komast ekki lengra. Til þess að nota tímann
og birtuna fór ég á skíðum nokkru lengra og
fann þá ágætan tjaldstað í laut milli tveggja
snæhóla, um fimm kíiómetra norður af
Hvannadalshnúki. Þar eð ekki var nema um
þriggja kílómetra flutning að ræða ákvað ég
að flytja um kvöldið svo að við værum tilbún-
ir að mæla næsta dag. Þegar snjórinn fór að
harðna upp úr klukkan átta felldum við tjaldið
og hlóðum sleðann. Við reiknuðum með að
nota Glasgow, en hann neitaði algjörlega að
draga, og þótt slegið væri í hann sinnti hann
því alls ekki. Sleðinn sökk svo djúpt í að við,
fjórir menn, gátum ekki dregið hann einir. Þá
fundum við upp á því að nota Glasgow sem
klyfjahest. Við bundum tjaldið, svefnpoka, hey
og mælitæki í bagga og hengdum á hestinn
sem nú braust áfram með 125 kg á bakinu
þótt oft lægi á kviði. Við þetta léttist sleða-
hlassið í 75 kg, en samt áttum við fjórir fullt
í fangi með að draga það. Um morguninn
gekk allt vel og við töluðum um að gaman
væri að halda upp á Jónsmessunóttina með
svolitlu báli á Hvannadalshnúki. Við gætum
sjálfsagt fórnað nokkrum gömlum blöðum og
olíuskvettu við svona sérstakt tækifæri.
Þegar við komum kl. ellefu að kvöldi í fyrr-
nefndan dal, Tjaldskarð, lá þoka yfir hnúknum
og satt að segja var áhuginn fyrir nýrri auka-
fjallgöngu á hann horfinn. Eins og á stóð kus-
um við heldur að skríða í svefnpokana og láta
nornirnar í friði með sitt næturgölt.
Reynsla síðustu daga hafði kennt mér að
það voru mistök að nota hest á jöklinun svo
snemma vors. í fyrra þegar ég ferðaðist í
ágúst og september var snjórinn grófkornaðri
og fastari og áhrif sólar því ekki svo mikil.
Þá var næturkuldinn meiri og hesturinn til
mikillar hjálpar. Nú var hann nánast til traf-
ÖRÆFAJÖKULL íallri sinni dýrð. SV
MÆLINGAMENN í kaffihléi. Peter Frederik
til hægri ásamt aðstoðarmönnu
ÁGÚST Böðvarsson við loftmyndatöku.
t
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. DESEMBER 1996