Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1997, Blaðsíða 14

Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1997, Blaðsíða 14
STRIGINN OG BREIÐTJALDIÐ Kvikmyndin hefur verið talin afsprengi Ijósmyndarinnar frá árdögum miðilsins. Þó hefur vestræn myndlistar- hefð sett svip á kvikmyndir frá fyrstu árum kvikmynda- -----------------7------ sögunnar segir JONAS KNÚTSSON. Þegar 24 myndrammar líða saman á einni sekúndu sýnistáhorf- andanum sem um eiginlega hreyfingu sé að ræða og augað lætur blekkjast. Samt lýtur hver rammi sömu lög- málum og málverk. Bæði Ijósmyndin og breiðtjaldið sækja ferkantaða lögun sína til málverksins. Málverkið líkir aftur á móti eftir glugganum. - ■ ÍDj *b h I ■fn Anthony Hopkjns íhlutverki Picasso. í MYND Hitchcocks Bergnuminn kom fyrir darumför, sem Dali var höfundur að. ÍFSHLAUP skrautlegra listmálara var eitt sinn vinsælt yrkisefni kvikmyndagerðarmanna. Virðist sú lenska að gera slíkar myndir eiga auknu fylgi að fagna á síð- ustu misserum. Árið 1935 lék stórleikarinn Charles Laughton Rembrandt í samnefndri kvikmynd. Gerði Laughton hlut- verki þessu glæsileg skil sem vandi hans var. John Huston leikstýrði Rauðu myllunni (Moulin Rouge) um ævi málarans Toulouse Lautrec árið 1952. Hinn ágæti leikari Jose Ferrer lék Lautrec. Kvikmyndatökumaðurinn snjalli Oswald Morris gæddi Montmartre- hverfið í París á nítjándu öld nýju lífi. Mel Ferrer (þessir öndvegisleikarar eru óskyldir) brá sér hins vegar í gervi spænska listmálarans E1 Grecos í samnefndri kvik- mynd árið 1964. Þótti sú mynd ekki merkur minnisvarði um málarann og féll hún fljótt í gleymskunnar dá. Kvikmyndagerðarmenn í Hollywood sýndu - frægum listmálurum snemma áhuga. Bókin Lífsþorsti (Lust for Life) eftir Irving Stone, sem þýdd hefur verið á íslensku, var kvik- mynduð árið 1956. Kirk Douglas lék Vincent Van Gogh og Anthony Quinn Paul Gaugin. Lífshlaup Van Goghs eggjaði fleiri leikstjóra til dáða. Árið 1990 gerði Robert Altman myndina Vincent og Theo um samskipti list- málarans við bróður sinn. Lék breski leikar- inn Tim Roth Van Gough að þessu sinni. Irving Stone reit einnig sögu Michelangelo og Sistínukapellunar. Hét bókin Sársaukinn og sælan (The Agony and the Ecstacy). Charlton Heston leik endurreisnarmanninn og Rex Harrison páfann Júlíus annan. Gagn- rýnandinn Judith Christ lýsti því yfir að eng- in sæla og eintómur sársauki væri að horfa j á myndina. Gagnrýnendum hefur hætt til að j* fordæma stórmyndir um fræga málara með þeim rökum að lauslega sé farið með söguleg- ar staðreyndir, slíkar myndir hljóti að skrum- skæla lífshlaup merkra listamanna og gera j lítið úr afrekum þeirra. Sannleikurinn er sá | að þessar myndir hafa kynnt listamenn og verk þeirra fyrir milljónum áhorfenda sem að öðrum kosti hefðu farið á mis við þau. Ein frægasta skáldsaga sem rituð hefur verið um listmálara er eflaust Tunglið og sexeyringurinn (The Moon and a Sixpence) ( eftir öndvegishöfundinn Somerset Maugham. | Fyrirmynd að söguhetjunni var Paul Gaugin. i George Sanders lék aðalsögupersónuna sem l| * gefur allt upp á bátinn fyrir listina. Sanders | gerði hlutverkinu eftirminnnileg skil að ! vanda. Blóðheitir listmálarar eru vinsælt söguefni í kvikmyndum og nægir þar að nefna nýlegar myndir á borð við Carrington og Veggfóður. New Yorksögur (New York Stories) frá árinu 1989 er þríleikur þar sem þrír afbragðs- leikstjórar, Woody Allen, Martin Scorsese og Francis Ford Coppola, leiða saman hesta sína og leggja til sína stuttmyndina hver. Þótti mynd Scorsese, Lífsins lexíur (Life Lessons), best heppnuð. Segir þar frá tilhugalífi mál- ara (Nick Nolte). Sá þjáist af sterkri sjálf- seyðingarhvöt. Sjálfshatur þetta er reyndar kveikjan að listaverkum hans. Handritshöf- undur var Richard Price (Blóðbræður (Blood Brothers), Dópmangaramir (Clockers), Ást- arhafið (The Sea of Love), Lausnargjaldið (Ransom). Efnið á aftur á móti rætur sínar að rekja til smásögu eftir Dostojevski. Ein frumlegasta lífssaga listmálara, sem fest hefur verið á filmu, hlýtur að vera Carravaggio eftir breska framúrstefnumann- inn Derek Jarman er nýlega lést úr eyðni. Michelangelo Merisi da Caravaggio var ít- alskur raunsæismálari á sextándu öld. Mynd- ir Caravagggio gengu í berhögg við ríkjandi hefðir. Carvaggio málaði raunsæjar helgi- myndir. Hann beitti svokallaðri chiaroscuro- lýsingu þar sem blekþykkir skuggar stangast á við bjarta og litríka fleti í forgrunni. í hlut- verki Caravaggio var breski leikarinn Nigel Terry. Öll áferð myndarinnar dró mjög dám af verkum málarans. Leilað i smiðju meistaranna Rússneski leikstjórinn Andrei Tarkvovski vísar í Brueghel í mynd sinni um skurðgoða- málarann Andrei Rublov. Allar myndir Tarkovski sækja reyndar mikið til myndlist- ar. Terence Malick, Herbert Ross og fleiri bandarískir leikstjórar hafa sótt myndramma í smiðju bandaríska listmálarans Edwards Hoppers enda er þar um auðugan garð að gresja. Hollenski málarinn Vermeer hefur sett mark sitt á fjölmargar kvikmyndir nokkr- um öldum eftir dauða sinn. Nægir þar að nefna Til enda veraldar eftir Wim Wenders. í Skassið tamið eftir Shakespeare, sem BBC gerði og skipaði grínleikaranum John Cleese í annað aðalhlutverkið, getur að líta leik- myndir sem eru nákvæmlega stældar úr verk- um Vermeers. Ekki fer milli mála að Verme- er hefur haft djúpstæð áhrif á ýmsa kvik- myndatökumenn, þar á meðal Sven Nykvist. Magritte, De Chirico, Francis Bacon og Mat- isse hafa sett svip sinn á þær myndir sem ítalski snillingurinn Vittorio Storaro hefur tekið (Herkænska köngulóarinnar, Löghlýðni borgarinn, Síðasti tangóinn í París, I skjóli himins). í mynd Bobs Fosses Cabaret, sem gerð var eftir Berlínarsögum Christophers Is- herwoods, var stór hluti leikmyndarinnar fenginn að láni úr myndum Ottos Dix og samtímamanna hans. Enda lýsa þessi mál- verk Weimartímabilinu, sögusviði myndar- innar. Nasistar bönnuðu verk Dix og fjöl- margra starfsbræðra hans, sögðu þau „úr- kynjuð" og héldu sýningar á verkum þeirra í háðungarskyni svo að myndefni málverk- CHARLES Laughton í hlutverki Rembrandts. anna var tilvalið til að sýna bæjarsollinn í Berlín milli stríða. Myndir Hitlers, sem sjálf- ur var uppgjafalistmálari, voru reyndar geril- sneydd frímerki. Því var lítt að furða þótt kynngimögnuð listaverk Weimar-málaranna féllu ekki í kramið hjá foringjanum. Frægasta málverk kvikmyndasögunnar hlýtur þó að teljast Myndin af Dorian Gray. Sú kvikmynd var gerð eftir samnefndri skáld- sögu Oscars Wildes árið 1945. Segir þar frá manni nokkrum sem lætur mála mynd af sér. Málverk þetta er með þeim ósköpum gert að myndin eldist í stað eigandans. Mál- verkið var málað sérstaklega fyrir kvikmynd- ina og olli mörgum snáðanum martröðum. Dali eg Hitchcock Þekktasta framlag listmálara til kvik- mynda er eflaust kvikmyndabrölt súrrealist- ans litríka Salvador Dali. Dali starfaði með landa sínum skurðgoðabijótnum Luis Bunuel að Andalúsíuhundinum (Un Chien Andalou) og Gullöldinni (L’Age d’Or). Þessar myndir þóttu á sínum tíma fara langt út fyrir mörk borgaralegs velsæmis. Nú á dögum eru þær taldar klassísk meistaraverk. Dali var einnig höfundur draumfarar sem Alfred Hitchcock setti á svið í myndinni Bergnuminn (Spellbo- und) árið 1945. Fró striganum ó breíðtjaldió Margir kvikmyndaleikstjórar eru listmálar- ar. Peter Greenaway, Derek Jarman, David 14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. APRÍL1997

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.