Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1997, Blaðsíða 19

TIMINN OG EFNIÐ
Morgunblaóið/Kristinn
Á SJÓNÞINGI Magnúsar Tómassonar gefur að li'ta bæði eldri verk og nýja skúlptúra. Hér stendur hann fyrir framan eitt af eldri
verkum sfnum ásamt Þóru Kristjánsdóttur listfræðingi og Jónínu Guðnadóttur myndlistarmanni sem munu ræða við hann um feril hans.
Það eru eflaust margir sem
hugsa meðeftirvæntingu
til þess að taka þátt í
sjónþingi Magnúsar Tómas-
sonar sem verður haldið í
Menningarmiðstöðinni
Gerðubergi á morgun. Líkt
og endranær er úrval eldri
verka þar til sýnis og að
Sjónarhóli gefur að líta
nýjustu skúlptúra Magnúsar.
HILDUR EINARSDÓTTIR ~
fylgdist með undirbúningi
sjónþingsins.
EINS og tíðkast hefur á fyrri sjón-
þingum mun Magnús ræða fer-
il sinn um leið og litskyggnum
af verkum hans er brugðið upp
á tjald. Þóra Kristjánsdóttir
listfræðingur og Jónína Guðna-
dóttir myndlistarkona, einn af
stofnendum SÚM, verða í hlut-
verki spyrlanna.
Samhliða sjónþinginu verður sýning á eldri
verkum Magnúsar í Gerðubergi. A Sjónar-
hóli, Hverfisgötu tólf, getur hins vegar að
líta nýjustu skúlptúra Magnúsar. Að sögn
hans fjalla verkin á þeirri sýningu um tímann
og efnið með ýmsum hætti, allt frá steinöld
fram til okkar daga. Eins og gjarnan áður
hefur Magnús farið þá leið að vinna nokkrar
syrpur út frá þessu þema. Á Sjónarhóli er
einnig að finna líkan sem ber heitið Tíminn
og vatnið, unnið í minningu Steins Steinars.
Hér er um að ræða líkan af stóru útiverki
sem sýnir þijátíu tonna steinhnullung hanga
í keðju yfir vatni.
Á kynningu á sjónþinginu var Magnús
spurður að því hvaða álit hann hafi á þeim
efnum sem hann er að fjalla um i verkum
sínum, bronsi, járni, áli og plasti. Efni sem
hann hefur flest unnið með sjálfur.
Hann segist hafa ákveðna fyrirlitningu á
plastöldinni. Plastið sé þó merkilegt efni en
andstyggilegt einkum vegna eituráhrifa þess.
„Ég vann með polyester þegar ég gerði flug-
urnar,“ segir hann, „en er að mestu hættur
að nota það núna.“
Hér er Magnús að skírskota til sýningar
sem haldin var í Gallerí SÚM árið 1969, þar
sem hann sýndi risastórar niðursuðudósir og
verk er hann nefndi, „Herinn sigursæli" og
var gert af þrettán stórum maðkaflugum úr
plasti og járni sem stóðu á járnplötu á gólf-
inu. „Verkið er táknrænt og lýsir múgsefjun
mannanna og þeim afleiðingum sem hún
getur haft. Mér rennur kalt vatn milli skinns
og hörunds þegar fólk marserar margt sam-
an og hrópar hæl Hitler eða eitthvað álíka,"
segir hann.
Réttur maéur á réttum staó
Hvert atvikið í lífi hans rekur annað. Magn-
ús hættir í menntaskóla og heldur til Dan-
merkur árið 1963. Sest þar í Listaháskólann
í Kaupmannahöfn. Fyrst fer hann í málara-
og grafíkdeild og er þar í tvö ár en flytur
sig yfir í nýstofnaða rýmisdeild.
Þóra segir að hér hafi vísast verið réttur
maður á réttum stað. Því hún hafi heyrt að
Magnús hafi frá barnæsku stöðugt viljað
vera að umbreyta umhverfinu og takast á
við hin ólíkustu efni. í þessari deild hafi at-
hygli hans farið að beinast að efnum eins
og málmi, gijóti, tré og plasti og alls konar
dóti og fundnum hlutum.
Jónína bendir á að Magnús hafi einnig
unnið fyrir sér við sjónvarp og hann hafi
verið með útvarpsþætti.
„Ég þurfti nánast að borga með mér þeg-
ar ég var að gera útvarpsþættina,“ segir
Magnús. „Ég varð yfirleitt að kaupa hvítvín
og hella ofan í viðmælendurna til að liðka
um málbeinið á þeim svo það var lítið eftir
af kaupinu."
Þóra tekur upp þráðinn þar sem frá var
horfið og segir að sýningin á Skólavörðuholt-
inu hafi þjappað mönnum mjög saman og
hafi orðið til þess að Myndhöggvarafélagið
var stofnað, sem sett hafi sterkan svip á Lista-
hátíð í Reykjavík, sem var fýrst haldin 1970.
Sýningar Magnúsar hafa ávallt vakið at-
hygli frá því hann hélt sína fyrstu málverka-
sýningu í einum virtasta sýningarsal borgar-
innar, Bogasalnum, árið 1962. Var það í
fyrsta skipti sem fimmti bekkingur í mennta-
skóla opnaði sjálfstæða málverkasýningu.
Nú er Magnús þekktari fyrir margt annað
en málverk en hann er einn af stofnendum
SÚM-hópsins sem var hópur listamanna af
ólíku tagi. Hópurinn sagði skilið við form-
hyggju sjötta áratugarins og vildi breyta við-
horfum til myndlistarinnar. Á þeim tíma voru
starfandi alþjóðlegar hreyfingar á borð við
fluxus, minimalisma, hugmynda- og gjörn-
ingalist. Sú gróska sem var í myndlistinni á
þessum árum endurspeglast í ferli Magnúsar
en hann hefur fengist við mjög margt eins
og sýniljóð, grafík, unnið sviðsmyndir fyrir
leikhús, gert upp gömul hús, en hann var
einn af máttarstólpum Torfusamtakanna sem
börðust fyrir varðveislu Bernhöftstorfunnar.
Hann hefur búið til stór umhverfisverk en
list á almannafæri hefur verið eitt helsta
áhugamál hans hin síðari ár. Þekktustu verk
hans á því sviði er Þotuhreiðrið við flugstöð
Leifs Eiríkssonar og minnismerki um óþekkta
embættismanninn sem stendur í bakgarði við
Lækjargötu.
Þegar farið er yfir feril Magnúsar með
aðstoð litskyggnanna ber margt fyrir augu.
Þar gefur að líta fyrstu myndina sem hann
gerði sautján ára gamall af æskuheimili sínu
í Reykjavík. Næst er fjölskyldumynd tekin á
Þingvöllum í sumarbústað. Önnur þar sem
hann er með afa sínum sem var þekktur
maður í íslensku þjóðlífi, hét Magnús Storm-
ur og var lögfræðingur. „Hann hafði gaman
af því að láta gera af sér myndir," segir
Magnús. „Þegar ég var blankur málaði ég
mynd af afa sem hann borgaði vel fyrir.“
„Ég hefði gjarnan viljað fara eitthvað ann-
að að læra,“ segir Magnús þegar hann er
spurður af hveiju Danmörk hafi orðið fyrir
valinu. „Ástæðan fyrir því var ekki síst sú
að ég var orðinn heimilisfaðir og konan vildi
fara í nám í innanhúsarkitektúr í Danmörku.
Svo hafði ég stúdentspróf í dönsku og taldi
að ég gæti bjargað mér ágætlega á því máli,
raunin varð þó önnur!“
Litrikur ferill
Magnús kom heim á sumrin og sýndi þá
eingöngu málverk. í lok sjöunda áratugarins
og byrjun þess áttunda er mikið að gerast í
íslensku listalífi. Árið 1970 efnir Myndhöggv-
arafélagið til skúlptúrsýningar á Skólavörðu-
holtinu sem vakti mikla athygli. Þar sýndi
Magnús risaflugu. Til að fjármagna það stóra
verk segist hann hafa unnið við gerð sýning-
arbása í Laugardalshöll, en vinna við vöru-
sýningar og landbúnaðarsýningar hafi haldið
mörgum myndlistarmanninum uppi fjárhags-
lega á þeim tíma.
Magnús sýnir á þessum árum erlendis,
einkum í Amsterdam ásamt fleiri Súmmur-
um. Fodor heitir galleríið og var útibú frá
Stedjelik-safninu.
Umræðan um SÚM og Súmmara sem
spunnist hefur þessa dagsstund verður til
þess að menn fara að velta því fyrir sér hvern-
ig nafnið varð til. Jónína segir að það hafi
verið valið fyrir algjöra tilviljun. „Við tókum
alfræðiorðabók og opnðum hana af handa-
hófi, þar var verið að ijalla um Súmera sem
var forn þjóð í Mesopótamíu. Var þá ákveðið
að nefna félagsskapinn SÚM. Margir héldu
að þetta væri skammstöfun fyrir Samtök
ungra myndlistarmanna en svo var ekki.“
Ljóó, mynd og grisk goóafræói
Árið 1977 sýnir Magnús í Gallerí SÚM
sýniljóð. Þetta eru þrívíðar myndraðir unnar
í gips, karton og fleiri efni. Þar á meðal eru
myndir sem hann kallar „Ágrip af sögu flugs-
ins“. Eins og í mörgum verka hans kemur
grísk goðafræði við sögu í sögninni um Ikar-
us, sem límdi á sig vængi með vaxi en flaug
of nálægt sólinni svo festingin bráðnaði og
vængirnir duttu af og hann steyptist í sjó-
inn. Við gerð verksins segist hann einnig
hafa fengið að láni teikningar eftir Leonardo
da Vinci sem teiknaði meðal annars þyril-
vængjur og fallhlífar. Myndröðin endar á
aldagömlum draumi manns sem hannaði vél
sem gerði mönnum kleift að fljúga fyrir eig-
in vöðvaafli.
Magnús skilgreinir sýniljóð einhvern veg-
inn á þann hátt að það sé hvorki nógu merki-
legt til að vera ljóð né mynd svo að hann
hafi búið til sýniljóð.
Rætt er um áhuga Magnúsar á þvi sem
tengist flugi, hvort sem það eru flugur eða
flugvélar. Jónína vekur athygli á þvi að
Magnús hafi freistað þess að læra flug á
sínum tíma.
„Löngu eftir að ég gerði þessar myndir
fór ég í nokkra flugtíma. Ég taldi að það
gæti verið hentugt að geta flogið þangað sem
ég bý að Ökrum á Mýrum. Síðar sá ég að
það tæki allt of langan tíma að taka sig til
í svona flug svo það væri í raun ekki prakt-
ískt. Ég hefði þó gaman af því að eiga lítið
flygildi sem ég gæti leikið mér með á túninu
á Ökrum.“
Hugkvæmni og kimni
Það verður að fara fljótt yfir sögu en það
er erfitt því af mörgu er að taka. Árið 1981
var Magnús fyrstur íslenskra listamanna út-
nefndur borgarlistamaður og var á launum
í heilt ár. Afraksturinn var svo til sýnis á
Kjarvalsstöðum 1982. Þar sýndi hann mjög
grimmúðlegar myndir: Lítill fugl steypir sér
niður, skuggi hans verður að sprengju sem
fellur til jarðar. Þar nálægt er smáfugl í raf-
magnsstóli.
Árið 1984 sýnir hann í fyrsta skipti í '
mörg ár oliumálverk. Sýningin sem haldin
var í Listmunahúsinu við Lækjargötu kallar
hann Hamskipti og skepnuskap. Myndefnið
er að hans sögn af dýrum sem haga sér eins
og menn.
Konur til gagns og gamans er yfirskrift
sýningar sem haldin var í Galleríi Grjóti árið
1985. Þar sýndi hann myndir sem hann gerði
á árunum 1868-1972 og eru úr reynsluheimi
karlmannsins. Tilefnið var Listahátið kvenna.
Á sýningu í Nýhöfn árið 1990 voru til
sýnis tröllauknar skepnur, griðungar og vætt-
ir. Á skólalóðinni við Vesturbæjarskólann eru
svipaðar skepnur á ferðinni og hafa börnin
yndi af að príla á þeim.
Magnús er spurður að þvi hvað hafi komið
til að hann er allt í einu orðinn svo þjóðlegur.
„Ætli ég sé ekki bara búinn að ákveða *
að ég sé útkjálkakúnstner og það sé alveg
eins gott að horfast í augu við það.“
Af þessari uppriíjun á ferli Magnúsar í
myndum og máli er ljóst að staða hans í ís-
lenskri myndlist er sérstæð og sterk.
Jónína segir að áhrifín af því sem hún
hafi séð af myndum hans séu að verkin séu
afar ljóðræn. Éinnig hafi hún gaman af stærri
verkunum sem höfði til hennar vegna sterkar
skírskotunar til sögunnar og menningarinnar.
„Það er fyrst og fremst hugkvæmnin og
kímnin sem oft er með heimspekilegu ívafi
sem gerir Magnús sérstæðan,“ segir Þóra.
„í krafti óttaleysisins hefur hann ráðist í tröll-’-
aukin viðfangsefni sem eiga sér fáar hlið-
stæður á íslandi. Sviðið er vítt en hvert svo
sem viðfangsefnið er vekur það í senn list-
ræna nautn og áminningu."
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. APRÍL 1997 1 9