Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 4

MYNDIN var tekin um siðustu aldamót og sýnir Barnaskóla Reykjavíkur í sinni upprunalegu mynd. Leikfimishúsinu hefur ekki verið lyft og rimlaverkið á mæni hússins, sem
Brandstrup iagði mikla áherslu á að yrði sett á húsið, en tekið var niður á fimmta áratugnum, gefur því sérstakt útlit sem vert er að endurvekja.
FRA ARBÆJARSAFNI
BYGGING
MIÐBÆJAR-
SKÓLANS
EFTIR NIKULÁS ÚLFAR MÁSSON
Mönnum var mikió í mun aó hió nýjg skólahús yrói
staósett sem næst byqqóinni í Reykjgvík. En þegar
gengió hafói verió frá kaupum á lóóinni, reis mót-
mælaalda gegn „slíkri fásinnu aó setja skólann í
þaó raka-óheilnæmi suóur í tjöm“ eins og skrifaó
var í októberútgáfu Reykvíkings.
AÐ þykir tilhlýðilegt á tíma-
mótum að líta til baka yfir far-
inn veg. Tilefni þessarar
samantektar er flutningur
Fræðslumiðstöðvar Reykja-
víkur í Miðbæjarskólann á
Fríkirkjuvegi 1. Barnaskóli
Reykjavíkur við Tjörnina var
eini almenni barnaskólinn í
bænum frá byggingu hans árið 1898 þar til
Austurbæjarskóli tók til starfa árið 1930_ og
var upp frá því kallaður Miðbæjarskóli. Árið
1969 var hætt barnaskólahaldi í húsinu en
aðrir skólar af ýmsum toga hafa fengið inni
í húsinu síðan. Undanfarið hafa staðið yfir
lagfæringar og breytingar á innra skipulagi
hússins vegna flutnings Fræðslumiðstövarinn-
ar í það. Innréttingar hafa ýmist verið færðar
í upprunalegt horf eða þeim verið breytt til
að svara kröfum tímans um aðgengi og vinnu-
umhverfi í nútíma skrifstofum. Hér mun að-
dragandi að byggingu barnaskólahússins
verða rakinn auk þess sem gerð verður grein
fyrir helstu breytingum sem gerðar hafa verið
á húsinu í gegnum tíðina.
1897 - Undirbúningur og hönnun
Mikil þrengsli í barnaskólanum í Reykjavík,
sem var í núverandi pósthúsi að Pósthús-
stræti 3, og að það þyrfti að bæta úr því hið
snarasta, kom fyrst til umræðu í bæjarstjórn-
inni í júlí árið 1897. Kom þá upp sú tillaga
að selja landssjóði barnaskólahúsið og finna
nýja lóð undir stærra og betra skólahús. Var
fljótlega skipuð nefnd um byggingu nýs skóla-
húss og voru bæjarfulltrúarnir Þórhallur
Bjarnason, lektor (síðar biskup) og Magnús
Benjamínsson, úrsmiður, skipaðir í hana. Varð
úr að landsstjórnin keypti skólahúsið og gerði
að pósthúsi. Lá nú mikið á að bygging hins
nýja barnaskóla gengi sem best fyrir sig. Var
áætlað að taka hana í notkun hinn 1. október
árið 1898.
Mönnum var mikið í mun að hið nýja skóla-
hús yrði staðsett sem næst byggðinni í Reykja-
vík. Eina lóðin sem lá á lausu í Kvosinni var
lóð Jakobs Sveinssonar, sem lést árið áður.
Þetta er lóðin Kirkjutorg 6, sem náði þá frá
Kirkjutorgi niður að Tjörn. Gengið hafði verið
frá flestum formsatriðum varðandi kaupin
þegar há mótmælaalda reis gegn „slíkri fá-
sinnu, að setja skólann í það raka-óheilnæmi
suður í tjörn“, eins og skrifað var í októberút-
gáfu Reykvíkings. Bauð séra Eiríkur Briem
lóð sína á Útnorðurvelli bænum til kaups und-
ir skólahúsið. Var afráðið eftir að bæjarstjórn-
in hafði fundað á vettvangi, að kaupa lóð
Eiríks. Fannst mörgum að skólahúsinu hefði
verið valinn staður alltof langt frá þéttbýlinu
í Kvosinni.
Ýmsar vangaveltur hafa verið uppi um það
af hveiju Miðbæjarskólinn hafi ekki verið hlað-
inn úr grágrýti eins og Landsbankinn, sem
var í byggingu á sama tíma. Ætla sumir að
suðurlandsskjálftinn hafi verið mönnum í
fersku minni og aðrir að steinhús hafi verið
álitin óheilnæm. Líklegasta skýringin er þó
sú að talið hafi verið að ekki væri hægt að
byggja steinhús á þeim stutta tíma sem var
til stefnu. Á sama tíma var verið að byggja
Holdsveikraspítalann í Laugarnesi og Stýri-
mannaskólann. Það bendir til þess að treyst
hafi verið á timbrið er byggja skildi stórhýsi,
bæði hvað varðar tækniþekkingu og áreiðan-
leika kostnaðaráætiana. Þórhallur Bjarnason
gerði áætlun um það hvernig staðið skyldi að
byggingu skólans og tilhögun bæði ytra og
innra skipulags, þ.e. hvaða kröfur bæjarstjórn-
in gerði til hússins og þess sem það hýsti.
Þórhallur vildi að gerðar yrðu að minnsta
kosti tvær tillögur að skólahúsi, sem hýsa
skyldu um 400 börn, 35 í hverri skólastofu,
bústað skólastjóra, aðstöðu fyrir kennara og
leikfimishús.
1897 - hönnun skúlans
H.Th.A. Thomsen, kaupmaður, fékk Christ-
ian Thuren sem var að vinna að teikningum
af holdsveikraspítalanum á Laugarnesi, til
verksins, en Björn Sigurðsson, kaupmaður
Gránufélagsins í Flatey, fékk Brandstrup,
arkitekt, aðstoðarmann prófessors Fenger,
Borgararkitekts Kaupmannahafnar, til að
gera tvær tillögur að skólabyggingunni.
Tillögur Thuren fóru báðar langt fram úr
þeirri upphæð sem bæjarstjórn ætlaði í húsið,
en önnur tillaga Brandstrups að U-laga bygg-
ingu var mjög í anda hugmynda Þórhalls.
Varð úr að Brandstrup var beðinn um að þróa
þá tillögu nánar. Jón Sveinsson, snikkari,
teiknaði upp breytingar á tillögunni fyrir Þór-
hall, sem sendar voru út til Brandstrups. Þar
var suðurálman fjarlægð, en gert skyldi ráð
fyrir að hún yrði byggð seinna. Var Björn
Sigurðsson, sem var Iangdvölum í Kaup-
mannahöfn, fenginn til að reka erindi bæjar-
ins um byggingu skólahússins þar ytra, bæði
samskipti við Brandstrup sem og kaup á öllum
aðföngum. í nóvember árið 1897 kom Tryggvi
Gunnarsson, sem staddur var í Kaupmanna-
höfn vegna byggingar Landsbankahússins í
Austurstræti, með fyrstu tillögur Brandstrups
að hinu nýja barnaskólahúsi. Gerði Bald, sem
hafði verið ráðinn meistari að byggingu Holds-
veikraspítalans á Laugarnesi, kostnaðaráætl-
un fyrir bæjarstjórnina, ef byggt yrði eftir
teikningum Brandstrups.
Eins og þegar hefur komið fram hafði Þór-
hallur Bjarnason sterkar meiningar varðandi
flest atriði viðkomandi hönnun skólans. í því
sambandi má nefna rimmu hans við Brands-
trup varðandi glugga hússins og ljósmagn í
skólastofum. Þórhallur vildi hafa geriktislausa
járnglugga í húsinu en Brandstrup timbur-
glugga með geriktum. Virðist það hafa verið
almennt álit manna hér að ekki bæri að setja
gerikti á járnklædd hús. Málamiðlunin var sú
að Brandstrup stækkaði mjög alla glugga í
húsinu samkvæmt teikningum Jóns Sveinsson-
ar.
1898 - aóföng efnis
Skólanefndin gerði miklar gröfur _til alls
efnis sem nota ætti í hinn nýja skóla. í grind-
ina skyldi nota sænskt fyrsta flokks timbur,
en norska timbrið þótti miklu síðra. Vegna
hlýinda á Norðurlöndum þennan vetur treystu
sænskar sögunarmyllur sér ekki að bjóða í
timbrið þar sem erfitt var um vik að ná í timbr-
ið inn í skógana þar sem jarðvegurinn var
eitt drullusvað, auk þess sem sá frestur sem
gefinn var til afhendingar timbursins var mjög
knappur. Hófst nú umfangsmikil leit að timbri
um öíl Norðurlönd. Fór svo að lokum að ákveð-
ið var að timbrið í grind hússins skyldi til-
höggvið á íslandi og fékkst það í Halmstad í
Svíþjóð. Allur borðaviður sem og listar, hurð-
ir, gluggar og stigar var unnið á þremur verk-
stæðum í Frederiksstad í Noregi.
Til að ekki yrði seinkun á byggingu skólans
var gerð sökkuls og kjallara boðin út um vetur-
inn, því hægt væri að byrja vinnu í honum
snemma vors, ef vel viðraði. Mönnum varð
að ósk sinni og voraði snemma árið 1898.
Var tilboði Stefáns Egilssonar múrara tekið
í alla vinnu upp að grind, þrátt fyrir umræðu
um það að íslenskir múrarar væru ekki í stakk
búnir að hlaða sökkul undir svona stórt hús.
Mikil vinna var lögð í að skoða allt það
nýjasta í upphitun húsa í nágrannalöndunum.
Útkoman úr því varð sú að bæjarstjórnin ákvað
að í húsinu skyldi verða miðstöðvarkynding
*
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. MAÍ 1997