Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 5

UMHVERFI Tjarnarinnar um aldamótin. Barnaskóli Reykjavíkur var fyrsta húsið sem
byggt var við austurbakka Tjarnarinnar.
RISGJÖLD á þaki viðbyggingarinnar árið 1907.
MIKLAR stífingar voru settar í leikfimisal skólans þar sem auðséð þótti að svo stórt
hús með engum milliveggjum hrindi að öðrum kosti í slæmu veðri. Þær voru fjarlægð-
ar þegar boltaíþróttir urðu vinsælar. Á veggnum sést hvernig allir veggir í húsinu voru
klæddir, með láréttum panil að neðan, þá brjóstlista og síðan lóðrétum panil að ofan.
með heitu lofti. Brandstrup áleit að slík kynd-
ing væri óráðleg í skólahús og sendi tímarit
frá sænskum skólayfirvöldum þar sem mönn-
um var ráðið frá því að nota miðstöðvarkynd-
ingu. Fékk Brandstrup einnig prófessor Fen-
ger í lið með sér og náðu þeir að snúa bæjar-
stjórninni til að nota svokallaða „kappeovne".
Nafnið drógu ofnarnir af því að efst á þeim
var kappi úr marmara, sem dró í sig hita úr
ofninum og miðlaði honum síðan inn í herberg-
ið. Voru fengnir danskir iðnaðarmenn til að
setja ofnana í skólann, þar sem fyrirtækið sem
seldi þá vildi ekki taka ábyrgð á þeim að öðr-
um kosti, jafnvel þó settir hafi verið svipaðir
ofnar í Lærða skólann árið áður.
1898 - grindin reist og klædd
Hlaðni kjallarinn stóð tilbúinn í lok maí,
og var þá strax hafist handa við að reisa grind-
ina ofaná hann, en hún var öll tilhöggvin hér
eins og áður var getið. Til að sjá um smíði
grindarinnar var fenginn Jón snikkari Sveins-
son. Réð hann til sín fjölda smiða og verka-
manna sem unnu vasklega við að höggva til
og reisa grindina, sem stóð fullbúin eftir tvo
mánuði.
Brandstrup fyrirskipaði að öll gólf, veggir
og loft skyldu ferniseruð, þ.e. borin fernisolía
á allt nema hurðir, glugga og gerikti. Bæjar-
stjórnin hafði ekki ákveðna skoðun á þessu,
nema Magnús Benjamínsson, sem fannst ein-
dregið að allur skólinn skyldi málaður. Fékk
hann málara í Iið með sér til að sýna fram á
hversu miklu betra umhverfi fengist með því
að mála, í staðinn fyrir að bera olíu á allan
skólann. Fór svo að lokum að ákveðið var í
bæjarstjórninni að allur skólinn skyldi málaður
og fannst þá mörgum að málarar „hefðu veitt
vatni á sínar og sinna millur" og þótti mikið
bruðl.
Eftir að Björn Sigurðsson hafði kynnt sér
nýjustu gerð af skólaborðum og kostnað vegna
gerðar þeirra í Danmörku, var ákveðið að þau
skyldu smíðuð hér á landi. Helsta nýjungin
sem fram kom í þessum borðum voru opnan-
legar borðplötur og setur, og geymsluhólf þar
ofan í. Stóll og borð voru enn samföst á þess-
um tíma og breyttist það ekki fyrr en í Austur-
bæjarskólanum. Tryggvi Gunnarsson kom með
eitt borð með sér úr einni af ferðum sínum
til Kaupmannahafnar vegna byggingar Lands-
bankans, og smíðaði Jón Sveinsson síðan eftir
því. Þrátt fyrir gagm-ýnisraddir og jafnvel
úrtölur sumra, tókst að ljúka smíði barnaskól-
ans á tilsettum tíma. Var hann vígður með
mikilli viðhöfn þann 10. október árið 1898.
1907 - 1923 - viöbyggingar og gas
Eins og Þórhallur Bjarnason sá fyrir og
gerði ráð fyrir, varð hið nýja skólahús fljót-
lega allt of lítið. Eiga fyrstu lög um fræðslu-
skyldu, sem komu út árið 1907, eflaust mest-
an þátt í því að snemma vors sama ár, hófst
undirbúningur að stækkun hússins, að mestu
eftir teikningum Brandstrups, sem eftir kröf-
um Þórhalls hafði gert ráð fyrir stækkunar-
möguleika við suðurenda vesturálmunnar
(suðurálman). Jón Þorláksson, bæjarfulltrúi
og landsverkfræðingur, var fenginn til að
undirbúa verkið og gera útboðslýsingu. Var
tilboði Péturs Ingimundarsonar tekið í smíði
viðbyggingarinnar. I október sama ár lauk
hann byggingu hússins og afhenti bæjarstjórn-
inni. í bréfi til bæjarstjórnarinnar lofaði Jón
Þorláksson, sem verið hafði eftirlitsmaður
bæjarins við bygginguna, mjög verk Péturs
og mælti með að Pétri yrði þegar greitt að
fullu fyrir verkið, þó að sökum vandkvæða á
aðföngum frá útlöndum væri því ekki að fullu
lokið.
Næsti stóri áfangi í byggingasögu skólans
var sá, að árið 1910 var leitt gas í skólann
til lýsingar. Gasstöðin inni við Hlemm hóf
starfsemi sama ár og hannaði Schoepke, gas-
stöðvarstjóri, gasvæðingu skólans. Má gera
sér í hugarlund hversu gífurleg áhrif þetta
hefur haft á alla kennslu í skólanum.
Árið 1916 var sú krafa orðin sterk að gerð-
ir yrðu baðklefar við leikfimishúsið. Spunnust
út frá því umræður um stækkun skólans, þ.e.
kennslurýmis, þar sem mjög þröngt var orðið
um alla starfsemi. Morten Hansen, skóla-
stjóri, lét þá gera uppdrátt að stækkun skól-
ans, þar sem gert er ráð fyrir að hringnum
yrði lokað með byggingu austurálmu og leik-
svæði og útifundarstaður fyrir bæjarbúa yrði
í hinu lokaða porti sem myndaðist. Að auki
var krafa um einsetinn skóla orðin hávær, en
fjöldi nemenda í skólanum var orðinn um
1.100, í stað þeirra 800 sem hann var hannað-
ur fyrir.
En af byggingu austurálmunnar varð ekki,
eins og kunnugt er, og má segja að bæjar-
stjórn Reykjavíkur hafí verið mjög framsýn
er hún tók þá ákvörðun að reistur skyldi nýr
barnaskóli austur í Skólavörðuholti í stað þess
að stækka barnaskóiann samkvæmt fyrirliggj-
andi tillögu Hansens. Undirbúningur fyrir
byggingu Austurbæjarskóla hófst snemma á
þriðja áratugnum. Miðbæjarskóiinn galt þó
þessarar ákvörðunar í nokkur ár, og var al-
mennilegum sturtuböðum ekki komið fyrir í
skólanum fyrr en árið 1923. Var leikfimishús-
inu lyft um 90 cm og búningsklefar og sturt-
ur settar undar það.
1947 - breytingar á innréttingum
Árið 1947 voru síðustu meiriháttar breyt-
ingarnar gerðar á húsi Miðbæjarskólans. Port-
hæð var sett ofaná leikfimishúsið og innréttað-
ar þar tvær lækningastofur, önnur fyrir tann-
lækni. Samtímis voru allir veggir skólans
ýmist klæddir með masoníti eða krossviði.
Síðan voru settir listar yfir samskeyti og allt
málað.
Engar meiri háttar breytingar hafa verið
gerðar á húsi Miðbæjarskólans frá árinu 1947.
Niówrlag
Hér hefur aðeins verið drepið á helstu atriði
í byggingasögu Barnaskóla Reykjavíkur, sem
með tilkomu Austurbæjarskólans var kallaður
Miðbæjarskólinn. Ljóst er að vel hefur verið
vandað til allra þátta varðandi byggingu skól-
ans og er þar Þórhalli Bjarnasyni, að öðrum
ólöstuðum, mest um að þakka. Það er athygl-
isvert að skoða forsögn Þórhalls og svo það
sem Brandstrup leggur til. Þórhallur virðist,
eins og áður hefur komið fram, hafa verið
kominn framúr Brandstrup í mörgum atriðum
varðandi skólabygginguna. Við það má bæta
að Þórhallur velti mikið fyrir sér staðsetningu
stiga og útihurða með tilliti til flótta ef eldur
kæmi upp í húsinu. Þannig má telja upp ýmis
atriði sem öll leiða að þeirri ályktun að Miðbæj-
arskólinn sé fyrsta nútímabyggingin í Reykja-
vík. Sú staðreynd, hversu vel hann þjónar til-
gangi sínum enn í dag, færir enn frekari sönn-
ur á það. Af þessu má sjá að þessi bygging
er samofin sögu Reykjavíkur og Reykvíkinga
síðastliðin 99 ár og iíklega hefur ekkert hús
í Reykjavík verið jafn stór vettvangur jafn
margra Reykvíkinga.
Það er eðli byggðar að vera í stöðugri þró-
un og taka hverslags breytingum sem gerðar
eru samkvæmt kröfum um breytta lífshætti
og smekk. Það er því ekki tilgangur Árbæjar-
safns að standa á móti eðliiegum breytingum
á byggingararfi Reykjavíkur, heldur að að-
stoða við gerð þeirra, þannig að þær séu í
takt við varðveislugildi, aidur og stíl viðkom-
andi húss. Þannig er sjónarmiðum minjavörsl-
unnar best borgið, með þátttöku í að gera
byggingararfinn hæfari til að mæta kröfum
tímans. Mun Miðbæjarskólinn vafalaust verða
mjög góður rammi utan um starfsemi Fræðsl-
umiðstöðvarinnar, sem er í raun rökrétt fram-
hald af þeirri starfsemi sem notið hefur góðs
af þessu húsi í heila öld.
Höfundurinn starfar í Árbæjarsafni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. MAÍ 1997 5