Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1997, Blaðsíða 16

ENDALAUS FERÐ í GEGNUM
LÍFIÐ OG DAUÐANN OG TÍMANN
Tunglskinseyjan, hin nýjg
ópera Atla Heimis
Sveinssonar, sem frum-
sýnd var í Peking í lok
mars, veróur færó upp í
Þjóóleikhúsinu núna í lok
mónaóarins. SÚSANNA
SVAVARSDÓTTIR ræddi
vió Atla um þessa nýstór-
legu óperu, tiluró hennar
og ævintýrió í Kína.
HÚN er ljúf og hörð, íhugul og ágeng.
Ákaflega ljóðræn á köflum, krefj-
andi á öðrum. Hún er íslensk og
kínversk í senn - eins og brú á
milli tveggja þjóða sem hafa engan snertiflöt
„j orðum - tónlistin í Tunglskinseyjunni eftir
Atla Heimi sem frumsýnd var í Peking í lok
mars.
Tunglskinseyjan er kammerópera með þrem-
ur söngvurum og einum sögumanni og segir
frá elskendunum Kalman og Auði, sem eiga
sér rætur í konungaættum á Irlandi og á eyjun-
um norður af Skotlandi. Valdabarátta og styij-
aldir verða til þess að elskendumir skiljast að,
þegar Kalman flýr norður og nær landi á eyj-
unni sem þau Auður hafa iátið sig dreyma um;
eyjunni þar sem sólin hnígur aldrei til viðar
og engar sorgir lifa. Auður heldur að hann sé
dáinn, en draumaeyjan lifir í huga hennar og
'‘mörgum árum síðar leggur hún á hafið, ásamt
þjónustustúlku sinni, Unni, til að leita að eyj-
unni. Þær ná landi við breiðaíjörð, þar sem
Auður finnur orð letruð í hellisvegg, sem minna
hana á söng sem Kalman var vanur að syngja
henni. Seinna heyrir hún sönginn óma frá fjar-
lægri eyju á sumarblíðri nóttu.
I lok þessa mánaðar fá íslendingar tækifæri
til að hlýða á þessa nýju óperu, er hún verður
sýnd fímm sinnum í Þjóðleikhúsinu; fyrsta sýn-
ing 21. maí. Óperan fékk prýðilegar móttökur
í Kína og var tónskáldið, Atli Heimir Sveins-
son, að vonum ánægður með ferðina.
Kammerópera er form sem við höfum ekki
séð mikið af hér á landi og því lá beinast við
að spyija Atla Heimi hvað það þýðir.
„í kammeróperu eru mun færri persónur en
í hefðbundinni óperu. í þessari sýningu eru
þrír söngvarar, einn sögumaður og sex hljóð-
færaleikarar. Þetta form minnir á fomgrískan
harmleik, að því leyti að það eru aðeins þijár
persónur á sviðinu og sögumaðurinn getur
komið í staðinn fyrir kórinn. f hljómsveitinni
eru strengjakvartett, stofuorgel og harmóníka."
Það er margt fleira sem er óvenjulegt við
Tunglskinseyjuna. Þar er bæði talað og sungið
og þagað. Sögumaðurinn stígur fram og teng-
ir ferðalög elskendanna saman og inni á milli
eru langir hljóðfæraþættir, eða millispil, sem
er hugleiðsla um það sem hefur gerst, eða það
sem á eftir að gerast. Tíminn er 7. til 8. öld
og eyjan er draumsýn.
„Sagan gerist á milli þriggja eyja,“ segir
Atli Heimir, „írlands, Suðureyja og Islands og
er um fólkið sem siglir á milli þeirra. Tungl-
skinseyjan er á breiðum firði og gæti verið
Flatey. Og þetta gætu verið írarnir sem námu
land í Hvammsfirði, því þegar norrænir menn
komu hingað fyrst, voru papar hér fyrir.“
En þetta er ekki bara saga um ferðalag.
„Nei, þetta er falleg saga um tvær m_ann-
eskjur og tryggð þeirra í gegnum árin. Ástin
er ljósið sem þau finna í lokin og þau fylgjast
að í höfn eilífðarinnar. Verkið ijallar um
tryggð, eins og Fídelíó og Tristan og hefur
þessi klassísku minni. Þarna er sigling, hafið,
stormur, náttúruöflin; syngjandi fuglar, blóm
FYRIR LESENDUR
FRAMTÍÐARINNAR
Eru íslenskar barnabókmenntir á réttri leió? Eru íslenskar barnabækur góóar
bókmenntir? Er þörf á sérstökum barnabókum? ÞRÖSTUR HELGASON ræddi
vió þrjá höfunda sem nýlega hafa fengió vióurkenningar fyrir barnabóka-
skrif um stöðu íslenskra barnabókmennta.
SÚ VAR tíðin að börn hlustuðu á kvöld-
lestra á baðstofuloftinu eins og annað fólk
og skipti þá ekki máli hvort verið var að
lesa fornsögur, þjóðsögur, rímur eða Ijóð
þjóðskáldanna. Allt þóttu þetta bókmenntir
sem hæfðu bömum jafnt sem fullorðnum.
En síðan fóru menn að fá alls konar hug-
jnyndir um það hvernig best væri að ala
"upp börn og um leið hvernig bækur væri
best að þau læsu. Var því farið að skrifa
sérstakar barnabækur og fljótlega urðu þær
sérstakur flokkur innan bókmenntanna sem
laut jafnvel ákveðnum lögmálum. Vitanlega
þýddi þetta ekki að börn hættu að lesa forn-
sögumar, þjóðsögumar og aðrar bókmennt-
ir en það dró vafalaust úr því. En eru hinar
svokölluðu bamabækur góðar bókmenntir?
Er betra að börn lesi þær en fomsögurnar
og þjóðsögumar? Er þörf fyrir sérstakar
barnabækur? Eða skiptir kannski ekki máli
hvað bömin lesa, bara á meðan þau lesa?
Nýjustu kannanir sýna raunar að lestur
barna á aldrinum tíu til fimmtán ára hafi
stöðugt farið minnkandi síðastliðin þijátíu
ár. Á þessu tímabili hefur bamabókaútgáfa
jafnframt stöðugt verið að aukast og senni-
lega aldrei staðið með jafn miklum blóma
og nú. Og þótt lítill lestur sé væntanlega
ekki bamabókmenntunum að kenna má
varpa fram þeirri spurningu hvort þær séu
á réttri leið.
Fyrir svörum verða þrír höfundar sem
nýlega hlutu viðurkenningar fyrir skrif sín
fyrir börn; Illugi Jökulsson, sem hlaut
Barnabókaverðlaun fræðsluráðs Reykjavík-
ur fyrir frumsamda bók, Silfurkrossinn,
Árni Árnason, sem hlaut sömu verðlaun
fyrir þýdda bók, Danna heimsmeistara eftir
Roald Dahl, og Þorgrímur Þráinsson sem
'hlaut íslensku barnabókaverðlaunin sem
Verðlaunasjóður íslenskra bamabóka veitir
fyrir bókina Margt býr í myrkrinu.
„Auðvitað ætti maður að svara spurning-
unni um hvort þörf sé fyrir sérstakar
barnabækur neitandi," segir Illugi aðspurð-
ur. „Börn ættu bara að lesa sömu bækur
og aðrir en það er nú einu sinni þannig í
reynd að börnum þykir gaman að vissum
bókum og öðrum ekki.
Barnabækur verða því til
af þörf. En ákjósanlegast
væri að þau byijuðu að
lesa fullorðinsbækur sem
fyrst.“
Árni og Þorgrímur taka
undir þetta og segja að
bamabókmenntir séu afar
mikilvægar, ekki síst til
að ala upp framtíðarles-
endur.
„Ég er þeirrar skoðunar að barnabækur
séu ómissandi," segir Árni. „Barnabækur
örva börn til frekari lesturs og eru þeim
líka lestrarþjálfun. Þær stuðla að betri
lestrarfærni og ala þannig upp meiri og
betri lesendur. Auk þess er hægt að miðla
svo mörgu í bókinni til barnanna, bara í
söguforminu að það er nauðsynlegt að ýta
undir útgáfu þeirra.“
„Góðar og áhugaverðar bamabækur geta
skapað lesendur framtíðarinnar," segir Þor-
grímur. „Oft eru barna- og unglingabækur
litnar hornauga; þetta eru
álitnar annars flokks bók-
menntir. En ég held að
fólk gleymi þá að hugsa
út í það að ef ekki væru
þessar bækur þá myndu
krakkar sennilega ekkert
lesa því það er svo margt
annað sem glepur. Og ef
þeir lesa ekki sem börn
munu þeir þá lesa sem
fullorðnir? Barnabækur
hafa því ákveðnu uppeldishlutverki að
gegna, að ala upp lesendur."
- En myndu börn ekki bara lesa einhveij-
ar aðrar bækur? Hvað með íslendingasög-
urnar og þjóðsögumar?
,,Ég er ansi hræddur um að börn lesi lítið
af íslendingasögunum nú til dags,“ segir 111-
ugi, „en ég veit ekki um þjóðsögurnar, ég
vona að þær séu ennþá lesnar. Þær em nokk-
uð vinsælar á mínu heimili, einkum í útileg-
um.“
„Mín reynsla af þjóðsagnalestri fyrir
börn,“ segir Árni, „er að
þeim þyki þær spennandi
en á of tyrfnu máli. Það
þyrfti því að gefa þær
sérstaklega út fyrir börn.“
Umfram allt
skemmtilegar
Allir eru þremenning-
arnir sammála um að gæði
íslenskra barnabóka séu
fremur mikil. Illugi segir
að þónokkuð sé af höfundum sem hafi góðan
metnað en hann hafi einnig á tilfinningunni
að sumir vandi ekki sérstaklega til verka,
rubbi þessu bara af. „En þessar bækur hafa
batnað mikið síðan ég var að alast upp. Þá
voru í fyrsta lagi mjög fáar íslenskar
barnabækur til og þær útlendu sem maður
var að lesa voru algjört rusl.“
Árni
Árnason
lllugi
Jökulsson
•16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. MAÍ 1997