Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1997, Síða 14

Ya Hsien er í hópi helstu Ijóóskálda á Taiwan, þó aóeins liggi eftir hann þrjár bækur á röskum
fjörutíu árum. JOHANNA KRISTJONSDOTTIR ræddi vió Hsien í Taipei fyrir stuttu. Og í London sá
hún leikverk eftir nýjustu sögu líbönsku skáldkonunnar Hanan Al Shaykh, sem Jóhanna segir, aó
sé sú arabísk skáldkona sem hvaó mesta athygli hefur vakió á Vesturlöndum allra síðustu ár.
EG YRKI LJOÐIN MIN
EINS OG MAÐUR
SEM SKER ÚT í TRÉ
Wang Ching-Lin
YA HSIEN eða öðru nafni
Wang Ching-Lin er talinn
meðal fremstu ljóðskálda á
Taiwan þó hann hafi ekki
sent frá sér nema þrjár
ljóðabækur. Hann er sagður
upphafsmaður módernis-
mans í taiwanskri ljóðagerð
og er í miklum metum. Ljóð hans hafa verið
þýdd á mörg tungumál.
Hann er menningarritstjóri hjá United
Daily News og ég hitti hann á skrifstofunni.
Hann er yfirlætislaus maður og blátt áfram,
biðst undan því að tala ensku og segist feim-
inn að tala vitlaust. Þó var hann gestaprófess-
or í Bandaríkjunum í tvö ár en segist hafa
týnt málinu niður og þó líklegra væri að
hann hefði aldrei náð á því neinum tökum.
Ég spurði um helstu einkenni ljóða hans
og hvað hafi knúið hann til að fara inn á
þá braut þegar hann gaf út sína fyrstu Ijóða-
bók _23ja ára gamall.
„Ég hygg að ég hafi viljað bijótast undan
aldagömlum hefðum, kynnast ljóðinu upp á
nýtt, “segir hann. „Finna ný yrkisefni og
setja þau fram á annan hátt. Auðvitað mælt-
ist þetta misjafnlega fyrir á sínum tíma en
þykir ekki byltingarkennt nú þegar fólk les
þessi ljóð mín.“
Hann sagði að kannski hafi hann verið
ungur og fljótfær en ýmsum taiwönskum ljóð-
skáldum hafi fundist gott að gera tilraunir
og þau hafí fetað í sín fótspor.
Til ad brjóta upp veróur maóur aó
kunna skil á því sem brotió er
„Nú finnst mér á hinn bóginn bera á aftur-
hvarfi til fomrar ljóðagerðar. Sjálfur er ég
ekki viss um að ég hafi kynnt mér nægilega
vel þær hefðir sem kínversk ljóðagerð byggir
á. Til að bijóta eitthvað upp verður maður
að kunna skil á því sem maður vill breyta.
Nú skil ég að samræmið og samfellan er
nauðsynleg og að hefðbundin ljóðagerð og
módernisminn eiga að geta lifað og þrifíst í
friði og saman."
Hann segir að í fyrstu bókinni hafí verið
ljóð sem hann orti eftir að hafa gegnt herþjón-
ustu. Hann hafi alla tíð verið andsnúinn því
sem hefði með her og hermennsku að gera
og ljóðin hafi verið ádeila á það og kannski
sett fram á nýjan hátt.
Taiwanar nota sérstök skóldanöf n
Mörg kínversk skáld nota sérstök nöfn
þegar þau gefa út bækur sínar og hann er
þar engin undantekning. Hvers vegna?
„í upphafi stafar þetta af því að höfundar
em óömggir og uppburðarlitlir og vilja halda
sér og sínum verkum aðgreindum frá fjölmiðl-
um og almenningi. í okkur Kínvetjum býr
þörf fyrir að halda fjarlægð við veraleikann.
I mínu tilfelli var ástæðan einnig sú að það
var þá ekki eins vandræðalegt ef maður fékk
handritið aftur í hausinn."
Hann segir að menn velji þessi höfunda-
nöfn eftir ákveðinni hefð. „Maður sem býr
undir fjalli velur kínverska nafnið yfír fjall,
ef stórt eikartré er í garðinum tekur hann
sér nafn eikarinnar."
Ræturnar eru ekki
■ Kina lengur
Wang er fæddur á meginlandinu en kom
unglingur til Taiwan. „Lengi ól ég með mér
vonir - eins og flestir af minni kynslóð að
við fæmm „heim“ aftur. Okkur fannst Kína
vera föðurlandið og ræturnar væru þar. Fyr-
ir nokkrum áram fór ég til Kína að heim-
sækja ættingja mína. Þá fann ég að þetta
var ekki mitt land. Ég var ókunnugur maður
þar, næstum útlendingur.
Hann segist hafa lagt sig fram um að
kynna sér verk vestrænna höfunda í kínversk-
um þýðingum og nefnir Baudelaire, Frost,
Eliot, Pound og Whitman sem hafi haft mik-
il áhrif á hann. Kínverskir höfundar sæki
almennt í að lesa erlenda höfunda.
Ég vinn Ijóóin eins og
trjáskuróarmaóur
„Ég hef alltaf ort mjög hægt nema fyrstu
bókina. Ég vinn ljóðin mín eins og maður sem
er að tálga í tré. Ég fága þau og sker þau
til. Oftast era óteljandi útgáfur til þegar ég
er loks ánægður. Sumir fá innblástur og ljóð-
in koma til þeirra. Ég hef aldrei unnið þann-
ig. Það hentar mér ekki. Ég skrifa um landið
mitt, hugsanir og undirmeðvitundina, tímann.
Menn segja að ljóðin mín séu persónuleg.“
Skáldinu og ritstjóranum
semur vel
Eins og áður var getið er hann menningar-
ritstjóri að atvinnu enda segir hann að fáir
geti lifað af listsköpun þó áhugi á hvers kyns
menningarstarfssemi og listum standi með
blóma. Sjálfur harmar hann ekki að hafa
þurft að vinna með. „Hveijum rithöfundi er
hollt að vera með annan fótinn í því samfé-
lagi sem hann hrærist í. Skáldinu og menn-
ingarritstjóranum hefur komið vel saman.
Kannski er nauðsynlegt að skáld séu ritstjór-
ar og jafnvel öfugt. Skáld eru ekki svífandi
skýjaglópar. Þvert á móti. Þau eru raunsæ
oftast nær og áreiðanlega betur til þess fall-
in að segja fyrir verkum og vera yfirmenn
en til dæmis hagfræðingar eða lögfræðingar.
Til að vera yfirmaður þarf maður að vera
gæddur næmi skáldsins í mannlegum sam-
skiptum.“
MELODRAMA EÐA
ÁREKSTUR MENN-
INGARHEIMA?
AÐer varla mörgum blöðum um það að
fletta að Hanan A1 Shaykh er sú arab-
ísk skáldkona sem hvað mesta athygli
hefur vakið á Vesturlöndum allra síðustu ár.
Meðal þekktustu bóka hennar eru Sagan um
Zöhru, Konumar í sandinum og Harmsöngur
Beirút.
Allar þessar bækur bera órækan vott um
ritleikni og tjáningarhæfni Hanan, þær eru
skrifaðar af hreinskilni, draga upp sterkar
myndir þar sem andstæðurnar kveðast á,
ástríður, hræðslan, hræsnin og kærleikurinn.
Persónurnar eru skýrar og lifandi svo það
er sönn nautn að lesa þessar bækur, kannski
sú síðasta, Harmsöngur Beirút, hafí þó höfð-
að hvað sterkast til mín.
Eftirlæti bókmenntamanna
i Bretlandi
Hanan al Shaykh kom flóttamaður til Bret-
lands meðan borgarastríðið geisaði í heima-
landi hennar á áttunda áratugnum og fram
á hinn níunda. Hún hefur verið búsett þar
síðan og skrifar nú bækur sínar á ensku.
Sumar þeirra eru bannaðar í ýmsum Araba-
ríkjum því hún þykir draga upp mjög afdrátt-
arlausa gagnrýna mynd af arabískum samfé-
lögum, ekki hvað síst er henni hugleikin staða
kvenna í ýmsum þessara landa.
Mér skilst að með skrifum sínum hafí hún
smám saman orðið eftirlæti bókmennta-
manna á Bretlandi sem hafa hampað henni
í öllum umsögnum enda er veruleg forvitni
meðal breskra lesenda um efni sem rekur
upphaf sitt til þessa heimshluta, Miðaustur-
landa.
Því hefur verið litið á hana sem mikinn
merkishöfund, þar til nú nýverið að hún sendi
frá sér bók sem heitir Eiginmaður á pappírn-
um. Bókin fékk afar vonda dóma en engu
að síður var búin til leikgerð eftir verkinu.
Og hafi bókin verið slök er sýningin ekki betri.
Áhorfendur hrifnir -
en gagnrýnendum er ekki skemmt
í Eiginmaður á pappírnum segir frá Am-
inu, marokkóskri stúlku sem kemur til Lond-
on til að sleppa úr viðjum fátæktar og stjórn-
mála-ókyrrðar heima fyrir. Hún á sér þann
draum að eignast bíl, fín föt og ríkan eigin-
mann. Hún fær dvalarleyfí í mánuð og starf
sem herbergisþema á hóteli. En til að draum-
arnir rætist verður hún að fínna sér mann.
Hún leitar aðstoðar hjá Ianda sínum, Raja,
sem vinnur við að seija smáglingur og þvær
lík í hjáverkum. Hún lofar honum ríflegri
þóknun ef hann aðstoði hana við leitina að
heppilegum draumaprins.
En svo kemst hún í kynni við Gabriel,
ungan yfírstéttarmann sem er ekki með á
HananalShaykh
hreinu hvað hann hyggst fyrir í lífinu. Amina
ákveður að Gabriel sé maður drauma hennar
og fórnar honum snarlega meydómi sínum
þrátt fyrir að það bijóti gegn öllum hefðum
arabískra kvenna. Gabriel lítur á þetta sem
lítilvægt ævintýri og kalin á hjarta leitar hún
til Raja sem heldur ótrauður áfram að reyna
að finna handa henni mann.
Melódrama eóa árekstur
menningarheima?
Það verður að segjast í fullri hreinskilni
að ég var ekki með á hreinu hvers lags
sögu/leikverk var verið að flytja hvort þetta
átti að vera ádeila, hvort þetta átti að draga
upp mynd af árekstri tveggja gerólíkra menn-
ingarheima.
Stundum vottar fyrir fyndni og víst eru
tilsvör oft hnyttin og gerð er tilraun til per-
sónusköpunar. En það reynist erfítt að fá
samúð með Aminu í þessari eiginmannsleit
hennar. Og meydómsfórnin og eftirmál henn-
ar virkuðu á mig eins og melódrama.
Eigi að síður hafa breskir áhorfendur tek-
ið þessu verki býsna vel og það er líka sjálf-
sagt að taka fram að í Eiginmaður á pappírn-
um reynir Hanan al Shaykh að taka til um-
fjöllunar alls konar vandamál sem mæta arab-
ískum innflytjendum sem botna hvorki upp
né niður í því þjóðfélagi sem þeir hafa séð í
hillingum sem fyrirheitna landið.
En hvað sem því líður verður Hanan að
teljast á meðal áhugaverðustu arabískra höf-
unda af yngri kynslóðinni. Það er ráð að taka
fram fyrri bækurnar, gleyma þessari síðustu
og ekki hvað síst sýningunni. Og hlakka til
næstu bókar.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. MAÍ 1997