Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1997, Qupperneq 3

LESBÖK MORGIÍNBLAÐSIMS - MENNLNÍ, USTIR
22. TÖIUBLAÐ - 72. ÁRGANGUR
EFNI
Mannaskipti
hafa orðið í stjórnun-
arstöðum nokkurra
stærstu listasafna
landsins. Slíku fylgir
alla jafna eftirvænt-
ing og Þröstur
Helgason kannaði
með hvaða hug nýir
stjórnendur mæta til
leiks. Hann segir að
ýmsar nýjar hug-
myndir séu uppi um
starfsemi safnanna
og að nýtt líf muni færast í þau sem þó
byggist á traustum grunni.
Förumenn
á síðustu öld urðu sumir landsþekktir og
nokkrir sem skemmtikraftar. Sumir fóru
með leik og söng, en aðrir voru í hlut-
verki trúðsins. Um síðustu umrenningana
eru varðveittar fjölmargar frásagnir;
ásamt prestum, embættismönnum og stór-
bændum voru förumenn fræga fólk síns
tíma.
Heinrich Heine
fæddist 1797 og nú er haldið upp á 200
ára afmæli hans með mikilli minningarsýn-
ingu í heimaborg hans Dusseldorf. Sigrún
Davíðsdóttir skoðaði sýninguna og hreifst
af þvi, hvernig skáldinu og verkum þess
eru gerð skil og veltir því fyrir sér, hvort
við Islendingar getum ekki minnst skálda
okkar með líkum hætti.
Islensk
handrit frá miðöldum eru yfirleitt ekki
myndskreytt eins fagurlega eins og er-
iendar skinnbækur frá sama tíma. Þó eru
til í söfnum handrit sem mjög vel eru
skreytt, en með nokkuð öðrum hætti en
í myndskreytingum nú á dögum. í tilefni
þess að 19. júní verða Stofnun Árna Magn-
ússonar á Islandi afhent siðustu handrit
úr Konungsbókhlöðu og safni Árna Magn-
ússonar í Kaupmannahöfn sem varðveita
á hér landi er efnt til sýninga á myndlist
í handritum, miðaldabókum og hvernig
listamenn lífs og liðnir hafa unnið mynd-
efni úr fornri frásagnarlist.
r
Island
átti sterk ítök í huga mínum heitir önnur
grein Einars Laxness um Jón Guðmunds-
son ritstjóra og Krabbefjölskylduna.
Kveikjan að þessum greinum Einars var
gjöf Helgu Krabbe til íslendinga vegna
Skeiðarárhiaupsins, en Helga andaðist í
vikunni á heimaslóð, Viborg á Jótlandi.
Hún varð 92 ára.
Forsíðumyndin nefnist SONUR burgeiss og er myndskreyting úr Helgastaðabók. Perg. 4to Nr. 16. Konungsbókhlað-
an í Stokkhólmi. Ljósm. Jóhanna Olafsdóttir.
JÓHANNES ÚR KÖTLUM
HEIMÞRÁ
Ég er einn, ég er einn,
- sál mín allslaus og hljóð.
Langt frá upprunans æð
þjáist eirðarlaust blóð.
Hvar er vængur þinn, vor?
Kannski verð ég of seinn,
kannski dey ég í dag,
kannski dey ég hér einn.
Ég vil heim - ég vil heim
yfir hyldjúpan sæ,
- heim í dálítinn dal,
heim að dálitlum bæ.
Hver vill bera mig blítt
um hinn bláheiða geim?
Ó, þú blíðasti blær!
Vilt þú bera mig heim?
Allt er Ijóð - allt er ljóð,
þar sem lynghríslan grær,
þar sem víðirinn vex,
þar sem vorperlan hlær.
- Þar sem afi minn bjó,
þar sem amma mín dó,
undir heiðinni há,
vil ég hvíla í ró ...
Jóhannes (Jónasson) úr Kötlum, 1899-1972, var fæddur ó Goddastöðum I Dölum.
Hann tók kennarapróf og vann við kennslu nokkur ór, en helgaði sig svo ritstörfum
til æviloka. Fyrsta Ijóðabók hans, Bí,bí og blaka, kom út 1926 og skóldferill hans
spannaði hólfon fjórða óratug. Honn orti bæði ó hefðbundinn hótt og órímað.
RABB
BRÁÐASPÁR
UM VEÐUR
Veðurfræðingar víða um heim
leggja nú mikið kapp á að
segja sem best og ná-
kvæmast til um veður á
líðandi stund og hvernig
það muni breytast á næstu
klukkustundum. Þetta
mætti kalla bráðaspár um
veður. Englendingar kalla þær nowcasting,
til aðgreiningar frá forecasting hefðbundn-
um veðurspám.
Þessi starfsemi er mjög athyglisverð fyr-
ir íslendinga því að hér á landi er þörfin
fyrir öryggisþjónustu af þessu tagi meiri
en annars staðar. Veðrabrigði eru hértíð-
ari og sneggri en í flestum öðrum löndum,
bæði á landi og sjó. Skæðust eru þó skyndi-
leg illviðri á sjó, því að hér er sjómennska
algengari en í nokkru öðru landi að tiltölu
við fólksfjölda. Alltof margir týna lífi af
veðurs völdum og eignatjónið sem til þess
májekja er gífurlegt.
Á síðustu áratugum hafa um 200 manns
á áratug farist á sjó og helming þeirra
banaslysa, eitt hundrað, má kenna veðrinu.
Þetta samsvarar því að tvær milljónir
manna farist í heiminum á áratug vegna
hvassviðra, en í reyndinni eru það blessun-
arlega ekki nema 150 000, ef svo má að
orði komast, sem látast á jafn löngum tíma
vegna hinna umtöluðu fellibylja hitabeltis-
ins. Það gerist að jafnaði einu sinni í viku
að vetrinum að veðurhæð nær 9 vindstigum
á tíu eða fleiri veðurstöðvum á landinu
sama daginn, en á sjó eru slík óveður þó
tvímælalaust algengari. í 9 vindstigum,
stormi eins og það heitir, er ölduhæð oft
7-9 metrar. Þá eru smábátar í stórhættu,
en hitt gerist líka að bátar farast í hægari
vindi éf illt er í sjóinn. Vissulega voru
drukknanir fleiri hér við land á árum áður,
en þó er þetta ástand alls ekki viðhlítandi
og mikil þörf á að herða öryggisráðstafanir.
En hvað er þá til ráða? Ekki þarf að taka
fram að sjómenn þurfa að sýna ýtrustu
aðgæslu og hyggja vel að öryggisbúnaði
skipa sinna. Mörgum slysum yrði afstýrt ef
fylgt væri öllum öryggisreglum. Sumir skip-
stjórar lenda varla nokkurn tíma í vanda,
en aðrir þurfa að tilkynna mörg óhöpp á
ári. Opinbert eftirlit með sjóhæfí skipa þarf
líka að vera í fullkomnu lagi.
En af skiljanlegum ástæðum er mér efst
í huga að vel skipulagðar veðurspár eru
veigamikill þáttur í öryggi sjómanna. Ef
fregnir af veðrinu eins og það er og hvern-
ig það verður næstu 6-12 klukkustundir
væru fullkomlega réttar ættu öll smærri
skip í kringum landið að geta komist í skjól
eða höfn í hvert sinn sem stormur brestur
á, en hætt er þó við að seint muni sá árang-
ur nást. Samt má ekki láta deigan síga.
Veðurathuganir eru undirstaða allrar veð-
urþjónustu, einkum þó bráðaþjónustu. Á
landi eru athuganir sem gerðar eru á þriggja
stunda fresti allvíðtækar. Þær eru hins veg-
ar allt of fáar á sjó. Aðeins eitt skip í strand-
siglingum sendir nú nokkurn veginn regluleg
veðurskeyti, en athuganir á þeim slóðum eru
þýðingarmestar af öryggisástæðum. Þessa
þjónustu mætti sennilega fjórfalda og það
ætti að vera krafa sjómanna. Slíkar veðurat-
huganir á sjó eru miklu marktækari en at-
huganir á landi sem geta verið villandi vegna
staðbundinna áhrifa.
En það er ekki nóg að veðurathuganir
séu gerðar, þær þurfa líka að komast á
framfæri. Það lýsir sorglegu skilningsleysi
svo ekki sé meira sagt að útvarpi þessara
veðurathugana hefur stórlega hrakað á
undanförnum árum. Áður var það alltaf á
þriggja tíma fresti, og meira að segja var
klukkan 7.30 aukasending athugana frá
klukkan sex fyrir þá mörgu sem ekki eru
vaknaðir klukkan 6.45 en í þeim hópi er
meðal annars fjöldi áhyggjufullra vanda-
manna sjómanna. Nú hefur þessi endur-
tekning verið felld niður og það sem verra
er, einnig athuganalestur klukkan 12.45,
16.30 og 22.30. Af hveiju sitja sjómenn
þögulir undir þessari framkomu? Það væri
lágmark að í hveijum veðurfregnatíma
væri sagt frá veðri á markverðustu veður-
stöðvum og skipum. Lestur einnar stöðvar
tekur sex sekúndur.
En veðurathuganir eru aðeins fyrsti þátt-
ur þess að upplýsa sjómenn um hvað er
að gerast á næstunni. Röskleiki og ná-
kvæmni í því að koma allra nýjustu horfum
á framfæri á þriggja stunda fresti (jafnvel
oftar ef svo ber undir) ætti að vera metnað-
armál veðurþjónustunnar. Það tekur um
það bil 45 mínútur að ná saman öllum veð-
urathugunum á svo stóru hafsvæði að út
frá því sé hægt að skoða vandlega að hve
miklu leyti þurfi að breyta gildandi veð-
urspá fyrir næstu 6-12 klukkustundir.
Spána fyrir lengri tíma verður yfirleitt að
byggja að mestu á tölvuspám en stundum
þarf að gerbreyta tölvuspánum fyrir allra
næstu framtíð eftir þeim bendingum sem
athuganir gefa, einkum í mikilli ótíð. Veður-
kortið á þessu þýðingarmesta hafsvæði fyr-
ir bráðaspár getur svo vanur og vandvirkur
maðurteiknað með góðri nákvæmni á 15
mínútum. Að svo búnu getur það tekið 30
mínútur að semja nýja spá þegar skilyrði
eru erfiðust, en við þau verður alltaf að
miða því að þá skiptir spáin mestu máli.
Alls eru þetta 90 mínútur. Það er nefnilega
ekki nóg að „oftast“ sé nógu vel að spánni
staðið og þá kannski helst þegar hún er
ekki sérlega áhugaverð og lítið er að ger-
ast. Það eru viðsjárverðu og hættulegu
veðrin sem eru tímafrekust og fyrst og
fremst þarf að vera hægt að sinna af alúð.
En hvernig er þá ástatt í því efni? Hafa
veðurfræðingar nægilegt ráðrúm til að
byggja vandaðar bráðaspár á nýjustu fregn-
um og athugunum þegar mest á ríður?
Þessu verður því miður að svara neit-
andi. Það er aðeins tvisvar á sólarhring sem
veðurfræðingur hefur þetta nauðsynlega
svigrúm, 90 mínútur frá síðasta athugunar-
tíma. Það er klukkan 4.30 og 19.30. Klukk-
an 1.00 að nóttu verður spáin fyrir næstu
6-12 stundirnar iðulega marklítil af því að
nýjasta veðurkortið frá miðnætti er annað-
hvort hroðvirknislega eða ekki teiknað þeg-
ar þarf að byija að semja nýja spá í tví-
sýnu og hættulegu veðurlagi. Enn verra
er ástandið klukkan 6.45 og 12.45 af aug-
ljósum ástæðum, lítið eitt skárra, en þó
óviðunandi, klukkan 10.03. Sýnu verst er
þó það að spáin klukkan 16.30 hefur hrein-
lega verið lögð niður, og þá er ekki á ann-
að að treysta en vanræktu spána klukkan
12.45. Klukkan 19.30 þegar loks gefst
þolanlegt ráðrúm til að semja spá er sleppt
að senda út veðurhorfur fyrir veðurhéruð
á landi. Og að síðustu, klukkan 22.10 að
kvöldi er undirbúningstimi veðurfræðings-
ins ófullnægjandi þegar í harðbakkann
slær. Þetta bráðlæti að útvarpa spánum
flýtir þeim ekki, heldur seinkar þeim í reynd
um þijár klukkustundir, og sá tími getur
skilið á milli lífs og dauða.
Veigamikill þáttur í bráðaspánum eru
stormviðvaranir. Sá var siður fyrir nokkrum
árum að lesa þær í helstu fréttatímum dags-
ins þegar flestir hlusta, bæði á rás 1 og
rás 2. Nú er búið að leggja af þá venju.
Eiga menn kannski að hringja í svarsíma
Veðurstofunnar í tíma og ótíma til að vita
hvort viðvörun sé í gildi? Eiga þeir að vara
sjálfa sig við? Hvernig sem á málin er litið
er löngu tímabært að Veðurstofan taki sér
til fyrirmyndar þær hugmyndir um bráða-
spár sem menn horfa nú til í öðrum lönd-
um. En hvað segja sjómenn og ágætir tals-
menn þeirra? Kæra þeir sig kollótta? Er
það besta of gott handa þeim?
PÁLL BERGÞÓRSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. JÚNÍ1997 3