Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1997, Blaðsíða 13

Á ALDARAFMÆLI Kristínar Jónsdóttur (ritstjóra Guðmundssonar), 25. mai 1941, kom Krabbefjölskyldan saman í Kaupmannahöfn.
Aftasta röð: 1. Edith, dóttir Knuds. 2. Ejnar B. Poulsen, maður hennar. 3. Oluf Krabbe. 4. Otto Henrik, sonur Olufs. 5. Jón Krabbe.
6. Thorvald Krabbe. 7. Niels, sonur Jóns. 8. Knud Krabbe. 9. Mogens Balslev, tengdasonur Knuds. 10. Poul Thymenn, tengdasonur
Olufs. Miðröð: 11. Petrea Neergárd, kona Olufs. 12. Margarethe Casse, kona Jóns. 13. Margarethe Krabbe, kona Thorvalds. 14.
Agnete Hindenburg, kona Knuds. 15. Karen, dóttir Olufs. 16. Kirsten Riddervold, tengdadóttir Jóns.
Fremsta röð: 17. Karen Möller, tengdadóttir Knuds. 18. Bodil Björn, dóttir Jóns. 19. Carsten Björn, sonur hennar. 20. Gudrun,
dóttir Jóns. 21. Ulrik, sonur Knuds. 22. Birgitte Kabell, dóttir Jóns. 23. Agnete Hoffmeyer, tengdadóttir Olufs. 24. Ingrid, dóttir
Knuds. 25. Erling, sonur Knuds. 26. Helga Krabbe, dóttir Thorvalds.
Krabbe, sá yngri hlaut nafnið Knud, f. 3.
marz 1885.
Heimilisfaðirinn, dr. Harald Krabbe, pró-
fessor, varð fyrir því óláni, að smásjárrann-
sóknir hans urðu þess valdandi, að sjón hans
versnaði stórlega u.þ.b. áratug eftir að hann
kvæntist Kristínu. Eftir það mun hún hafa
þurft að vera manni sínum sérstaklega mikil
stoð vegna margvíslegra starfa hans á vís-
indasviði, m.a. með því að lesa fyrir hann.
Um dr. Krabbe og konu hans hefur Björn
Bjarnason frá Viðfirði ritað („Óðinn“ 1911),
að gestur, sem heimsótti heimilið
„fann að húsbóndinn, þetta hógláta, öld-
urmannlega ljúfmenni, er taiaði við gesti
sína með velvild og nærgætni um það, er
hann fann að þeim var helst áhugaefni,
og þessi fjörlega húsmóðir, sískemtin í tali,
með gleðibros í augum og góðvild á svip,
voru svo innilega samtaka í öllu því, er til
heimilisprýði horfir.“ Ennfremur: „Frú
Krabbe var fremur lág kona vexti, þrekin
nokkuð, fótljett og kvik í hreyfingum. Hún
var ljós á hár í æsku, björt yfirlitum, svipur-
inn hreinn, fjörlegur og þó blíðlegur, augun
ljós og viðlitið fast, eins og hún vildi sjá
til grunna í hugskot þeirra, er hún átti tal
við, en löngum brá þó fyrir glaðværðar-
leiftrum í augnaráðinu eða fjörgneistum,
er hún varð hrifin af einhverju."
Það hafa áreiðanlega ekki verið nein
lausatök á uppeldi bræðranna á svo reglu-
sömu, borgaralegu heimili gáfaðs mennta-
manns og eiginkonu hans, sem ekki síður
bar traustan arf úr heimahúsum. Þarna hafa
því gömul og góð gildi verið höfð í hávegum,
og allt kom það í ljós þegar bræðurnir uxu
úr grasi. Móðir þeirra hélt alla tíð fast við
íslenzkan uppruna sinn og lagði ríkt á við
þá að þekkja hann líka og meta það sem
íslenzkt var. Þess vegna talaði hún einlægt
íslenzku við þá, svo að í æsku sinni töluðu
þeir jöfnum höndum íslenzku og dönsku.
Síðar varð svo skólagangan til að gera þeim
dönskuna tamari.
Allir gengu þeir bræður menntabrautina
og urðu velmetnir borgarar og embættis-
menn, hver á sínu sviði. Sá elzti, Oluf Har-
aldsen Krabbe (1872-1951) varð lögfræðing-
ur, dómari í Kaupmannahöfn og síðar pró-
fessor í refsirétti við Háskólann þar og heið-
ursdoktor. Hann flutti fyrirlestur við Há-
skóla íslands árið 1931. Sá yngsti, Knud
Haraldsen Krabbe (1885-1961) var doktor
í læknisfræði, gerðist sérfræðingur á sviði
taugakerfis og taugasjúkdóma og hlaut þar
alþjóðlega frægð. Hann var lengi yfirlæknir
á Borgarsjúkrahúsinu (Kommunehospitalet)
í Kaupmannahöfn. Hann ritaði endurminn-
ingar sínar, „Livserindringer", útg. 1956.
Báðir þessir Krabbebræður kvæntust dönsk-
um konum og áttu afkomendur. Um þá verð-
ur ekki rætt frekar hér, þar sem ferill þeirra
tengdist lítið íslandi. Því meira koma þeir
við sögu íslands hinir tveir bræðurnir, Jón
Haraldsen Krabbe (1874-1964) og Thorvald
Haraldsen Krabbe (1876-1953), sem létu von
móður sinnar, um að „verða ættlandi hennar
að gagni“ rætast, svo að skírskotað sé til
orða Jóns Krabbe.
í ræðu, sem Jón Krabbe hélt í samkvæmi
í Reykjavík sumarið 1946, þegar hann heim-
sótti landið í boði ríkisstjórnarinnar, minntist
hann fagurlega Kristínar, móður sinnar, og
vitnaði þá í ákveðnar „bernskuhugmyndir"
sínar. Hann kvaðst langa til „að láta blóm
á leiði hins óþekkta hermanns“, sem hann
sagði vera íslenzku konuna,
„sem ég þekkti í bernsku, móðirin, sem
var boðin og búin til að vinna öðrum og
gat skapað í börnum sínum bæði hæfileik-
ann til að stjórna og viljann til að vinna
í þágu annarra. Það er djarft að halda
því fram, að konur eins lands séu svo
mjög öðruvísi en annars staðar gerist, en
þetta fannst mér þá, þegar ég leit til
móður minnar og þeirra íslenzku kvenna,
sem hún hafði kynni af, því að þeirra líf
var að vinna öðrum og fóma sér fyrir
aðra.“
Kristín Jónsdóttir Krabbe lézt 14. ágúst
1910 á 70. aldursári, en maður hennar, dr.
Harald Krabbe, lifði hana í sjö ár, lézt 27.
apríl 1917, 86 ára gamall.
9.
Fæðing Jóns Haraldsens Krabbe 5. janúar
1874, sem bar upp á sama dag og ísland
hlaut stjórnarskrá, og skírn hans, þar sem
hann var heitinn í höfuð tveggja helztu þjóð-
frelsismanna íslendinga á 19. öld, afa síns,
Jóns Guðmundssonar og Jóns forseta Sig-
urðssonar, að þeim báðum viðstöddum, -
„þetta samspil af tilviljunum", — mætti skoða
ef vill sem eins konar fyrirboða um hlutverk
þessa litla drengs í þágu móðurlandsins.
Hann segir sjálfur í minningum sínum:
„[...] allt frá bernsku hafði ísland átt
sterk ítök í huga mínum“.[.. . ]
„Þegar ég var að vaxa upp var ekki held-
ur laust við að ég fyndj nokkuð til mín
af þessu ætterni og að ísland drægi mig
til sín.“
Jón Krabbe varð stúdent árið 1892, lauk
prófi í lögfræði 1896 og í hagfræði tveimur
árum síðar. Snemma á stúdentsárunum, fékk
hann þá ósk sína uppfyllta, að eigin sögn,
að heimsækja ísland, og fór þá með hvalveiði-
skipi til Ísafjarðar, þar sem hann heimsótti
Þorvald lækni, móðurbróður sinn, sem hann
kallar „uppáhaldsfrænda okkar". Og hann
segist hafa 2-3 árum síðar ferðazt um allt
Norðurland með íslenzkum kunningja sínum,
„og hófst með fróðlegum heimsóknum hjá
hámenntuðum bændum í Þingeyjarsýslu“.
Hinn íslenzki andi, sem ríkti í heimahúsum,
frásagnir móður hans á uppvaxtarárunum
um hina langvinnu baráttu, sem faðir hennar
háði við hlið Jóns Sigurðssonar fyrir íslenzku
stjórnfrelsi, og svo kynni af landinu sjálfu
þegar fyrir aldamót, - allt hefur þetta orðið
Jóni Krabbe dijúgur aflgjafi í þá átt að verða
sjálfur íslenzku þjóðinni að liði sem embættis-
maður í Danmörku á fyrri helmingi þessarar
aldar. Svo mikið er víst, að Jón Krabbe reynd-
ist ættlandi móður sinnar hinn bezti sonur,
en um hálfrar aldar skeið var hann fulltrúi
og trúnaðarmaður íslenzkra hagsmuna í Dan-
mörku. Jón Helgason, prófessor í Kaup-
mannahöfn, sem þekkti Jón Krabbe af langri
kynningu, sagði í afmælisgrein í „Fróni“
1944, að hann hafi „tileinkað sér að fullu
íslenzkan hugsunarhátt og íslenzk sjónar-
mið.“
Jón Krabbe varð aðstoðarmaður í íslenzku ■*
stjómardeildinni í Kaupmannahöfn árið 1899,
en hún var undir stjóm danska dómsmálaráð-
gjafans, sem einnig var kallaður Islandsráð-
gjafi. Þegar ísland hlaut heimastjórn 1904,
laut skrifstofan í Höfn Stjórnarráði íslands í
Reykjavík, óg hélt Jón Krabbe áfram störfum,
en varð forstöðumaður skrifstofunnar árið
1909. Á ámm fyrri heimstyijaldar, 1914-18,
kom til hans kasta að leysa úr fjölmörgum
vandamálum, sem upp komu, og í lok styijald-
arinnar, þegar fullveldi íslands var viðurkennt
með sambandslagasamningnum 1. desember
1918, hefur ráðgjöf Jóns Krabbe til dönsku
stjómarinnar áreiðanlega vegið þungt, en *
hann lagði eindregið til, að ísland fengi kröf-
um sínum framgengt.
Fram til ársins 1920 var Jón Krabbe for-
stöðumaður íslenzku skrifstofunnar, þar til
sendiráð var formlega sett á stofn það ár
og sendiherra skipaður (Sveinn Björnsson),
en Jón hélt þó áfram starfi þar sem sendifull-
trúi (chargé dáffaires). Hann var jafnframt,
- og það var dálítið sérkennilegt, - að hluta
starfsmaður í danska utanríkisráðuneytinu,
sem þá fór með íslenzk utanríkismál sam-
kvæmt samningnum frá 1918. Hann var þar
trúnaðarmaður danskra stjórnvalda í ráðgjöf
um íslenzk málefni, kallaður „kommiteret“,
en sá látlausi titill var sá eini, sem hann
sjálfur notaði um dagana. Sem fulltrúi ís-
lands tók hann þátt í ráðstefnum og nefnda-
starfi, þar sem samræma skyldi norræna
löggjöf. Oftsinnis gegndi hann sem sendifull-
trúi stöðu sendiherra, jafnvel árum saman,
eins og 1924-26, þegar óskipað var í embætt-
ið, unz Sveinn Björnsson tók við að nýju.
Þegar Þjóðveijar hernámu Danmörku 9.
apríl 1940 og sendiherrann var kvaddur
heim, tók Jón Krabbe við störfum hans að
ósk íslenzku ríkisstjórnarinnar og gegndi
þeim styrjaldarárin, allt til hausts 1945.
Á þessum örlagatímum gætti Jón Krabbe
hagsmuna íslenzkra stjórnvalda í Danmörku
og einstaklinga, var ómetanlegur tengiliður
milli íslenzkra og danskra stjórnmálamanna,
þegar sambandsslitin voru á döfinni og eng-
ar samningaumræður gátu farið fram, eins
og gert var ráð fyrir í sambandslögunum.
Allt var þetta meira og minna undir smásjá
þýzkra hernaðaryfirvalda. Á stríðsárunum
helgaði Jón Krabbe sig eingöngu störfum í
þágu Islands innan sendiráðsins.
I styrjaldarlok 1945 var Jóni Krabbe, þótt
orðinn væri þá sjötugur, áfram falið af ís-
lenzkum stjórnvöldum að vera sendifulltrúi
i sendiráði íslands í Kaupmannahöfn. Þar
var hann hægri hönd sendiherranna, fyrst
Jakobs Möller frá hausti 1945 og síðan Sig-
urðar Nordal frá 1951. Stóð svo allt til apríl
1953, er hann fékk lausn frá störfum að
eigin ósk, nær áttræður að aldri, og segir
um það í minningum sínum: 4
„og var veitt hún eftir 55 ára ánægjulegt
starf í þjónustu íslands; - á þessum árum
hafði ég lifað fjögur gerólík tímabil í sögu
landsins: aldanska stjórn til 1903, heima-
stjórn til 1918, eigin ríkisstjórn í sam-
bandi við Danmörku til 1944, og síðan
fulla stjórn á málefnum landsins sem nor-
ræns ríkis.“
Hér má bæta við, að öllum hinum ábyrgð-
armiklu störfum á þessu tímaskeiði, þegar
íslenzkt ríki var að verða til og heimsstyij-
öld geisaði í tvígang, gegndi Jón Krabbe
með slíkum ágætum, að þar ljúka allir dóm-
bærir upp einum munni. Ekki er annað að
sjá en honum hafi tekizt aðdáanlega að þjóna
bæði hagsmunum íslendinga og Dana í þessu
sérstæða starfi, - að vera bæði sendifulltrúi ,v
í sendiráði íslands og trúnaðarmaður Dana
um íslenzk mál í utanríkisráðuneytinu. Sýnir
það kannski betur en nokkuð annað hina
einstæðu starfshæfni þessa manns og raunar
alla gerð. Satt að segja er sjaldgæft að heyra
slíkt einróma lof borið á mann, eins og raun-
in hefur verið um Jón Krabbe. Hann hefur
haft einstaklega gott upplag og uppeldi að
heimanfylgju. Þar hafa sameinazt greind,
menntun og fijálslynd, borgaraleg menning
19. aldar. Þegar við þann grundvöll hafa
bætzt eiginleikar eins og eljusemi, heiðar-
leiki, yfirlætisleysi, háttvísi og góðvild, var
ekki að sökum að spyija, að þar fór nýtur ,,
þegn, sem gat ekki annað en komið hvar- '
vetna fram til góðs. Það má vissulega taka
undir orð Péturs Benediktssonar, sendiherra,
sem hann ritaði í Morgunblaðið 13. ágúst
1953 um Jón Krabbe:
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. JÚNÍ 1997 13
---------------------------------------------------- já