Lesbók Morgunblaðsins - 07.06.1997, Blaðsíða 12

^*<BKíLSftrftiSi^5iss
2
r
i
í
i
FRÁ KAUPMANNAHÖFN á ofanverðri 19. öld. Séð yfir Löngubrú frá Amager.
ISLAND ATTI „STERK
ÍTÖK í HUGA MÍNUM“
Jón Guómundsson
ritstjóri og Krabbe-
fjölskyldan. 2. hluti.
EFTIR EINAR LAXNESS
Sjaldgæft er aó heyra slíkt einmuna lof borió ó
mann eins og raunin hefur verió um Jón Krabbe.
Hann hefur haft einstaklega gott upplag og
uppeldi að heimanfylgju. Þar hafa sameinazt
greind, menntun og frjólslynd borgaraleg
menning 19. aldar.
IKaupmannahöfn settust þau Krabbe-
hjónin að í húsi við St. Knudsveg 14,
en síðar fluttust þau á Monradsveg
19 á Friðriksbergi, þar sem þau
bjuggu alla tíð og gerðu garðinn
frægan, enda lágu þangað leiðir
margra, bæði íslendinga að heiman
eða búsettra í Höfn, stúdenta og
annarra, að hitta dótturina úr Aðalstræti 6
eða Dana, sem áttu erindi við háskólapró-
fessorinn. Dr. Krabbe var virtur vísindamað-
ur, einkum á sviði líffærafræði og dýra-
fræði, varð fyrst aðstoðarkennari við Dýra-
lækninga- og landbúnaðarháskólann, síðar
prófessor, þar til hann varð að láta af störf-
um, einkum vegna sjóndepru, árið 1902.
Það var þeim Hólmfríði og Jóni Guð-
mundssyni til nokkurrar huggunar, þegar
þau urðu að sjá á bak dóttur sinni til Dan-
merkur, að vita af henni í nálægð við frú
Ingibjörgu og Jón Sigurðsson. Sá vinskapur
var líka ræktaður, Kristín hefur ávallt getað
leitað til „síns góða vinar“, og gagnkvæmar
heimsóknir hafa verið þar á milli. Svo mikið
er víst, að í bréfi frá Jóni Guðmundssyni til
Jóns forseta, 24. febrúar 1872, segir hann:
„Þú minnist á þinn góða vin og gleður
það mig að sjá það svona eins frá þinni
hendi sem hennar, að þú og þið góðu hjón
eruð söm með tryggðina og velvildina við
hana og okkur.“
Ummæli á þessa lund koma oftar fyrir í
bréfum Jóns Guðmundssonar. Og í þakk-
lætisskyni sendir hann bæði haustið 1872
og 1873 ijúpur til nafna síns um leið og
dóttir hans fær sína sendingu.
Undir jól 1873 skreppur Jón Guðmundsson
með síðustu póstferð ársins til Kaupmanna-
hafnar, m.a í erindum verzlunarfélagsins
„Veltunnar", sem hann var í forsvari fyrir,
KRISTÍN Jónsdóttir Krabbe, heimasætan
f Aðalstræti 6, sem giftist danska prófess-
ornum, dr. Harald Krabbe.
en Halldór Kr. Friðriksson annaðist fyrir
hann útgáfu Þjóðólfs. Þá gafst honum kost-
ur á að heimsækja Kristínu, dóttur sína, og
sjá hvernig heimilishagir hennar voru. Um
leið fékk hann tækifæri til að hitta sinn
gamla félaga Jón Sigurðsson og bera saman
bækurnar um stjómarskrána nýju, sem boð-
uð var einmitt um þetta leyti, 5. janúar
1874. Þá gerðist það í þessari ferð, að Jón
Guðmundsson gekk frá sölu Þjóðólfs til sr.
Matthíasar Jochumssonar.
Það sést á bréfum og orðsendingum til
Jón Sigurðssonar, að nafni hans hefur verið
önnum kafinn í Höfn þessar vikurnar. Hann
þiggur boð, eða býður út á veitingahús með
sér, fær landa í heimsókn til sín, þar sem
EIGINMAÐUR Kristínar, danski prófess-
orinn dr. Harald Krabbe, sem réð niðurlög-
um sullaveikinnar á (slandi.
hann býr í Stóru Kóngsinsgötu 97, eða heim-
sækir aðra, og ekki lætur hann hjá líða að
stunda menningarlífið með því að fara í leik-
húsið, svo kær sem honum var leiklistin löng-
um. Þannig greina bréfin frá því, þegar
hann er að áætla að fara að sjá „Wilhelm
Tell“ eða „Bertrand de Bom“ í Konunglega
leikhúsinu við Kóngsins Nýjatorg. Hinn 20.
febrúar segir Jón Guðmundsson í bréfí til
nafna síns, þar sem hann er að skipuleggja
dagskrána hjá sér síðustu dagana, sem hann
dvelst í Höfn:
„Það er breyting á Repertoir [verkefna-
skrá]; eg hef aldrei getað náð þar í bílæti, á
Iaugard. var (14.) sveik Repert., svo eg má
til að ná í það; og af því eg ætlaði út á
Knuds Veg [til Kristínar] einmitt annað kv.
(en til þín í kvöld) þá svík eg eða bregð upp
við þig, en fer þangað í kvöld. Kristín kom
hér sjálf í gær með litla Oluf, og frú Bjering
(þær vissu hvomg af annarri fyren i sporvagn-
inum frá Tivolí) og ætluðu báðar að biðja
mig borða middag á sunnud.“
Nú er þess að geta til skýringar, að Oluf
litli er sonur Kristínar, framburður hennar,
f. 19. maí 1872, og því kominn vel á annað
árið, er hann kemur hér í heimsókn til móður-
afa síns Hann ber nafn föðurafans, en jafn-
framt skírður Haraldsen, - Oluf Haraldsen
Krabbe.
En umtalsverð tíðindi hafa þó gerzt í
Krabbefjölskyldunni, þegar hér er komið
sögu, og um þau má fá vitneskju í orðsend-
ingu, sem Jón Guðmundsson skrifaði Jóni
Sigurðssyni að morgni dags 5. janúar, um
leið og hann var að flytja af Hótel Fönix upp
í Stóru Kóngsinsgötu 97. Þá er hann að
greina frá því, að hjá Kristínu, dóttur sinni,
sé varningur frá Hólmfríði, móður hennar,
til Ingibjargar, konu Jóns Sigurðssonar, og
biður um, að hans væri vitjað sem fyrst, -
og skrifar: „[...] eg held það sé eigi gott
að fresta því lengur, því hún mun vænta sín
á hverri stundu héðan af.“ Þegar þessi dag-
ur, 5. janúar 1874, var kominn að kvöldi,
varð Kristín Jónsdóttir léttari að öðru barni
sínu, og var þar lítill drengur/rheiminn bor-
inn. Rúmum mánuði síðar berst Jóni Sigurðs-
syni eftirfarandi orðsending frá Kristínu:
„Minn elskulegi góði vin! Það er ákvarðað
að það egi að skíra drenginn okkar á föstu-
daginn kjemur, ef guð lofar, og lángaði okk-
ur foreldra hans til að biðja Yður gjöra okk-
ur þá æru að að vera skímarvottur. Ef þjer
viljið gleðja okkur með að uppfylla ósk okk-
ar vonum við að sjá Yður og konu Yðar hjer
á föstudaginn kl. 1. Með innilegri kveðju frá
manni mínum til ykkar, og mjer til konu
Yðar, er jeg Yðar æfinlega elskandi
Kristín Jónsdóttir
I framhaldi af þessum undirbúningi rann
gleðidagur Krabbehjónananna upp hinn 13.
febrúar, skírnardagur yngri sonarins. Ekki
sízt gleðidagur vegna þess, að þar voru
komnir sem guðfeður eða skírnarvottar bæði
afi litla drengsins, Jón Guðmundsson, og
vinur þeirra Jón Sigurðsson, ásamt konu
sinni. Drengnum var gefið nafnið Jón Har-
aldsen. Hann hefur sjálfur sagt, að hann
hafí verið „heitinn eftir“ þeim Jónum, hinum
gömlu samheijum þjóðfrelsisbaráttunnar,
jafnframt, að svo hafi viljað til,
„að ég var fæddur hinn 5. janúar 1874,
sama daginn og fyrsta stjórnarskrá íslands
var sett“, og „varð þetta samspil af tilviljun-
um að hugboði hjá móður minni og gaf henni
síðar von um að ég mætti verða ættlandi
hennar að gagni.“
Senn dró að því, að Jón Guðmundsson
sneri heim á leið frá höfuðborg ríkisins eftir
viðburðaríkan og gleðilegan tíma. Hann
svarar heimboði frá Jóni Sigurðssyni: „Tak
fyrir tilskrif og boð til 25/þ.m. sem skal
verða þegið að mér heilum og lifandi". Og
sjálfur kveður hann Jón til fundar við sig á
vertshús ásamt fleirum „til að eta með mér
og drekka eitt glas af víni til skilnaðar".
Þetta voru síðustu fundir þeirra nafnanna.
Á þessu þjóðhátíðarári var ekkert þinghald,
og Jón Sigurðsson var fjarri góðu gamni.
Þegar hann kom næst til Reykjavíkur,
snemmsumars 1875, var eitt hans fyrsta
verk að fylgja nafna sínum til grafar.
Jón Guðmundsson kvaddi Kristínu, dóttur
sína, og fjölskyldu hennar í síðasta sinn, tók
sér far með Diönu, fyrsta póstskipi þetta
ár, til íslands, hinn 1. marz. Þeir fengu vont
leiði, töfðust 7 daga í Leirvík á Hjaltlandi
(Þaðan ritaði hann Jóni Sigurðssyni bréf,
dags. 5. marz), og 3 daga í Færeyjum, komu
því ekki til Reykjavíkur fyrr en 22. marz.
Þá tók við útgáfa Þjóðólfs, síðustu blöðin
áður en nýr eigandi tók við, svo og önnur
hversdagsstörf.
Jón Guðmundsson lézt hinn 31. maí 1875,
á 68. aldursári. Um haustið var saga þessa
gamla heimilis í Aðalstræti 6 því á enda og
húsið selt. Húsfreyjan, Hólmfríður Þorvalds-
dóttir, sem þá var 63 ára gömul, fluttist af
landi brott til Kaupmannahafnar til dóttur
sinnar og tengdasonar, og bjó þar í skjóli
þeirra síðasta árið, sem henni auðnaðist að
lifa, en hún lézt 25. nóvember 1876.
8.
Enn skal lítillega vikið að Kristínu Jónsdótt-
ur, sem nú var auðvitað af flestum eingöngu
nefnd frú Krabbe, og heimilishögum hennar.
Hér hafa verið nefnd börnin, sem þau hjónin
höfðu þegar eignazt, drengimir tveir, Oluf
og Jón. Enn áttu þau eftir að eignazt fjögur
böm, en af þeim Iifðu aðeins tveir drengir,
sá eldri bar nafnið Thorvald, f. 21. júní 1876,
og hefur áður verið nefndur, faðir Helgu
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 7. JÚNÍ 1997