Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1997, Page 9

snúa aðferðum karl-glápanna gegn þeim sjálf-
um - og tjáir hispurslaus eigin kynhvatir.6
Viðhorfsbreytingin gagnvart „klámi“ birtist
einnig með lærdómsríkum hætti í endurmati
á ljósmyndum þess alræmda Roberts Mapple-
thorpe er sérhæfði sig í myndum af þeldökkum
ástmönnum sínum, vel vöxnum niður. íhalds-
menn og pm-istar sórust í sérkennilegt
bræðralag í lok 9. áratugarins gegn Mapple-
thorpe, skömmu áður en hann lést sjálfur úr
eyðni, og tókst að fá stórri yfirlitssýningu á
verkum hans aflýst í Washington. Nú er hins
vegar komið annað hljóð í strokkinn hjá pm-
istunum: verk Mappplethorpes afbyggi ríkj-
andi sýn á blökkumanninn sem kynveru og
vísi, með ýktri hlutgervingu sinni, veginn til
nýrrar hlutgervingar er ekki mismuni eins
blökkufólki og samkynhneigðum.6
Það er ekki að furða þótt gömlum femínísk-
um baráttukonum, svo sem Betty Friedan og
Germaine Greer, fallist hendur frammi fyrir
nýja pm-íska femínismanum. Samkvæmt hon-
um eru konur eins og þær annaðhvort á mála
hjá feðraveldinu eða þungt haldnar af falskri
vitund. En hefur nýi femínisminn þá hrifsað
valdataumana úr höndum karlmanna? Færa
má sterk rök að því að hann hafi haft þveröf-
ug áhrif, sem og reyndar málsvörn pm-ista
almennt fyrir hina „öðruðu" og ,jöðruðu“. En
geymum þau rök þar til í níundu grein og ljúk-
um þessari í staðinn með nokkrum sértækari
gagmýnisatriðum.
Eg benti á í Morgunblaðsgrein fyrir nokkr-
um árum (sem fáir skildu þá) að kenningin
um kveneðlið sem félagslega smíð græfi und-
an hugmyndafræði íslensku kvennahreyfing-
arinnar. Annaðhvort héldi hún því fram að
kveneðlið væri mikilvægt - en þá þyrfti á
áframhaldandi kúgun karlmanna að halda
fyrst kveneðlið væri afurð slíkrar kúgunar! -
eða að kveneðlið skipti ekki máli. En í síðara
tilfellinu skriðnaði líka grunnurinn undan öllu
tali um hin mýkri, kvenlegu gildi sem ein-
kennt hefur kvennabaráttuna hér á landi. ís-
lenskum feministum væri því ráðlegast að
afþakka samfylgdina við Lacan.7 Nýju pm-ísku
femínistamir myndu hins vegar gefa íslensk-
um stallsystrum sínum annað ráð, það er að
fylgja Lacan sem fastast og viðurkenna að
lokamarkmið femínismans sé að granda sjálf-
um sér: Við þurfum, að þeirra dómi, að skapa
aðstæður þar sem engin kyngreining á sér
lengur stað í frumbemsku og fólk getur því
lifað saman frá vöggu til grafar tvíkynhneigt
eða kynlaust. Þar með væri að minnsta kosti
einu kúgunartækinu færra í heiminum!
Orð karlrembuheimspekinga eins og grein-
arhöfundar hafa ekki mikið vægi í þessari
umræðu; eina vonin er að pm-íski femínisminn
hrynji innanfrá. Þekktir sálgreinar á borð við
Julia Kristeva og Luce Irigaray hafa þannig
sagt túlkun Lacans stríð á hendur og afneitað
því að kveneðlið sé fullskapað í frumbemsku
eða að það sé bein afleiðing félagsmótunar
feðraveldis. Strangtrúaðir Lacan-istar í röðum
femínista ásaka þær um „eðlishyggju". Hið
fyndnasta er að sumir pm-istar bregða Lacan
sjálfum um slíka eðlishyggju með því að boða
að kveneðlið sé alltaf eins myndað á öllum
tímum og í öllum samfélögum. J.W. Scott
fordæmir þá hugmynd sem allsherjarkenningu
og býður í staðinn upp á sifjafræði í anda
Foucaults þar sem hvert samfélag er skoðað
á eigin forsendum og spurt hver sé uppruni
kvennakúgunarinnar þar - en ekki almennt í
heiminum.8
Já, það er ekki tekið út með sældinni að
vera pm-isti. Enginn veit hvar óvinir sitja á
fleti, reiðubúnir að afhjúpa félaga sína sem
svikara við málstaðinn. Hér gildir hið fom-
kveðna að frændur eru frændum verstir -
eða eins og á líklega betur við að þessu sinni:
að systur eru systrum verstar.
Tilvísanir:
1 Sjá hina frábæru bók Sommers, C. H., Who Stole
Feminism? How Women Have Betrayed Women (New
York: Simon & Schuster, 1994) sem ætti að vera
skyldulesning fyrir alla sanna femínista.
2 Craig Owens útmálar þetta m.a. i „The Discourse
of Others: Feminists and Postmodemism“, f Postmod-
em Culture, ritstj. Foster, H. (London/Sidney: Pluto
Press, 1985).
3 Philippi, D. og Howells, A., „Dark Continents Explo-
red by Women“, f The Myth of Primitivism: Perspecti-
ves on Art, ritstj. Hilíer, S. (London/New York:
Routledge, 1991). Sjá einnig ritgerð Gísla Pálssonar,
„Hið íslamska bókmenntafélag: Mannfræði undir jökli“,
Skímir, 167 (vor 1993).
4 Skárst er að lesa útdráttinn Écrits: A Selection (New
York: Norton, 1966).
5 Brian McNair lýsir nýju, pm-fsku klámbylgjunni vel
f bók sinni, Mediated Sex: Pornography and Postmod-
em Culture (London: Amold, 1996).
6 Gaines, Jane. M., „Who Is Reading Robert
Mapplethorpe’s Black Book?“, New Formations, 16
(1992)
7 „Eru konur eins og kóngulær?", Morgunblaðið, 17.
ágúst (1989), endurpr. í bók minni, Þroskakostir
(Reykjavík: Rannsóknarstofnun f siðfræði, 1992).
8 Scott, J. W., „Gender: A Useful Category of Historic-
al Analysis", í Coming to Terms: Feminism, Theory,
Politics, ritstj. Weed, E. (London: Routledge, 1989).
Höfundur er doktor í heimspeki og dósent við
Hóskólann ó Akureyri.
Á GATNAMÓTUM Vesturgötu og Brunnstfgs um 1890.
VlKURSPJALIi 1
RÖLT í GEGNUM
ALDIRNAR
_____EFTIR__
PJETUR HAFSTEIN LÁRUSSON
Ekki eru allir á eitt sáttir um
sannleiksgildi Landnámu. En
sé það rétt er þar má lesa um
komu Ingólfs Amarsonar til
íslands, dvöl hans á Ingólfs-
höfða, Hjörleifshöfða og loks
undir Ingólfsfjalli, þá má eins
hafa það fyrir satt, að til
Reykjavíkur hafi hann komið
vorið 877.
Allir vita, að Reykjavík var fyrsta land-
námsjörð landsins. Hitt vita menn ekki, hve
lengi niðjar Ingólfs Amarsonar byggðu
jörðina mann fram að manni. Eftirkomend-
ur hans á Víkuijörðinni virðast hafa verið
það miklir friðsemdarmenn, að þeirra er
lítt getið, ef undan er skilinn sonur hans,
Þorsteinn, sá er þing setti á Kjalarnesi og
hans sonur, Þorkell máni. í Landnámu seg-
ir svo um þann síðamefnda: „Sonr Þor-
steins var Þorkell máni lögsögumaður, er
einn heiðinna manna hefir bezt verit sið-
aðr, at því menn vita dæmi til. Hann lét
sik bera í sólargeisla í banasótt sinni ok fal
sig á hendi þeim guði, er sólina hafði skap-
at; hafði hann ok lifað svá hreinliga sem
þeir kristnir menn, er bezt eru siðaðir. Sonr
hans var Þormóður, er þá var allsheijar-
goði, er kristni kom á ísland." Lýkur hér
tilvitnun.
Þau orð Þorkels mána, er hann mælir á
banastundu sinni, að hann feli sig þeim
guði á vald er sólina hafi skapað, benda til
þess, að hann hafí verið blendinn í trúnni.
Sé þess og gætt, að kristindómur hefur
yfirleitt fyrr haslað sér völl meðal kvenna
en karla, sérstaklega í efri lögum þjóðfé-
lagsins, þá er vart úr vegi að ætla, að kona
Þorkels mána og móðir Þormóðs allsheijar-
goða, hafí verið kristin. Af því má aftur
draga þá ályktun, að tæpast hafí kristni
legið fjarri hjarta Þormóðs, eins þótt hann
hafi opinberlaga talist heiðinn fram að krist-
intökunni á Þingvöllum. Má vera, að svo
hafí verið um ýmsa aðra höfðingja og sé
þar að fínna skýringu þess, hversu friðsam-
lega trúskiptin gengu fyrir sig.
Afkomendur Ingólfs í Reykjavík virðast
lítt hafa haft sig í frammi, eins þótt þeir
hafí verið allsheijargoðar. Fól sú staða enda
fremur í sér vegsemd en völd. Líkast er
því, sem ætt landnámsmannsins hafí lekið
út af spjöldum sögunnar. Það eitt er vitað
í þessum efnum, þegar fram í sækir, að í
Vilkinsmáldaga frá árinu 1397, er maður
að nafni Þorlákur nefndur sem bóndi í
Reykjavík, eða Víkinni, svo sem jörðin var
oftast nefnd fyrr á öldum. Er hann fyrstur
manna nefndur í því sambandi, án þess að
vera afkomandi Ingólfs landnámsmanns.
Samkvæmt því hafa afkomendur Ingólfs
Arnarsonar í beinan karllegg byggt þessa
jörð í um það bil fímm aldir, án þess að
hlé yrði á. Hitt má út af fyrir sig til sanns
vegar færa, að auðvitað eru allir íslending-
ar afkomendur Ingólfs. En það er önnur
saga.
Eftir þetta gengur jörðin kaupum og
sölum í tvær aldir. A ofanverðri 15. öld var
hún t.d. eign Munkaþverársklausturs. Oft-
ast mun hún þó hafa verið í eigu einstakra
manna en allur gangur var á því, hvort
þeir eða aðrir bjuggu þar. Flestir voru ábú-
endurnir lögréttumenn og því í gildra bænda
tölu.
Með komu lútersks siðar á 16. öld tók
konungur, sem kunnugt er, að sölsa und-
ir sig jarðeignir á íslandi sem aldrei fyrr.
Fyrst og fremst beindist ofríki þetta gegn
kirkjunni, en þó ekki alfarið.
Undir lok aldarinnar var Reykjavík í eigu
Narfa Ormssonar sýslumanns. Þá var sá
maður höfuðsmaður konungs á íslandi, er
Krus hét. Þvingaði hann Narfa til að sleppa
eignarhaldi á sjöttaparti jarðarinnar og af-
henda konungi. Narfi mun þá hafa verið
hniginn að aldri. Sagt er, að svo hafí atgang-
ur höfuðsmanns að honum verið harður að
þessu tilefni, að gamli maðurinn hafí vætt
hvarma við undirritun afealsins. Hvort það var
í fyrsta sinn, sem íslenskur höfðingi brynnti
músum við afsal á hluta auðs og valda, skal
ósagt látið. En ekki var það í síðasta skipti,
svo sem dæmin sanna. Nægir í því sambandi
að nefíia Kópavogsfundinn 1662.
Það eru forn sannindi og ný, að mikill
vill meira. Enda fór svo, að hinn krýndi
stórbóndi við Eyrarsund, Kristján IV, lét
sér ekki lengi nægja snautlega stöðu part-
seiganda í landnámsjörð Ingólfs Arnarson-
ar. Hinn 17. júlí, annó 1613, keypti hann
það sem eftir var jarðarinnar af ekkju
Narfa, Guðrúnu Magnúsdóttur.
Þá var nýr höfðusmaður kominn til skjal-
anna. Hét sá Herluf Daa. Til þess að kaup-
málinn mætti verða, urðu synir þeirra hjóna
að afsala sér erfðum á jörðinni. Gerðu þeir
það, og þáðu að launum nokkrar jarðir, sem
verið höfðu í eigu konungs.
Eftir þetta var Reykjavíkuijörðin kon-
ungseign, allt fram að stofnun þess kaup-
staðar, sem nú er höfuðborg íslands, árið
1786, eða í 173 ár.
í næsta Víkurspjalli verður sagt frá síð-
asta ábúenda Reykjavíkuijarðarinnar, þeim
lífsglaða skagfirska svallara, Jóni Oddssyni
Hjaltalín sýslumanni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. OKTÓBER 1997 9