Lesbók Morgunblaðsins - 18.10.1997, Blaðsíða 19

Morgunblaóið/Þórarinn Stefónsson
WOLF Griitter, ræðismaður íslands í Hannover, veitti tveimur myndlistarmönnum styrk
vegna námsdvalar á íslandi. Annan styrkinn hlaut myndlistarkonan Aenne Langhorst
en hinn styrkurinn er enn opinn til umsóknar.
ÍSLENSK MYNDLIST
í HANNOVER
Hannover. Morgunblaðið.
ÞAÐ verður æ algengara að íslenskir mynd-
listarmenn opni sýningar í Þýskalandi. Það
er hins vegar ekki algengt að tvær sýningar
með þátttöku íslenskra myndlistarmanna
séu opnaðar sama dag í sömu borg. Þetta
gerðist sunnudaginn 12. október en þá var
opnuð sýning á verkum meistaranema
„Meisterschuller" Fagháskólans í Hannover
en í þeim hópi er Hlynur Hallsson myndlist-
armaður frá Akureyri. Sýningin fór fram í
nýju, fullbúnu en annars tómu skrifstofuhús-
næði og vann Hlynur verk sitt út frá rým-
inu. „Það hefur örugglega mörgum brugðið
þegar þeir gengu inn í rýmið,“ sagði Hlynur
aðspurður um verkið. „Þegar ég kom þarna
inn hafði ég á tilfinningunni að loftið væri
þungt og þreyta lá í loftinu, húsið hefur
staðið autt lengi. Ég opnaði því gluggana
og þá varð mér strax ljóst að þetta var það
sem rýmið þurfti - að lofta út.“ Verk Hlyns
er því þannig uppbyggt að gluggar skrifstof-
unnar eru opnir. Annað er ekki að finna
innan rýmisins. „Það er náttúrlega hægt
að heimfæra þetta upp á miklu fleiri. Pétur
mikli Rússlandskeisari sagði t.d. einhverntím-
ann að það þyrfti að „opna vesturgluggann"
- opna inn fyrir vestræn áhrif, til að fá inn
ferska strauma, fá nýtt útsýni og núna er
verið að tala um að opna NATO til austurs
og þá talað um að opna austurgluggann.
Þessi gluggi er einmitt í austur. Þetta er líka
gagnrýni á að það stendur autt skrifstofuhús-
næði um alla borg en um leið skortir íbúðar-
húsnæði. Einnig berst umferðarhávaðinn af
hraðbrautinni sem liggur út að sýningar-
svæðinu, þar sem heimssýningin verður hald-
in árið 2000, inn um gluggann og myndar
sterka andstæðu við kyrrð tómrar skrifstofu
sem byggð var til að hýsa fyrirtæki sem
taka munu þátt í sýningunni."
Hlynur sagði þessa árlegu haustsýningu
meistaranemanna, sem eiginlega eru
útskrifaðir en samt á vissan hátt undir
verndarvæng skólans, mjög mikilvæga þar
sem hún vekur mikla athygli gagnrýnenda
og galleríeiganda sem stöðugt eru í leit að
hæfileikafólki. „Þetta er það síðasta sem
við gerum innan skólans en jafnframt það
fyrsta sem við gerum utan hans og menn
gera sér vonir um að sýningin opni einhveij-
ar dyr,“ sagði Hlynur.
Aðeins nokkrum klukkutímum eftir opnun
sýningar meistaranemanna þurfti Hlynur
Hallsson að vera kominn heim til sín því í
TONLIST
Sígildlr diskar
MACMILLAN
James MacMillan: The Berserking (píanókon-
sert); Sowetan Spríng; Brítannia; Sinfóníetta.
Peter Donohoe, píanó; Skozka þjóðarhþóm-
sveitin u. slj. Markusar Stenz (í píanókonsertin-
um) og Jamesar MacMillans. RCA Victor Red
Seal 09026 68328 2. Upptaka: DDD, Glasgow
City Hall 29.-31.1995. Utgáfuár: 1996. Lengd:
76:52. Verð (Japis): 1.999 kr.
ÞAÐ er ekki nema hálft ár síðan James
MacMillan (f. 1959) var síðast á dagskrá
í þessum dálkum (þá í umsjá Valdemars
Pálssonar), með slagverkskonsertinum
Veni, veni, Emmanuel, sem þá var raunar
einnig á dagskrá hjá Sinfóníuhljómsveit-
inni, þar sem sama verk var flutt með
augna- og eyrnayndinu Evelyn Glennie í
einleikarahlutverki. Var Skotinn ungi þó
þegar kunnur hér á landi af öðru verki,
Játningu Isobelar Gowdie, sem sveitin hafði
flutt áður.
Það er því spurning hvort verið sé að
bera í bakkafullan lækinn að leita enn á
sömu mið, alveg burtséð frá því, hversu
fullreynt geti verið um „sígildleika“ örfárra
ára gamalla tónverka, svo vísað sé til dálks-
heitisins hér að ofan. En eftir að hafa látið
hið sérstaka sambland MacMillans af stráks-
legum óknyttaskap og innhverfri andvöku-
sælu (+ sittlítið af fleiru) dembast yfir sál-
artetrið nokkrum sinnum, var ákveðið að
láta slag standa. Enda, aldrei þessu vant,
heimagalleríi hans og konu hans, Kristínar
Kjartansdóttur, Kunstraum Wohnraum,
opnaði Birgir Andrésson sýningu á verkum
sínum. Birgir sýnir með silkiprentækni.
„Svipmyndir“ af manneskjum í formi texta
í lituðum grunni. „Þetta eru lýsingar á fólki
eins og þú sérð þau í núinu,“ sagði Birgir.
„Þetta tengist þinni eigin nálægð og þá um
fer hér nútímatónlist sem höfðar til hlust-
enda langt út fyrir herbúðir akademískrar
framsækni - og frábærlega vel flutt í þokka-
bót.
Leonard heitinn Bernstein hefði án vafa
brosað í kampinn, hefði honum auðnazt að
heyra þessi tónverk, því satt að segja er
margt í fjölskrúðugri stílasúpu MacMillans
sem leitt getur hugann að ekki bara hljóm-
sveitarköflunum í West Side Story (sbr. t.d.
brassinnslögin í Berserksganginum), heldur
einnig ýmsu í sinfóníum Bernsteins, Jer-
emíasi, The Age of Anxiety og Kaddish.
Báðir standa þeir auk þess í nokkurri þakk-
arskuld við Charles gamla Ives; hjá MacMill-
an heyrist hún m.a. í Britannia tónaádeil-
unni, sem gæti þess vegna á köflum heitið
„Þrír staðir á Bretlandseyjum" (og að sjálf-
sögðu samtímis!) Tilfinningin fyrir leiksviðs-
músík er sömuleiðis víða sterk hjá MacMill-
an, eins og vitaskuld hjá Bernstein - stund-
um jafnvel af gróteskara taginu, eins og
þegar anda- og gæsaköll heyrast garga inn-
an um göfugri hljóðfæri - og erfitt er að
veijast þeirri hugsun, að e.t.v. hélt Lenny
utan um eitthvað af því sem koma skyldi.
Hann komst bara aldrei almennilega upp
með það, verandi uppi á vitlausum tíma,
þar sem fríhjólandi konseptúalismi, hrein-
ræktunararfur seinni Vínarskólans og ský-
háar frumleikakröfur gerðu í senn alla við-
leitni til alþýðlegrar nálgunar á grundvelli
mannlegra tilfinninga að athlægi fyrir fram.
Enda fékk Bernstein svo sannarlega að
kenna á því.
MacMillan virðist hins vegar hafa náð að
uppskera það sem Bernstein fór varhluta
leið að geta dregið sig út úr hringiðu og
skoðað úr fjarlægð en verið samt á staðn-
um. Þetta er svo grunnurinnn í pælingunum
hjá mér. Textarnir í myndunum eru úr bók-
menntum alveg frá íslendingasögunum til
nútíma ævisagna. Stundum tek ég textana
og klippi þá sundur og saman þannig að
úr verður hálfgerður Frankenstein. Þetta
af, því áheyrendur, jafnt sem flytjendur og
(e.t.v. með nokkrum semingi) gagnrýnend-
ur, hafa nánast borið hann á höndum sér
hin seinni ár. Hvað veldur slíkum undirtekt-
um, sem verða að teljast harla óvenjulegar
þegar ný listmúsík á í hlut, er ekki auðvelt
að slá föstu, því vissulega er tæpast hægt
að væna tónskáldið um vísvitandi aftur-
hvarf til síðrómantíkur, hvað þá eldra tóna-
máls. Né heldur er MacMillan einn um stað-
góða kunnáttu í orkestrun og skipulegri
framsetningu meðal tónhöfunda nú á dög-
um.
En eflaust hefur sitt að segja, að hlu-
standinn skynjar fljótlega undir niðri kjarna
hlýju og mannvirðingar, sem þrátt fyrir allt
er meira virði en hvassasta háð, snörpustu
effektar og flóknasti strúktúr. Maður finn-
ur, að höfundur veit af tilvist „týnda hlekks-
ins“ í nútímatónlist, áheyrandans, og þykir
vænt um hann, auk þess sem hann hefur
málstað og kann að koma honum á fram-
færi með ráðum sem duga. Og þegar við
bætist toppflutningur af lífi og sál, sumpart
undir stjórn tónskáldsins sjálfs, hlýtur sitt-
hvað að standa upp úr venjulegri þvögu
nútímaverka, sem fara oft mikinn en snerta
mann sjaldnast meir en fluguklessa á framr-
úðunni.
BJÖRLING
Jussi Björling: Jussis Basta. 19 sönglög og
óperuaríur eftir Bizet, Verdi, Puccini, Grieg
o.m.fl. Jussi Björling tenór; Frederiek
Schauwecker, píanó (Grieg); ýmsar hljóm-
sveitir og stjórnendur. RCA Victor 74321-
43852-2. Upptaka: AAD[?], Róm/New
York/Stokkhólmi 1936 (Vármeland du
byggist á því að lesa, að lesa mynd. Þegar
þú stendur fyrir framan málverk er spurn-
ingin, geturðu lesið úr myndinni, geturðu
skilið hana, um hvað fjallar hún, jafnvel
einföldustu abstraktsjónir hafa þennan eig-
inleika. Ef þú ætlar að skilja þessar myndir
verðurðu að lesa þær og þá skaparðu þína
eigin mynd af viðkomandi. Menn gera sér
mismunandi myndir af fólki sem lýst er í
texta, en samt sem áður eru þetta myndir
og úr þessu er ég að vinna.“
Birgir Andrésson sýnir ekki aðeins í
„Kunstraum Wohnraum" heldur var degin-
um áður opnuð, einnig í Hannover, önnur
sýning á verkum hans. Sú sýning stendur
í „Projektraum VoltmerstraÉe 72“. „Þar
setti ég upp gamalt verk, það eru myndir
af flökkurum úr seríu sem ég kalla Annars
konar fólk,“ sagði Birgir.
Birgir útskrifaðist úr Myndlista- og hand-
íðaskóla íslands 1978 og hélt þá í framhalds-
nám til Maastricht. Hann hefur síðan unnið
að list sinni og tekið þátt í fjölda einka- og
samsýninga. Hann var meðal annars þátt-
takandi Islands á bíennalnum í Feneyjum
árið 1995. Birgir stoppaði í Hannover á leið
sinni til Bern en þar mun hann, í boði yfir-
valda, skila tillögu að skreytingu við opin-
bera byggingu sem nú er að verið að byggja
þar í borg.
Nú fyrir skömmu veitti ræðismaður ís-
lands í Hannover, Wolf Griitter, tveimur
myndlistarmönnum styrk að upphæð eitt
þúsund mörk eða um fjörutíu þúsund krónur
vegna námsdvalar á íslandi. Annan styrkinn
hlaut myndlistarkonan Aenne Langhorst en
hinn styrkurinn er enn opinn til umsóknar.
Aenne Langhorst dvaldi um sex mánaða
skeið sem skiptinemi á Islandi og stundaði
þá nám við Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands. Mikil nemendaskipti hafa verið á
milli skólanna tveggja í gegnum skiptinema-
kerfið Erasmus. Hlynur Hallsson var fyrstur
íslendinga til að njóta góðs af þessu kerfi
en undanfarið hafa þrír aðrir myndlistar-
menn dvalið í Hannover. Þjóðveijum þykir
mjög eftirsótt að stunda nám í Reykjavík
og undanfarið hafa sex ungmenni stundað
nám í Reykjavík.
Móttaka var haldin vegna styrkveitingar-
innar þar sem Aenne kynnti mynd- og hljóð-
verk eftir sjálfan sig þar sem hún hafði
prðið fyrir miklum áhrifum af daglegu lífi
íslendinga en einnig verk annarra íslenskra -
listamanna.
sköna) & 1950-59. Útgáfuár: 1995. Lengd:
77:43. Verð (Japis): 1.999 kr.
SUMIR halda því fram, að „allra bezti
Svíi í heimi,“ eins og norskur gagnrýnandi
kallaði Jussi Björling (1911-60), hafi ekki
verið nema hálfdrættingur í túlkun og tján-
ingarmætti. Það sem hreif hlustendur upp
úr skónum hafi fyrst og fremst verið fegurð
raddarinnar, lýtalaus tækni og gegnmúsík-
alskt innræti. Svo má vera - en þetta eitt
dugði líka til að tryggja honum stað á fest-
ingunni sem einn frægasti og dáðasti tenór
sem Norðurlönd hafa alið, þrátt fyrir
skamma starfsævi.
Jussi var ekki bara óperusöngvari, heldur
var hann, a.m.k. innan Norðurlanda, jafn-
kunnur fyrir norræn sönglög, þó að þau séu
í minnihluta á þessum diski (En Svane og
En Dröm eftir Grieg og þjóðlagið Várme-
land du sköna). En að þeim frátöldum, auk
upphafslagsins, jólasöngs Adams (O Helga
Natt), eru öll hin númerin úr heimi óperunn-
ar. Þeirra á meðal er einn dúett, hin nafntog-
aða upptaka með Robert Merill barýton á
„Au fond du temple saint“ úr Perluköfurum
Bizets. Tvær aríur eru eftir Verdi, „Celeste
Aida“ og „La donna e mobile“ og heilar
fimm eftir Puccini (2 úr Tosca, 2 úr Turand-
ot og „Che gelida manina“ úr La Boheme),
en að auki þekktar stakar aríur eftir
Mascagni, Gounod, Borodin, Tsjækovskíj, x-
Donizetti og Leoncavallo í yfirleitt velheppn-
aðri yfirfærslu frá 78-snúninga lakkmiðlin-
um.
Það er með Jussi eins og með Maríu
Callas; hann eldist vel á hljómplötu, því lát-
laus smekkvísi og hjartans einlægni gengur
aldrei úr sér, ólíkt ýmsum yfirborðslegum
tiktúrum hjá söngvurum fyrri tíma, sem
löngu eru hættar að virka. Þó að undirleik-
ur hafi greinilega batnað á undanfömum
40 árum, er söngurinn enn ótrúlega ferskur
og hreinn.
Þetta er diskur sem miklu fleiri en
óperufíklar og Jussi-aðdáendur per se eru .
líklegir til að geyma sem næst við geislaspil-
arann.
Ríkarður Ö. Pálsson
BERSERKURINN
MEÐ GULLHJARTAÐ
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. OKTÓBER 1997 19